Jeremi Przybora
Z Wikipedii
Jeremi Przybora urodził się 12.12.1915 roku w Warszawie. Jego ojciec był sekretarzem w Związku Cukrowni Królestwa Polskiego. Matka zajmowała się domem. Wraz z dwójką rodzeństwa, starszym bratem Wiesławem i siostrą Haliną zajmowali mieszkanie na ulicy Senatorskiej (wraz z rodzicami matki), a później na ulicy Wiejskiej. Ten okres najwcześniejszego dzieciństwa Jeremiego zamyka rozwód rodziców w roku 1919 i przeprowadzka ojca do panny Władysławy na ulicę Kopernika. Wkrótce po przeprowadzonym rozwodzie ojciec Jeremiego wyzwolił się z państwowej posady i wykupił udziały w firmie L. Lourse`a stając się tym samym współwłaścicielem fabryki czekolady. Sytuacja finansowa Przyborów uległa znacznej poprawie. W roku 1925 Jeremi wraz z rodzeństwem i macochą przeprowadzili się do nowo nabytego majątku - Miedzynia. Na tej małej wsi rodzina spędziła cztery lata. Także z tym miejscem wiąże się wiele wspomnień Przybory. To w okresie miedzyńskim mały Jeremi podjął edukację. W roku 1925 została mu przydzielona guwernantka, której zadaniem było przygotowanie chłopca do egzaminu do pierwszej klasy gimnazjum. Na tym etapie edukacji nie był on dobrym uczniem, sam w swoich memuarach przyznaje, że nie lubił bydgoskiego gimnazjum a promocję do klasy drugiej i trzeciej zawdzięcza tylko życzliwemu dyrektorowi tej placówki. Ojciec Jeremiego niezadowolony z postępów syna postanowił wysłać go do szkoły z internatem, lecz sprytny malec spędził tam tylko dwa miesiące. Każdego dnia od znalezienia się w nowej szkole pisał do macochy rozpaczliwe listy z prośbą o powrót do domu. Serce macochy szybko zlitowało się nad pasierbem i Jeremi powrócił do domu. Teraz całą rodzinę czekała przeprowadzka do Warszawy. Inwestycja ojca – Miedzyń okazała się niedochodowa a majątek przynosił straty. Po przyjeździe okazało się jednak, że zajmowane przez nich dawniej mieszkanie nie nadaje się do ponownego zamieszkania i rodzina przeprowadziła się z powrotem na ulicę Wiejską do kamienicy znajdującej się naprzeciw domu matki Jeremiego. Już w stolicy Jeremi rozpoczął nauczanie w trzeciej klasie prestiżowego gimnazjum imienia Mikołaja Reja. W klasie czwartej i piątej, ku radości ojca, poczynił znaczne postępy w nauce. Jego polonistą był Leon Rygier – mąż Zofii Nałkowskiej. W połowie gimnazjum zaczęły ujawniać się humanistyczne zamiłowania chłopca. Brał on udział w akademiach szkolnych oraz podejmował próby aktorskie w szkolnym teatrze. W roku 1931 umiera ojciec Przybory. Chłopiec był wtedy w szóstej klasie. Okres gimnazjum to czas rozwoju wyobraźni Jeremiego. Wpływ na tak szybki rozwój miały przede wszystkim lektury i kino. Pasjonowały go mity greckie i baśnie Andersena. W późniejszych latach, już jako dorosły mężczyzna czytał Kiplinga, Conan Doyle`a, Verner`a i S. Żeronskiego. Ale największym autorytetem w domu Przyborów był T. Boy-Żeleński. Cała rodzina lubowała się w twórczości tego autora, znali nawet na pamięć obszerne fragmenty jego „Słówek” i innych dzieł. Po ojcu przejął nawyk czytania „Wiadomości Literackich”. Najbardziej odpowiadała mu twórczość J. Tuwima i A. Słonimskiego. Po