Polska

Z Wikipedii

Rzeczpospolita Polska
Flaga Polski Godło Polski
Konstytucja	Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Język urzędowy	polski
Język używany	polski
Stolica	Warszawa
Ustrój polityczny	demokratyczny
Typ państwa	republika parlamentarna
Głowa państwa	Prezydent RP Lech Kaczyński
Szef rządu	Prezes Rady Ministrów Jarosław Kaczyński
Powierzchnia  • całkowita	68. na świecie 322 575¹ km²
Liczba ludności  • całkowita (I 2007)  • gęstość zaludnienia  • narodowości	32. na świecie 38 122 000 122 osób/km² Polacy: 96,7%[1]
Zjednoczenie	części plemion zachodniosłowiańskich (tzw. Plemiona polskie) przez księcia Polan – Mieszka I z dynastii Piastów ok. 960
Utworzenie III Rzeczypospolitej	Zmiana nazwy państwa Polska Rzeczpospolita Ludowa na Rzeczpospolita Polska 29 grudnia 1989
Jednostka monetarna	złoty (PLN, zł)
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Hymn państwowy	Mazurek Dąbrowskiego ( posłuchaj)
Kod ISO 3166	PL
Domena internetowa	.pl
Kod samochodowy	PL
Kod telefoniczny	+48
¹ Jest to powierzchnia terytorium Polski, czyli obszaru lądowego (łącznie z wodami śródlądowymi) – 311 889 km², obszaru morskich wód wewnętrznych – 2004 km², oraz morza terytorialnego – 8682 km². Powierzchnia administracyjna Polski – 312 683 km², która jest najczęściej podawana w różnych źródłach, to powierzchnia w granicach administracyjnych województw i poza obszarem lądowym obejmuje część morskich wód wewnętrznych (Zalew Wiślany, Zalew Szczeciński, obszary wód portów) [źródło: GUS].

Polska, Rzeczpospolita Polska – państwo położone w Europie Środkowej nad Morzem Bałtyckim. Graniczy z Niemcami (na zachodzie), Czechami, Słowacją (na południu), Ukrainą, Białorusią, Litwą (na wschodzie) i Rosją (obwodem kaliningradzkim, na północy), a poprzez granicę morską (granicę wyłącznej strefy ekonomicznej) również z Danią oraz Szwecją.

Jest członkiem Unii Europejskiej, NATO, ONZ, OECD, WTO, Grupy Wyszehradzkiej, Trójkąta Weimarskiego, G6, G20 W ramach Unii, OBWE, CENELEC, Międzynarodowa Organizacja Hydrograficzna, Rada Państw Morza Bałtyckiego, Inicjatywa Środkowoeuropejska, CEFTA, i wielu organizacji międzynarodowych.

Spis treści 1 Pochodzenie nazwy kraju 2 Historia 2.1 Początki państwa polskiego w średniowieczu 2.2 I Rzeczpospolita 2.3 Czasy rozbiorów – XIX wiek do I wojny światowej 2.3.1 Księstwo Warszawskie 2.4 Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim 2.4.1 Królestwo Polskie 2.4.2 Królestwo Galicji i Lodomerii 2.4.3 Rzeczpospolita Krakowska 2.4.4 Wielkie Księstwo Poznańskie 2.5 II Rzeczpospolita 2.6 Granice Polski 2.7 Polska Rzeczpospolita Ludowa 2.8 III Rzeczpospolita 2.9 Krainy historyczne Polski 3 Polityka 3.1 Partie polityczne 3.2 Ustrój polityczny 3.3 Konstytucje 4 Podział administracyjny 5 Demografia 5.1 Narodowości oraz grupy etniczne 5.2 Statystyki demograficzne 5.3 Miasta Polski 5.4 Religie i wyznania 6 Geografia 6.1 Rzeki i jeziora 6.2 Budowa geologiczna 6.3 Ukształtowanie powierzchni 6.4 Klimat 7 Przyroda 7.1 Flora Polski 7.2 Fauna 7.3 Ochrona przyrody 7.3.1 Zobacz też 8 Gospodarka 8.1 Wzrost PKB 8.2 Polska w rankingach 8.3 Infrastruktura 8.3.1 Telekomunikacja 8.3.2 Transport kolejowy 8.3.3 Transport samochodowy 8.3.4 Komunikacja lotnicza 8.3.5 Komunikacja miejska 8.3.6 Zobacz też 9 Edukacja i nauka 9.1 Zobacz też 10 Opieka zdrowotna 11 Kultura, sztuka i środki masowego przekazu 11.1 Muzyka 11.2 Literatura 11.2.1 Początki literatury polskiej w średniowieczu 11.2.2 Renesans i Barok 11.2.3 Oświecenie 11.2.4 Romantyzm 11.2.5 Pozytywizm 11.2.6 Młoda Polska 11.2.7 XX wiek 11.2.8 Portrety polskich pisarzy i poetów 11.3 Filozofia 11.3.1 Zobacz też 11.4 Środki masowego przekazu 12 Sport 13 Siły zbrojne 14 Prawo wizowe 15 Administracja państwowa 15.1 Inspekcje 15.2 Kontrole i służby 15.3 Urzędy 16 Przypisy 17 Zobacz też 18 Linki zewnętrzne

