Murmańczycy

Z Wikipedii

Murmańczycy – potoczna nazwa polskich formacji zbrojnych walczących w latach 1918-1919 przeciwko bolszewikom w rejonie Murmańska i Archangielska na północy Rosji.

[edytuj] Geneza

W maju i czerwcu 1918 r. zostały ostatecznie rozbite trzy polskie korpusy wschodnie, sformowane z żołnierzy-Polaków z armii rosyjskiej. W czerwcu gen. Józef Haller, były dowódca 2. Korpusu Polskiego na Ukrainie, zawarł z przedstawicielami państw sprzymierzonych umowę o tworzeniu oddziałów polskich w Murmańsku i Archangielsku. Stamtąd polscy żołnierze mieli być przewożeni do organizowanej we Francji Armii Polskiej. Kilka tysięcy żołnierzy i oficerów z rozbitych korpusów, głównie z obszarów Ukrainy, próbowało więc dotrzeć na północ Rosji. Jednakże bolszewicy, zgodnie z zobowiązaniem przyjętym wobec niemieckiego ambasadora hrabiego Mirbacha, rozstrzeliwali na miejscu bez sądu wszystkich schwytanych polskich żołnierzy. W rezultacie na północ dotarło jedynie kilkuset Polaków.

[edytuj] Walki z bolszewikami

Pomimo dużych trudności, udało się utworzyć kilka oddziałów, które wkrótce zmuszone zostały przez bolszewików do walki. Na podstawie umowy zawartej na krótko przed wyjazdem przez gen. J. Hallera z angielskim dowódcą korpusu interwencyjnego gen. F. Poolem, korzystały one z pomocy organizacyjnej i wsparcia materiałowego wojsk angielskich, współdziałały też z nimi w operacjach skierowanych przeciwko wojskom bolszewickim. Pierwsze z nich zaczęto formować już w czerwcu 1918 r. Oddziały Murmańczyków działały na północy Rosji do połowy września 1919 r. (ogółem liczyły wówczas ponad 300 oficerów i żołnierzy), kiedy – po decyzji aliantów wycofania się z Rosji – zostały najpierw przerzucone do Archangielska, a stamtąd ewakuowane statkami do Polski, dokąd przybyły w grudniu 1919 r. Istniały następujące polskie formacje:

• tzw. "Oddział Polski w Koli", liczący we wrześniu 1918 r. 30 oficerów i 79 żołnierzy. Była to pierwsza tego typu polska formacja. Składała się z kompanii strzelców, Legii Oficerskiej, baterii artylerii i plutonu karabinów maszynowych. Podlegała w całości dowództwu brytyjskiemu i brała udział w walkach przeciw bolszewikom w rejonie miasta Kola, ciesząc się doskonałą opinią zarówno u dowództwa angielskiego, jak też wśród miejscowej ludności. W październiku 1918 r. została przeniesiony do Archangielska.
• Oddział mjr. Horawskiego, który powstał pod koniec lipca 1918 r., po zdobyciu przez Anglików Onegi. W poł. września także przerzucono go do Archangielska.
• Oddział Dzwiński kpt. Sołodkowskiego, utworzony w Archangielsku po wybuchu powstania antybolszewickiego 31 lipca 1918 r., w którym Polacy odegrali znaczną rolę. Oddział w liczbie ok. 40 ludzi został następnie skierowany nad północną Dźwinę, gdzie działał do poł. grudnia 1918 r. Nazywano go także "Lwami Północy".
• Oddział ppłk Kubiaka, także sformowany w Archangielsku po powstaniu przeciwko bolszewikom. Na jego bazie w wyniku połączenia różnych polskich formacji w mieście (z wyjątkiem Oddziału Dźwińskiego) zorganizowano Batalion Strzelców pod dowództwem mjr. Juliana Skokowskiego, który liczył ok. 260 oficerów i żołnierzy. Wkrótce wyruszył on w rejon rzeki Onega.
• W Archangielsku powstała także szkoła oficerska.
• Szefem Misji Wojskowej WP na Murmaniu był płk Stanisław Dowoyno-Sołłohub, a dowódcą Oddziałów WP płk Stanisław Machcewicz, były d-ca 14 pp i 4. Dywizji Piechoty w II Korpusie Polskim w Rumunii i na Ukrainie, który po bitwie pod Kaniowem, za pomocą POW w Kijowie i POW w Moskwie, a także ambasady francuskiej przy rządzie bolszewickim w Moskwie, przybył na Murmań 19 czerwca 1918 r. (attaché wojskowy ambasady francuskiej, generał Lavergne, wystawiał listy "laissez-passer" kierujące wojskowych polskich do Wojska Polskiego we Francji, przez port w Murmańsku. Podobno do pewnego stopnia te listy były uznane i szanowane przez bolszewików).