maturze podjął naukę w Szkole Nauk Politycznych, ale bez sukcesów. W pierwszej sesji nie zaliczył żadnego egzaminu. Kolejna uczelnia, na jakiej podjął edukacje to Szkoła Główna Handlowa. Do wyboru tej uczelni przyczyniło się uczucie do szwagierki Dagmary. Na kolejnej uczelni Jeremi spędził semestr. Rok 1933 to kolejne zmiany w życiu Jeremiego, jego macocha wychodzi za mąż za inżyniera Witolda. Przybora podejmuję naukę na kolejnej uczelni. Tym razem jest to anglistyka na Uniwersytecie Warszawskim. Trzeci rok jego studiów nie mógł się rozpocząć z powodu zajść antysemickich, ale za nim to się stało Jeremi przeżył swoje ostatnie wakacje. Za namową ojczyma wyjechał nad Wisłę do pensjonatu znajomego siostry Witolda. Razem z Andrzejem M. Redagował wakacyjną gazetkę pod tytułem „Co proszę”. Współpraca tak dobrze się układała, że pod koniec wakacji Andrzej zaproponował Jeremiemu pracę w Warszawie w miesięczniku „Prosto z mostu”- endeckim periodyku. Jeremi pracy nie przyjął. Po powrocie do Warszawy trafił już do nowego mieszkania na ulicę Naokowskiego. Sytuacja materialna „macochowstwa” była bardzo zła. Broniąc się przed całkowitą utratą majątku wynajmowali oni część izb w swoim mieszkaniu. Wynajęty został również pokój Jeremiego. Sam zainteresowany odczuł to jako policzek ze strony ojczyma i postanowił zacząć zarabiać na siebie. Przyjął posadę guwernera dwunastoletniego hrabicza przybyłego z zagranicy. W tym celu udał się do kresowego majątku swoich nowych chlebodawców, do Szczors. Tu rozpoczął pracę zimą 1935 roku. Wraz z rodziną Butieniewów spędził dwa lata. Do Warszawy powrócił w sierpniu 1937 roku. Sytuacja finansowa w domu na Naokowskiego nie poprawiła się. W związku z problemami natury finansowej dwudziestodwuletni chłopak stanął przed koniecznością znalezienia pracy. W tym samym czasie Radio Warszawa prowadziło nabór na spikerów. Jeremi wziął udział w eliminacjach i został zaangażowany na okres próbny. Od momentu otrzymania posady życie młodego człowieka bardzo się zmieniło, są to najpiękniejsze dwa lata w jego życiu. Radio było bogatą instytucją i sowicie wynagradzało swoich pracowników. Młody Przybora mógł sobie pozwolić na ekskluzywne życie oraz własne mieszkanie. Sielankę zakłócił dopiero wybuch II wojny światowej 1 września 1939 roku. Pomimo działań wojennych radio nie zawieszało swojej działalności. Gmach przy ulicy Zielnej 25 tętnił życiem. Nikt z ekipy dyrektora Edwarda Rudnickiego nie myślał o ewakuacji. Właśnie we wrześniu 1939 roku doszło do spotkania pana Przybory z panem Wasowskim. Obaj 78 w tym czasie byli pracownikami radia, Jeremi był spikerem a Jerzy operatorem amplifikatorni ( dźwiękowcem). Obu panów połączyła miłość do swinga. Jerzy jako dźwiękowiec miał możliwość łapania zagranicznych stacji, które emitowały muzykę taneczną. Dla obu panów było to pokrzepienie i odpoczynek od niewesołego programu warszawskiej stacji. Emisja trwała do 25.09.1939, w tym dniu pocisk artyleryjski zniszczył siedzibę radia. Pożegnalna audycja odbyła się dzień później już przez nadajnik krótkofalowy. W październiku 1939 roku Jeremi wziął ślub z Marią. Młoda