[edytuj] Pochodzenie nazwy kraju

Nie wiadomo na pewno jakie jest pochodzenie nazwy Polska. Według najbardziej rozpowszechnionej teorii nazwa ta wywodzi się od plemienia Polan, zamieszkującego tereny obecnej Wielkopolski. Słowo Polanie, według jednej z teorii, wywodzi się od słowa plemię – współplemiennik, człowiek związany więzami krwi, mający te same wierzenia. Inna teoria wywodzi słowo polanie od słowa pole, gdyż przypuszcza się, że głównym zajęciem plemienia Polan była uprawa roli, w odróżnieniu od innych plemion np. Wiślan czy Mazowszan, zamieszkujących tereny lesiste. Niektórzy lingwiści twierdzą, że być może jest to związane z pierwotną formą organizacji plemiennej – opola, będącego pewną odmianą ludowładztwa z obieralnym władcą, wspólną własnością ziemi i rodem jako podstawą społeczną.

Istnieje także teoria wyjaśniająca pochodzenie nazwy kraju tym, iż dawno temu ziemia Polan była nazywana ziemią polską, czyli znaczyło to nic innego, jak ziemią polną. W ten sposób powstała nazwa Polska. Rzeczpospolita Polska znaczy to samo co Rzeczpospolita Polna.

W przeszłości używano łacińskich określeń terra Poloniae – ziemia Polska lub Regnum Poloniae. Nazwa Polska zaczęła być używana w odniesieniu do całego państwa w XI w. Ziemie Polan od XIV w. nazywano Staropolską, a później Wielkopolską, a dla kontrastu ziemie południowe – Małopolską.

Inne nazwy Polski (Lechia, perskie Lachistan, litewskie Lenkija) i Polaków (tureckie Lehce, ruskie Lach, węgierskie Lengyel) wywodzi się najprawdopodobniej od nazwy plemienia Lędzian, które, jak się przypuszcza, zamieszkiwało w obecnej południowo-wschodniej części Polski.

Słowo rzeczpospolita oznacza republikę.

Zobacz też: Wikisłownik: nazwa Polska w różnych językach świata.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: historia Polski.

[edytuj] Początki państwa polskiego w średniowieczu

Pierwszym szerzej udokumentowanym historycznie władcą Polski był Mieszko I (wcześniej kroniki wymieniają książęta Polan, z dynastii Piastów), który przyjął chrzest w 966 roku z rąk czeskiego biskupa, co w konsekwencji wiązało się z rozpoczęciem zwalczania wierzeń etnicznych Słowian i procesem zapoczątkowanym przez tzw. Chrzest Polski. Pierwszym księciem który został koronowany był Bolesław Chrobry. W czasach Bolesława III Krzywoustego Polska została podzielona na dzielnice między jego potomków. Mazowsze otrzymał Bolesław Kędzierzawy, ziemię Sandomierską Henryk Sandomierski, Wielkopolskę Mieszko Stary, Śląsk Władysław Wygnaniec. Pierwszym seniorem został właśnie Władysław. W XIII wieku południowa Polska przeżyła trzy najazdy Mongołów, w pierwszym z których Polacy razem z Niemcami i rycerstwem zachodnioeuropejskim walczyli przeciwko nim, przegrywając Bitwę pod Legnicą w 1241. Najwięcej Polska zawdzięcza Kazimierzowi Wielkiemu. Polska musiała się wtedy zmagać z Krzyżakami.

[edytuj] I Rzeczpospolita

Zobacz więcej w osobnym artykule: I Rzeczpospolita.

