Mari
Z Wikipedii
Mari (obecnie: Tell el-Harrini) - miasto starożytne w północnej Mezopotamii nad Eufratem. Od III tysiąclecia p.n.e. ważny ośrodek polityczny i handlowy na szlaku północna Mezopotamia – północna Syria. Okresowo pod władzą Sumerów, Akadów, Asyryjczyków. Największego znaczenia nabrało Mari pod rządami Amorytów na przełomie XIX/XVIII w. p.n.e. Zdobyte ok. 1757 r. p.n.e. przez Hammurabiego, stopniowo popadało w ruinę.
[edytuj] Początki
Początki Mari, jak również jego dzieje w III tysiącleciu p.n.e. są bardzo mało znane. Znamy wprawdzie wzmianki o tym mieście zarówno z czasów sumeryjskich oraz dzięki tabliczkom z Ebli, jednakże to za mało, aby móc zrekonstruować spójne dzieje Mari. Ze wspomnianych tabliczek z Ebla wiemy, że stosunki między obu ośrodkami (Ebla - Mari) układały się dość różnie, ale miasta te były ze sobą dość mocno powiązane - zarówno łączącymi je partnerskimi stosunkami, jak i wojnami.
W dobie panowania w Mezopotami imperium akadyjskiego, Mari wchodziło w jego skład, przy czym nie ma pewności, czy zostało ono zagarnięte przez Sargona z Akadu, czy też przez jednego z jego następców. Po upadku rządów Akadyjczyków (pocz. XXII wieku p.n.e.) Mari zarządzane było przez około trzy stulecia przez namiestników-królów wywodzących się z czasów akadyjskich, zwanych šakkanakku. W czasach supremacji sumeryjskiej, tzw. III dynastii z Ur, władcy Mari płacili im trybut.
[edytuj] Amoryci: wielkość i upadek Mari
Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. do Mezopotamii zaczęli napływać Amoryci, którzy stopniowo zdobyli supremację na całym jej obszarze. Nie ominęli oni Mari. Wraz z wkroczeniem Amorytów do Mezopotamii dla Mari rozpoczął się okres jego największego rozwoju w swojej historii. Pierwszym znacznym amoryckim władcą Mari był niejaki Jachdunlim, który zajął miasto ok. 1815 r. p.n.e. Władca ten doprowadził Mari do znacznej potęgi politycznej w regionie i był w stanie organizować wyprawy zbrojne aż do wybrzeży Morza Śródziemnego. Według niektórych tekstów Jachdunlim zwyciężył także Szamszi-Adada I innego władcę amoryckiego, kładącego w tym czasie podwaliny pod wielkość przyszłego imperium asyryjskiego. Jachdunlim nie zaniedbywał spraw wewnętrznych stołecznego miasta: zaczął je intensywnie upiększać i rozbudowywać (wybudował m.in. świątynię dla boga Szamasza); w kwestii kultury za jego czasów doszło do zastąpienia lokalnego dialektu na bardziej uniwersalny dialekt babiloński, który od tej pory był używany przez skrybów w Mari. Niespodziewana śmierć Jachdunlima (ok. 1798 r. p.n.e.) przerwała pasmo sukcesów Mari. Jego syn, Samujamam, panował krótko (ok. dwóch lat) i nieudolnie. Po jego śmierci Mari dostało się pod kontrolę Szamszi-Adada, który po pewnych perturbacjach i przejściowej utracie Mari, na namiestnika w tym mieście mianował młodszego syna - Jasmach-Adada (ok. 1790 r. p.n.e.), który jednakże nie należał do zbyt wybitnych władców. Wraz ze śmiercią Szamszi-Adada I (ok. 1780 r. p.n.e.) Mari wymknęło się spod kontroli Asyrii, a władzę w nim objął krewny Jachdunlima (najprawdopodobniej bratanek) - Zimrilim, który podawał się za jego syna.
Okres rządów amoryckiego władcy Zimrilima - ok.1775-1761 p.n.e. - to czasy największego rozkwitu Mari. Zasięg terytorialny tego miasta-państwa, obejmował tereny na południu od granic ówczesnego (dość silnego wtedy) Babilonu aż do rejonów Karkemisz na północy. Asyria nie odgrywała wtedy znaczącej roli jako mocarstwo. Państwo Mari dysponowało dość silną armią jak na tamte czasy, m.in. z zastosowaniem konnych rydwanów, a także z dość rozwiniętymi machinami oblężniczymi. Swój rozkwit Mari zawdzięczało m.in. zyskom z kontroli szlaku handlowego od Morza Śródziemnego aż do Zatoki Perskiej.
Samo miasto przedstawiało się imponująco, a szczególnie pałac królewski o znacznej powierzchni (ok. 200x120 m) posiadający kilkaset pomieszczeń wzniesiony przede wszystkim z suszonej cegły i gliny. Cały kompleks miejsko-pałacowy odsłonięto w latach trzydziestych XX w. przez ekipę francuskich archeologów po kierownictwem André Parrota. Pałac swoją architekturą nawiązywał do okresu starosumeryjskiego i akadyjskiego. Do jego wnętrza prowadziła monumentalna brama, a w zasadzie zespół bramny złożony z dwóch połączonych dziedzińców. W centrum pałacu znajdował się dziedziniec o wymiarach 50x33 m, a także szereg mniejszych placów. W samym pałacu, obok pomieszczeń oficjalnych (sale tronowe, kaplice), było mnóstwo pomieszczeń mieszkalnych co dzieliło budowlę jak gdyby na dwie części. Zlokalizowano także archiwum państwowe, w którym znaleziono bogatą korespondencję dyplomatyczną z przełomu XIX i XVIII w. p.n.e. - ok. 25 000 glinianych tabliczek zapisanych pismem klinowym, zawierających również treści o charakterze prawnym i gospodarczym. Jeżeli chodzi o wystrój pałacu to do naszych czasów nie dochowały się żadne ślady poza figuralno-ornamentalnym malarstwem na ścianach.
Pomimo łączącego Mari z Babilonem sojuszu Hammurabi, łamiąc traktat, zajął Mari ok. 1757 r. p.n.e., które przestało odgrywać od tej chwili znaczącą rolę w regionie.
Zobacz też: Alalah