para zamieszkała w domu macochy i Witolda na Sadybie. Ponieważ żadne z małżonków nie pracowało pozyskiwali oni niezbędne fundusze poprzez wyprzedaż dobytku i wynajem pomieszczeń w ich domu. Gdy agresja niemiecka się nasiliła Przybora by uniknąć wywiezienia ze stolicy do obozu musiał podjąć pracę w Wydziale Inspekcji Handlowej Zarządu Miejskiego. Okres swojej urzędniczej kariery wspomina jako codzienny ośmiogodzinny horror. Po roku cierpień postanowił już nigdy nie wracać do urzędu i wyjechał na wieś ( wiosna 1944). Niestety było to posunięcie nieprzemyślane i Jeremi musiał po krótkim wypoczynku powrócić do Warszawy by odmeldować się w pracy lub znaleźć inną. Wybrał tę drugą możliwość. Jego wuj zatrudnił go fikcyjnie w przedsiębiorstwie „Instalator”. W ten sposób Jeremi stał się posiadaczem arbeitskarty. Kłopoty finansowe zmusiły Przyborę do podjęcia pracy zarobkowej. Wraz ze swoim przyjacielem Stanisławem Sulikowskim otworzyli sklep typu ( jak sam go określał) szydło mydło i powidło. Ponieważ w sklepie nie roiło się od klientów Jeremi miał dużo czasu na lektury. Udało mu się nawet zdać potajemnie egzamin z filozofii u profesora Tatarkiewicza. Miał on, bowiem zamiar kontynuować swoje studia, anglistyczne, które jednak na tym egzaminie się skończyły. Już w 1944 okazało się, że handel nie jest żywiołem Jeremiego. Zaproponował on Stanisławowi spłatę swojego udziału. Niestety Przybora nie odebrał należnych mu pieniędzy. 1.08.1944 wybucha powstanie warszawskie. W pierwszych dniach jego trwania reorganizuje się ekipa dyrektora Rudnickiego. 09.08. 1944 rozpoczyna swoją działalność Polskie Radio, Przybora wraca na swoją posadę. Ofensywa niemiecka krwawo tłumi bunt warszawiaków, miasto jest pod ciągłym ostrzałem. 18.08.1944 załoga traci swoją siedzibę. Gmach na ul. Moniuszki podzielił los Gmachu na Zielnej. Budynek Adrii przeszywa pocisk. Koniecznością staje się przeniesienie pracowników w inne miejsce. Redakcja ulokowana zostaje w prywatnym mieszkaniu przedwojennych pracowników Radia na Lwowską 6. Przybora utrzymuje kontakty z bazą na Lwowskiej, ale już jako nieczynny spiker. Audycje utrzymują się do 28 sierpnia. We wrześniu 1944 Jeremi przeprowadza się do rodziny żony do domu przy ulicy Żulińskiego. Żona i córka pozostają na Sadybie. Po kapitulacji Warszawy Niemcy rozpoczęli ewakuacje stolicy. Przez środek miasta płynęła rzeka ocalałych pilnowana i kierowana przez Wermachtowców. Przybora wraz ze swoim przyjacielem mecenasem K odłączyli się od kolumny i uciekli. Niestety tylko na krotko cieszyli się wolnością. Niemiecki patrol odnalazł zbiegów i pokierował do z powrotem do kolumny kierującej się na zachód. Marsz trwał całą noc. Następnego dnia przyjaciele znaleźli się za murami obozu w Pruszkowie. Jeremi spędził tam 14 dni. Pod koniec pobytu dostał on wysokiej gorączki, a rosyjski oficer lekarz stwierdził u niego gruźlicę płuc. Dzięki tej diagnozie Przybora mógł opuścić obóz. W podwarszawskiej Dąbrówce spotkał się z żoną i córką, które schroniły się tam po likwidacji Sadyby ( ich rodzinny dom został zburzony przez pocisk rakietowy w ostatnim dniu