Współczesna nazwa państwa zwanego dawniej Rzecząpospolitą, obejmującego Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie, a więc tereny dzisiejszej Białorusi, Litwy, Polski, większej części Ukrainy oraz częściowo Łotwy i Rosji, stosowana dla okresu od połowy XV w., czyli od ukształtowania się ustroju tzw. demokracji szlacheckiej do III rozbioru w 1795. Za początek demokracji szlacheckiej najczęściej przyjmuje się rok 1454, w którym na mocy przywilejów nieszawskich szerokie kompetencje zdobyły sejmiki szlacheckie.

Polska najszybciej rozwijała się w czasach dynastii Jagiellonów. Po śmierci ostatniego króla z tego rodu w Polsce wprowadzano wolną elekcję. Pierwszym królem elekcyjnym Polski został Henryk Walezy. Wybitnym królem elekcyjnym był Stefan Batory. Ówczesna Rzeczpospolita była nazywana "azylem heretyków", ściągali do niej prześladowani w Europie Zachodniej mennonici, antytrynitarze (znani pod nazwą braci polskich), Żydzi, wypędzani z Hiszpanii przez Inkwizycję, hugenoci z Francji, wśród szlachty polskiej 1/4 do czasów wojny ze Szwecją stanowili kalwiniści, w posiadających silny element niemiecki miastach dominował luteranizm. Kalwinistami wywodzącymi się ze szlachty byli Mikołaj Rej, Biernat z Lublina i Jan Łaski, którego pomnik znajduje się w Genewie jako jednego z najważniejszych reformatorów europejskich, są oni uznawani za twórców polskiego języka literackiego; pewne jest również, że z ideami protestantyzmu zetknął się Jan Kochanowski, nigdy go jednak oficjalnie nie przyjął. Na uwagę zasługuje tzw. konfederacja warszawska, podpisana w 1573 roku i gwarantująca wolność religijną wszystkim wyznaniom trynitarnym; był to dokument w owym czasie w Europie unikalny, podczas gdy we Francji miejsce miała tzw. Noc św. Bartłomieja, podczas której zabito mnóstwo protestantów, a także na terenie dzisiejszych Niemiec nieco później tzw. wojna trzydziestoletnia, która miała podłoże religijne i podczas której zginęło 2/3 ludności. Wraz z nastaniem wybieranej w wolnych elekcjach dynastii Wazów Rzeczpospolita uwikłała się w wojny o koronę szwedzką, które pogrążyły kraj w anarchii. Ponieważ część protestantów wiązała nadzieje na zapanowanie protestantyzmu w Rzeczypospolitej, gdy koronę obejmie Szwed-protestant, po tej wojnie wypędzono w 1658 roku braci polskich i w 1668 roku zakazano porzucania katolicyzmu, takie regulacje istniały jednak w prawie wszystkich krajach katolickich i protestanckich. Za czasów Zygmunta III Wazy działał jedyny znany w Europie polski alchemik Michał Sędziwój. Jan III Sobieski zasłynął odsieczą wiedeńską. Na początku XVIII w. August II Mocny wypowiedział bardzo silnej wtedy Szwecji wojnę, która była częścią trzeciej wojny północnej, na której najwięcej zyskała Rosja.

Pod koniec istnienia Rzeczypospolitej szczególne znaczenie zyskały loże masońskie. Masonami byli król Stanisław August Poniatowski, Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko i 25% posłów Sejmu Wielkiego.

[edytuj] Czasy rozbiorów – XIX wiek do I wojny światowej

[edytuj] Księstwo Warszawskie

Zobacz więcej w osobnym artykule: Księstwo Warszawskie.

Księstwo Warszawskie – istniejące w latach 1807-1815 państwo polskie, formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości, jak wszystkie państwa zachodniej i środkowej Europy, podporządkowane napoleońskiej Francji. Zostało stworzone przez Napoleona I na mocy traktatów pokojowych podpisanych 7 i 9 lipca 1807 w Tylży z ziem drugiego, trzeciego i części pierwszego zaboru pruskiego, w 1809 powiększone o ziemie pierwszego i trzeciego zaboru austriackiego. Formalnie według dzisiejszej oceny historii utworzenie Księstwa Warszawskiego zakończyło trwające 12 lat rozbiory Polski. Główne miasta: Warszawa, Kraków, Poznań, Lublin, Bydgoszcz, Kalisz i Toruń.

Od 1813 pod okupacją rosyjską; zarządzane przez Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego.

