Kanton (Szwajcaria)

Z Wikipedii

Kanton to podstawowa, terytorialna jednostka administracyjna Szwajcarii. Szwajcaria jest państwem federacyjnym, składającym się 26 kantonów i 2 890 gmin, które posiadają bardzo szeroką autonomię. Aż do połowy XIX wieku kantony były praktycznie biorąc samodzielnymi mini-państwami, które posiadały własne armie, same strzegły granic i biły własną monetę. Przekształcenie Szwajcarii z luźnej federacji nie posiadającej w ogóle instytucji centralnych, w państwo federalne nastąpiło dopiero w 1848 roku.

W XVI wieku, Konfederacja Szwajcarska składała się z 13 niezależnych państewek, protoplastów obecnych kantonów. Formalnie biorąc stanowiły one część Rzeszy Niemieckiej i były nazywane przez administrację Rzeszy kantonami. Były one dzielone na kantony „leśne” i kantony „miejskie”. Kantony te uzyskały praktyczną niezależność po wspólnym pokonaniu cesarza Niemiec Maksymiliana w 1499 r.

W sześciu „leśnych” kantonach funkcjonowała demokracja bezpośrednia, polegająca na podejmowaniu wszelkich wspólnych decyzji na wiecach kantonalnych. Siedem kantonów „miejskich” było zarządzanych formalnie przez rady miast, które były kontrolowane przez oligarchiczne układy tworzone przez najbogatszych kupców i rzemieślników.

Obecnie, każdy kanton ma swoja własną konstytucję, która określa zasady działania ciał tworzących prawo (parlamenty lokalne), sprawujących bieżące rządy (rządy lokalne) i egzekwujących prawo (lokalne sądy, prokuratury i policję). W większości kantonów funkcjonują jednoizbowe parlamenty, w których zasiada od 58 do 200 posłów. Rządy kantonów liczą od 5 do 7 ministrów. Niemal wszystkie elementy władzy są realizowane przez kantony, gdyż szwajcarska konstytucja maksymalnie ogranicza prerogatywy rządu i parlamentu centralnego. Władze kantonalne samodzielnie określają stopień autonomii gmin tworzących te kantony. W jednych gminy posiadają niemal całą władzę, podczas gdy inne są bardziej scentralizowane. Wynika to częściowo ze znacznych różnic w rozmiarach kantonów. Najmniejszy kanton ma 37 km² i 14 900 obywateli, podczas gdy największy liczy 1 244 400 obywateli i 7105 km².

Obecnie, już tylko w dwóch kantonach władza jest rzeczywiście sprawowana w formie pełnej demokracji bezpośredniej, w formie organizowania wieców kantonalnych (Landsgemeinde), na których każdy obywatel kantonu ma prawo wypowiedzieć się w każdej sprawie, oraz bezpośrednio wybrać członków swojego rządu. We wszystkich pozostałych kantonach parlamenty i rządy są wybierane poprzez znane z innych krajów wrzucanie kartek wyborczych.

Aż do czasu utworzenia kantonu Jury w 1978 r, nie tworzono nigdy nowych kantonów. Wynikałoby z tego, że kantonów powinno być 14. Jednak ze względu na problemy administracyjne i odpowiednie, proporcjonalne reprezentowanie ludności wszystkich kantonów w parlamencie krajowym, część kantonów była dzielona na dwa lub więcej okręgów wyborczych. W 1999 r, w ramach tworzenia nowej konstytucji całej federacji zdecydowano się formalnie podzielić te kantony zgodnie z podziałem okręgów wyborczych, co zwiększyło ich liczbę do 26. Do Rady Kantonów (przedstawicielstwo kantonów w parlamencie) 20 kantonów deleguje po 2 dwóch członków, natomiast 6 kantonów (dawnych "półkantonów") po jednym. Są to: Obwalden i Nidwalden (jako Unterwalden), Innerrhoden i Ausserrhoden (jako Appenzell), Bazylea-Miasto i Bazylea-Okręg (jako Bazylea).

[edytuj] Lista kantonów

Poniższa tabela przedstawia kantony wg kolejności ich utworzenia:

Flaga	Kod	Kanton	Od	Stolica	Ludność[1]	Powierzchnia (km²)	Gęstość zaludnienia[2]	Liczba gmin[1]	Język urzędowy
	ZH	Zurych	1351	Zurych	1 228 600	1 729	701	171	niemiecki
	BE	Berno	1353	Berno	947 100	5 959	158	399	niemiecki, francuski
	LU	Lucerna	1332	Lucerna	350 600	1 493	233	107	niemiecki
	UR	Uri	1291	Altdorf	35 000	1 077	33	20	niemiecki
	SZ	Schwyz	1291	Schwyz	131 400	908	143	30	niemiecki
	OW	Obwalden	1291	Sarnen	32 700	491	66	7	niemiecki
	NW	Nidwalden	1291	Stans	38 600	276	138	11	niemiecki
	GL	Glarus	1352	Glarus	38 300	685	51	28	niemiecki
	ZG	Zug	1352	Zug	100 900	239	416	11	niemiecki
	FR	Fryburg	1481	Fryburg	239 100	1 671	141	242	francuski, niemiecki
	SO	Solura	1481	Solura	245 500	791	308	126	niemiecki
	BS	Bazylea-miasto	1501	Bazylea	186 700	37	5 072	3	niemiecki
	BL	Bazylea-okręg	1501	Liestal	261 400	518	502	86	niemiecki
	SH	Szafuza	1501	Szafuza	73 400	298	246	34	niemiecki
	AR	Appenzell Ausserrhoden	1513	Herisau[3]	53 200	243	220	20	niemiecki
	AI	Appenzell Innerrhoden	1513	Appenzell	15 000	173	87	6	niemiecki
	SG	Sankt Gallen	1803	Sankt Gallen	452 600	2 026	222	90	niemiecki
	GR	Gryzonia	1803	Chur	185 700	7 105	26	211	niemiecki, romansz, włoski
	AG	Argowia	1803	Aarau	550 900	1 404	388	232	niemiecki
	TG	Turgowia	1803	Frauenfeld	228 200	991	229	80	niemiecki
	TI	Tessyn	1803	Bellinzona	311 900	2 812	110	244	włoski
	VD	Vaud	1803	Lozanna	626 200	3 212	188	382	francuski
	VS	Valais	1815	Sion	278 200	5 224	53	160	francuski, niemiecki
	NE	Neuchâtel	1815	Neuchâtel	166 500	803	206	62	francuski
	GE	Genewa	1815	Genewa	414 300	282	1 442	45	francuski
	JU	Jura	1979	Delémont	69 100	838	82	83	francuski
	CH	Szwajcaria		Berno	7 261 200	41 285	174	2 890	niemiecki, francuski, włoski, romansz

Dwuliterowe skróty szwajcarskich kantonów są powszechnie stosowane w tym kraju, m.in. na rejestracjach samochodowych.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• GeoPuzzle

[edytuj] Przypisy

---