powstania). Rodzina Przyborów nie mogła powrócić do Warszawy, z Dąbrówki ruszyli na poszukiwanie nowego lokum. Gościnne okazało się Korytkowo (okolice Opoczna), był to tak zwany, Liegenschaft, czyli majątek, którym po wygnaniu właścicieli zarządzał administrator z ramienia okupanta. W tym okresie swojego życia trudnił się pracą fizyczną, na ogół jako drwal. W styczniu 1945 r. ruszyła wielka sowiecka ofensywa, która odrzuciła Niemców od Wisły aż do Wału Pomorskiego. Po dwóch pierwszych miesiącach wolności Jeremi postanawia opuścić Korytkowo i wyruszyć na poszukiwania matki oraz zaczerpnąć informacji o reaktywacji Polskiego Radia. Wyprawa okazała się owocna. Matka Jeremiego przebywała w Głuchach nieopodal Warszawy. Kwiecień ostatni miesiąc II wojny światowej rodzina Przyborów spędził w Łodzi, gdzie Jeremi objął posadę spikera w łódzkim Radiu. Mimo dobrej pracy, jaką otrzymał Jeremi Łódź nie przypadła do gustu małżonków. Było to miasto przepełnione ( kłopoty mieszkaniowe) i pozbawione zieleni, alternatywą okazała się Bydgoszcz. Właśnie w tym czasie powstawała tam nowa rozgłośnia pod dyrekcją Tadeusza Kańskiego. Zespół, do którego trafił Przybora był mozaiką ludzi pochodzących nie tylko z Bydgoszczy. Byli tam również ludzie z Lwowa, Wilna, także osoby z Wybrzeża, z Poznania i z Łodzi. Lata spędzone pod skrzydłami dyrektora Kańskiego to wspaniały czas dla rodziny Przyborów. Zżyli się oni z rodziną dyrektora i utrzymywali stosunki prywatne. Również w pracy panowała serdeczna atmosfera, wszyscy cieszyli się odzyskaną wolnością. Kański dbał by jego zespół pracował w estetycznych warunkach. W 1946 Kański został wezwany do Warszawy przez naczelnego, co wywołało uczucie strachu w pracownikach bydgoskiej rozgłośni. Z tej okazji Przybora napisał swój pierwszy poemat do gazetki ściennej w redakcji. W żartobliwym utworze utrzymanym w konwencji orientalni-romantycznej Kański występował pod postacią Wielkiego Wezyra wezwanego przed oblicze Sułtana. Kański wrócił z Warszawy z dobrymi wieściami. Poemat Przybory nie uszedł uwadze dyrektora, który zaproponował mu pisanie tekstów z przeznaczeniem na antenę. W ten sposób Jeremi stał się pierwszym piórem bydgoskiej rozgłośni. Po tym literackim debiucie posypały się propozycje. Pierwsza przyszła od dyrektora programowego, który proponował Przyborze posadę w Warszawie-Jeremi odrzucił tę ofertę. Kolejne wyzwanie to pada ze strony Kazimierza Serockiego (pianisty), który prosi Jeremiego o napisanie słów do jego dwóch kompozycji. Tak powstały dwa pierwsze liryczne teksty piosenek pt.: „Nie odchodź” i „Zmierzch” Znajdujący się pod wpływem swojego dyrektora Jeremi w 1947 zapisuje się do Polskiej Partii Robotniczej. W tym samym roku jego ideologiczny wzór opuszcza Bydgoszcz. Pomorska Radiostacja bez osoby Kańskiego traci na atrakcyjności, Przyborowie wracają do Warszawy w czerwcu 1948 roku. Szefostwo warszawskiej rozgłośni pragnęło, aby Przybora wraz ze współpracownikami stworzyli „komórkę radiowego humoru”. Finalnym efektem współpracy Przybory i Marianowicza był pomysł stworzenia serialu radiowego. Kompozytorem został Jerzy Wasowski. Teatrzyk