3 maja 1815 na kongresie w Wiedniu Rosja podpisała z Prusami i z Austrią konwencje bilateralne o podziale Księstwa Warszawskiego i trójstronną konwencję o utworzeniu Wolnego Miasta Krakowa. Zadecydowano, iż Księstwo zostanie podzielone na 3 części:

• Austria – zagarnęła okręg Wieliczki
• Prusy – zachodnią część księstwa – Poznańskie
• Rosja – wschodnią część księstwa – Kongresówka
• Kraków – wraz z najbliższą okolicą – Wolne Miasto Kraków

[edytuj] Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim

[edytuj] Królestwo Polskie

Zobacz więcej w osobnym artykule: Królestwo Kongresowe.

Królestwo Polskie powstało z ziem dotychczasowego Księstwa Warszawskiego, lecz bez zachodniej części Wielkopolski (Poznańskie), Bydgoszczy i Torunia. Utworzone zostało Wielkie Księstwo Poznańskie, będące autonomiczną częścią Prus, a Bydgoszcz i Toruń bezpośrednio do tego kraju. Ponadto z lewobrzeżnego Krakowa utworzono Wolne Miasto Kraków, nad którym kontrolę sprawować mieli wszyscy trzej zaborcy. Dotychczasowy monarcha Księstwa Warszawskiego Fryderyk August Wettin został zmuszony do zrzeczenia się wszelkich praw do Księstwa i zwolnienia wojska ze złożonej przysięgi. Na terenie Kongresówki miały miejsce dwa powstania narodowe w latach 1830-1831 (Powstanie listopadowe) i 1863-1864 (Powstanie styczniowe). Granice wszystkich 3 mocarstw (Austria, Prusy i Rosja, w latach 1815-1918) stykały się w tzw. Trójkącie Trzech Cesarzy znajdującym się w Mysłowicach, miejscu kiedyś bardzo popularnym i chętnie odwiedzanym turystycznie, teraz zapomnianym.

[edytuj] Królestwo Galicji i Lodomerii

Zobacz więcej w osobnym artykule: Galicja.

Określenie Galicja i Lodomeria, potocznie skracane do samej tylko Galicji, do szerszego użycia weszło po I rozbiorze Polski. Wówczas to Austrii przypadły ziemie obejmujące m.in. Województwo ruskie ze Lwowem, Przemyślem, Sanokiem i Bełzem, południową Małopolskę z Oświęcimiem, Tarnowem, Jaworznem i Nowym Sączem oraz zachodni fragment Podola (Tarnopol, Zbaraż) i fragment ziemi chełmskiej z Zamościem. Tereny te uzyskały status kraju koronnego Austrii o oficjalnej nazwie Królestwo Galicji i Lodomerii (niem. Königreich Galizien und Lodomerien, ukr. Королівство Галіції і Лодомерії lub w formie zreukrainizowanej Королівство Галичини і Володимирії). Nawiązując do tytułu Rex Galiciæ et Lodomeriæ, dyplomacja austriacka starała się uzasadnić prawo monarchów austriackich – jako spadkobierców korony węgierskiej – do zajętych ziem.

W 1861 Galicja uzyskała autonomię z sejmem krajowym i rządem w stołecznym Lwowie. W 1867, w związku z ustanowieniem monarchii dualistycznej (Królestwo Galicji i Lodomerii pozostało w składzie Cesarstwa Austrii), autonomię prowincji poszerzono. Rząd austriacki zagwarantował, że namiestnicy będą powoływani spośród miejscowych Polaków. Sejm miał prawo uchwalać ustawy dotyczące gospodarki krajowej, komunikacji, szkolnictwa i zdrowia. Dzięki temu Galicja stała się ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. Działały tu polskie partie polityczne i organizacje paramilitarne – Sokół, Strzelec, Drużyny Bartoszowe, które stanowiły bazę sformowanych na początku XX w. Legionów.

[edytuj] Rzeczpospolita Krakowska

Zobacz więcej w osobnym artykule: Rzeczpospolita Krakowska.

Rzeczpospolita Krakowska powstała w 1815 w wyniku uchwały kongresu wiedeńskiego. Inicjatorem jej utworzenia był car Aleksander I, który w toku pertraktacji między trzema mocarstwami rozbiorowymi zaproponował przekształcenie Krakowa i Torunia w wolne miasta. Toruń ostatecznie został przekazany Prusom, zaś Kraków z okolicami przekształcono w "wolne, niepodległe i ściśle neutralne" państwo pod opieką Rosji, Austrii i Prus.