[edytuj] Wojna polsko bolszewicka 1919-1920 i losy powojenne

Murmańczycy po powrocie do Polski natychmiast zostali włączeni do walk z najazdem bolszewickim. W styczniu 1920 r. Batalion Murmańczyków wszedł w skład nowo sformowanego 64. Grudziądzkiego Pułku Piechoty jako jego 3. batalion.

W okresie II Rzeczypospolitej istniał Związek Murmańczyków, skupiający byłych żołnierzy polskich formacji wojskowych z północnej Rosji. Z jego inicjatywy w 1938 r. podczas święta pułkowego 64. Pułkowi Piechoty zmieniono nazwę na 64. Pomorski Pułk Strzelców Murmańskich.

Znany poeta Artur Oppman (Or-Ot) poświęcił Murmańczykom swój wiersz pt. "Murmańczyk":

• Murmański żołnierz jestem,
• Znaczony krwawym chrzestem
• W dwudziestu polach bitwy!
• W polarnej zorzy blaskach
• Marzę o żółtych piaskach
• Naszej Polski i Litwy!
• Z mroźnego Archangiela,
• Gdzie pustkę śnieg wybiela
• Zastygłym śmierci kwiatem,
• Mknie do was myśl skrzydlata
• Z szumnym wichrem, co wzlata
• Nad morzem lodowatem!
• W mrokach nocy zimowej
• Śni mi się próg ojcowy
• I Ojczyzna daleka
• Polsko! żołnierz murmański
• Bezdomny i bezpański,
• Rozkazu twego czeka!
• Tu polski grób przy grobie!...
• Skiń a będziem przy tobie.
• A kiedy wracać mamy -
• Garść ziemi z mogił weźmy...
• Pamiętaj, że jesteśmy!
• Pamiętaj, że czekamy!...

Eugeniusz Małaczewski, sam Murmańczyk, trochę inaczej, weselej i więcej po żołniersku ujął los Murmańczyków w swoich wierszach.

• "PÓŁNOCNE LAMENTY"

• Straśneż to dziwy Boże apostolski
• Wybrał się legun na obronę Polski.
• Chciał bronić kraju nieszczęśliwy legun,
• Obronił biegun.

• Tak nami dziwnie kręci ręka Boża
• Chciałeś mieć Polskę z dostępem do morza,
• Zdobyłeś dostęp swoim krwawym potem
• Tam i z powrotem.

• Zwiedziłeś bracie świata kawał srogi
• W różnycheś krajach poobijał nogi
• Ażeś tu przyszedł stare mrozić gnaty
• W kraj lodowaty.

• Lecz tu cię straszna czekała udręka
• Bo tu sie bidny człowiek ciągiem lęka
• Żeby mu koło nie spadło na głowe
• Podbiegunowe.

• Tu miast na koniach wprzod na psach sie jedzie
• Tu krowim mlikiem dojom sie niedźwiedzie
• Tu wielgoryby rosnom co dwa kroki
• I jeszcze foki.

• Noc całom zime, że nie ujżysz słońca
• Bo nie chce wschodzić, w lecie znów bez końca
• Wciąż jezdzi z jednej w drugom nieba strone
• Jak pomylone.

• Więc bolszewickie przechytrzaj wybiegi
• Pod Obozierskom lub w błotach Onegi
• Marźnij nad Dzwinom lub moknij dowoli
• Na moście w Koli.

• A gdy już z frontu powrócisz nareście
• Nie myśl że spoczniesz w jakim ludzkim mieście
• Bo cie wpakujom o Matko Anielska,
• Do Archangielska.

• I znów tłuc mustre każom ci do maja
• Różnym sposobem dajom dziwnom szkołe
• A położenie takie całkim nie wesołe
• Marnie nastraja.

• Zamiast jedzenia dajom nam bez przerwy
• Przeróżne małpy i inne konserwy
• Że niezadługo staniesz się na czysto
• Konserwatystą.

• A zamiast chleba, suchary-galety
• Co dentystyczne siedzom w nich zalety
• Bo nieostrożnie włóż bestje do gęby
• Wylecą zęby.

• Waruj więc bracie i nie miej pretensji
• Jak bez pół roku nie dostaniesz pensji
• Choć przyjdzie wreście świecąc cielskiem gołem
• Siąść pod kościołem.

• A gdyby mi ktoś postawił pytanie
• Czego chcę teraz to odpowiem na nie.
• Ja nie chce wiele, tylko jedne wspomne
• Życzenie skromne.

• Z pruskiej korony zrezygnowałem
• Mogę nie zaraz zostać generałem
• Tylko nam bilet daj Boże łaskwy
• Stąd do Warszawy.