Eterek nazywano "najszerszym uśmiechem radia czasów stalinowskich". Bohaterami byli m.in.: wdowa Eufemia (do tej roli pozyskano Irenę Kwiatkowską, grany przez Andrzeja Mularczyka profesor Pęduszko, czyli Śmieszny Staruszek oraz nierozwijający się ani fizycznie, ani umysłowo chłoptaś Mundzio (w tej roli wystąpił Tadeusz Fijewski). Po pierwszych kilku odcinkach ze współpracy wycofał się Kazimierz Marianowicz. Kolejne lata niosą ze sobą rozwój kariery twórcy Eterku. Jeremi realizuje swoje ukryte marzenie i przenosi się z Wydziału Emisji do Teatru Polskiego Radia. Pod okiem Tadeusza Byrskiegi, dyrektora Teatru otrzymał stosowne papiery, uprawniające go do wykonywania zawodu reżysera. W roku 1955 ukazuje się kilka słuchowisk z zbiorze „Spacerek przez Eterek”. Na podstawie tej publikacji wydanej nakładem PIW-u Jeremi zostaje przyjęty do Związku Literatów Polskich Po śmierci Stalina (1953) i wystąpieniu Jeremiego z PPR-u (1957) nastąpiły lata odwilży. Rok 1958 to ważna data w życiu osobistym Jeremiego. Jest to rok, w którym po sześciu latach procesu udaje mu się uzyskać rozwód a zarazem pobrać z Igą, matką dwuletniego syna Przybory-Kota.
„W 1958 roku ruszył telewizyjny "Kabaret Starszych Panów", w którym występowali najwybitniejsi artyści, m.in. Kalina Jędrusik, Wiesław Michnikowski, Irena Kwiatkowska, Mieczysław Czechowicz, Wiesław Gołas. W ciągu 8 lat wyemitowano 16 odcinków "Kabaretu". "W Kabarecie Starszych Panów niby nie mówiło się o polityce, a jednak nikt tak dowcipnie nie podsumowywał paranoi poprzedniego systemu jak Jeremi.” *
Ostatni, pożegnalny spektakl odbył się 22.07.1966 Jeremi Przybora tworzył nie tylko na potrzeby "Kabaretu" - napisał scenariusz filmu "Upał" w reżyserii Kazimierza Kutza (1964)
Przypisy:--
* RMF Classic, Aktualności, „Trzy lata temu zmarł Jeremi Przybora”, http://www.rmfclassic.pl/index.html?a=aktualnosci&kat=slowo&id=3129
-
- Praca w całości oparta na Memuarach, tomy: I i II, Jeremi Przybora, 1998, wydawnictwo TENTEN.
--82.160.128.3 10:04, 3 kwi 2007 (CEST)03.04.2007 godz 10:01 Joanna jp8@wp.pl
[edytuj] Twórczość
- Spacerek przez „Eterek”. (1957)
- Listy z podróży. (1964)
- Baśnie Szeherezadka. (1966)
- Listy z podróży. Poczta druga. (1969)
- Kabaret Starszych Panów. Wybór. (1970)
- Miłość do magister Biodrowicz. (1972)
- Kabaret Starszych Panów. Wybór drugi. (1973)
- Dziecko Szczęścia. Listy z Podróży. Poczta trzecia. (1975)
- Divertimento. (1976)
- Mieszanka firmowa. (1977)
- Uwiedziony. (1978)
- Ciociu, przestrasz wujka. (1979)
- Kabaret jeszcze Starszych Panów. (1980)
- Teatr Nieduży. (1980)
- Piosenki, które śpiewałem sam lub z Przyjacielem. (1990)
- Piosenki, które śpiewali inni. (1991)
- Autoportret z piosenką. (1992)
- Nieszczęśliwy wypadek podczas wniebowzięcia. (1994)
- Przymknięte oko opaczności. Memuarów cz. I (1994)
- Kabaret Starszych Panów I. (1995)
- Przymknięte oko opaczności. Memuarów cz. II (1998)
- Zdążyć z happy endem. Memuarów cz. III (1998)
- ... słówko rymowane jak co roku. (2000)
- Piotruś Pan – libretto musicalu. (2001)
- Piosenki prawie wszystkie. (2001)
- Przymknięte oko opaczności. (2004)