Nowemu państwu nie przyznano prawa prowadzenia własnej polityki zagranicznej – jego interesy miały reprezentować trzy mocarstwa opiekuńcze. Państwa te zobowiązały się do wieczystego szanowania neutralności Wolnego Miasta i niewprowadzania na jego teren swych wojsk pod żadnym pozorem. W zamian Kraków miał wydawać szpiegów i dezerterów zbiegłych na jego terytorium. Formalną datą ogłoszenia państwa był 18 października 1815, który obchodzono odtąd jako święto państwowe. W 1846 zostało zlikwidowane.

[edytuj] Wielkie Księstwo Poznańskie

Zobacz więcej w osobnym artykule: Wielkie Księstwo Poznańskie.

Było to autonomiczne księstwo wchodzące w skład Prus (pozostające poza Związkiem Niemieckim) powstałe na mocy kongresu wiedeńskiego, mające zaspokoić narodowe ambicje Polaków.

Po powstaniu listopadowym w Królestwie Polskim, popartym przez Poznaniaków, autonomia Księstwa została ograniczona w 1831, a po powstaniach wielkopolskich z 1846 i 1848 całkowicie zniesiona.

Administracja pruska zmieniła nazwę na Prowincja Poznańska (Provinz Posen), ale w użyciu społeczeństwa nadal pozostawała nazwa Wielkie Księstwo Poznańskie (choć polskie elity polityczne również używały nowej nazwy), nazwa ta pozostała w pełnej tytulaturze królów Prus a następnie cesarzy niemieckich aż do abdykacji Wilhelma II.

[edytuj] II Rzeczpospolita

Zobacz więcej w osobnym artykule: II Rzeczpospolita.

Popularna nazwa państwa polskiego o oficjalnej nazwie "Rzeczpospolita Polska", które istniało w latach 1918-1939. Urzędowym językiem II Rzeczypospolitej był polski, a walutą złoty polski.

II Rzeczpospolita była suwerenną republiką demokratyczną z wielopartyjnym ustrojem parlamentarno-gabinetowym. Ustrój ten uległ poważnej modyfikacji na skutek przewrotu majowego, który miał miejsce 12-15 maja 1926, kiedy to został przekształcony w system prezydencko-autorytarny.

Za jej formalny początek przyjmuje się 11 listopada 1918 kiedy to władzę wojskową w Warszawie objął Józef Piłsudski. Za jej koniec można uznać przekazanie władzy przez prezydenta Ignacego Mościckiego Polskiemu Rządowi na Uchodźstwie, które miało miejsce 25 września 1939 lub też przekroczenie granicy kraju przez Rząd Rzeczypospolitej 17 września 1939.

W roku 1921 w następstwie trzech Powstań Śląskich do Polski przyłączono część dotychczas niemieckiego Górnego Śląska ustanawiając Autonomiczne Województwo Śląskie z własnym parlamentem (Sejm Śląski) i stolica w Katowicach.

W latach 1939-1945 terytorium dawnej II Rzeczypospolitej Polskiej było okupowane przez Związek Radziecki (do 1941) i III Rzeszę. Po zakończeniu II wojny światowej, powstała Polska Rzeczpospolita Ludowa, która objęła tylko zachodnią część terytorium II Rzeczypospolitej oraz wschodnie, zaodrzańskie tereny dawnej III Rzeszy.

[edytuj] Granice Polski

Granice współczesnej Polski ukształtowały się w 1945, po zakończeniu działań wojennych. W stosunku do 1939 granice państwa zostały przesunięte na zachód, kosztem obszarów położonych na wschodzie. Po 1945 dokonano kilku korekt terytorialnych, m.in.:

• 15 lutego 1951 – z Ukraińską SRR 480 km². Za miasta: Bełz, Krystonopol i Sokal ze złożami węgla, Polska otrzymała Ustrzyki Dolne i Lutowiska ^[2]
• 1 stycznia 1959 – z Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną. Za osadę Tkacze koło Szklarskiej Poręby, stację i linię kolejową, Polska otrzymała fragment obszaru leśnego.

Zobacz też: zmiany granicy polsko-słowackiej

[edytuj] Polska Rzeczpospolita Ludowa

Zobacz więcej w osobnym artykule: Polska Rzeczpospolita Ludowa.

Oficjalna nazwa państwa polskiego w okresie od 1952 do 1989 r. Zwana jest też potocznie Polską Ludową. Za rzeczywisty początek Polski Ludowej przyjmuje się jednak rok 1944, kiedy to wschodnia część obecnego obszaru Polski została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej (wschodnie tereny przedwojennej Polski zostały zajęte przez Armię Czerwoną na jesieni 1943) i został na niej utworzony pierwszy organ władzy wywodzący się z Krajowej Rady Narodowej – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Polska stała się wówczas państwem zależnym od Związku Radzieckiego, ale dysponującym ograniczoną suwerennością, o ustroju niedemokratycznym, który z czasem przybrał postać tzw. socjalizmu realnego. Kwestia określenia ustroju PRL jest jednak sporna, oficjalnie było to państwo socjalistyczne, a według Konstytucji, państwo demokracji ludowej; przez przeciwników jednak ustrój ten określany był jako komunizm, aczkolwiek nie osiągnął teoretycznego stadium komunizmu; w Polsce bowiem nie skolektywizowano w pełni rolnictwa, większość ziemi pozostała w rękach prywatnych i zawsze istniały elementy wolności gospodarczej, podczas gdy w wielu innych krajach zakazano na przykład prywatnego handlu detalicznego, dlatego polska gospodarka znajdowała się już wtedy na poziomie niewiele gorszym niż hiszpańska^{[potrzebne źródło]}, jeśli wziąć pod uwagę wartość PKB.

W okresie 1989-1991 jako efekt działań politycznych, państwo to uległo przekształceniu w demokratyczną Rzeczpospolitą Polską, określaną jako III Rzeczpospolita.

[edytuj] III Rzeczpospolita

Zobacz więcej w osobnym artykule: III Rzeczpospolita.

Nieformalne określenie państwa polskiego po zasadniczych przemianach politycznych, jakie zaszły po 1989, stosowane do chwili obecnej (2007). Oficjalna nazwa państwa to Rzeczpospolita Polska. Wymową tego określenia jest zerwanie z ustrojem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (tzw. demokracja ludowa) i nawiązanie bezpośrednio do tradycji II Rzeczypospolitej. Symbolem III Rzeczypospolitej jest m.in. przywrócenie w godle Polski orła w koronie. Określenie Trzecia Rzeczpospolita pojawia się w preambule do Konstytucji.

[edytuj] Krainy historyczne Polski

[edytuj] Polityka

Zobacz więcej w osobnym artykule: polityka Polski.

[edytuj] Partie polityczne

PiS, PO, LPR, Samoobrona, SLD, PSL, RLN, UP, SDPL, PD, UPR, PPP, KPP, Zieloni 2004, PPS, Nowa Lewica, PSL Piast, NOP, UL III RP, Racja PL, DPL, SG

Polska scena polityczna w latach dziewięćdziesiątych była bardzo zmienna. Większość partii z tamtego okresu nie przetrwała, podzieliła się na różne frakcje, zmieniła nazwy. Większość z nich jest społecznie konserwatywna, gospodarczo-socjalliberalna, socjaldemokratyczna.

[edytuj] Ustrój polityczny

Zobacz więcej w osobnym artykule: ustrój polityczny Polski.

Ustrojem politycznym RP jest demokracja parlamentarna.

[edytuj] Konstytucje

• Konstytucja 3 maja
• Konstytucja Księstwa Warszawskiego
• Konstytucja Królestwa Polskiego
• Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu
• Mała Konstytucja z 1919
• Konstytucja marcowa
• Konstytucja kwietniowa
• Mała konstytucja z 1947
• Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – 1952
• Mała Konstytucja z 1992
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – 1997

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: podział administracyjny Polski.

Od 1 stycznia 1999 obowiązuje trzystopniowy podział administracyjny kraju na 16 województw, 379 powiatów (65 powiatów grodzkich + 314 powiatów ziemskich) i 2478 gmin (307 gmin miejskich + 582 gminy miejsko-wiejskie + 1589 gmin wiejskich) – stan z 1 stycznia 2007.
Województwa:

	województwo	stolica	powierzchnia (w km²) [3]	ludność (2006) [3]
1	dolnośląskie	Wrocław	19 947	2 888 232
2	kujawsko-pomorskie	Bydgoszcz,[4] Toruń [5]	17 972	2 068 253
3	lubelskie	Lublin	25 122	2 179 611
4	lubuskie	Gorzów Wielkopolski,[4] Zielona Góra [5]	13 988	1 009 198
5	łódzkie	Łódź	18 219	2 577 465
6	małopolskie	Kraków	15 183	3 266 187
7	mazowieckie	Warszawa	35 557	5 157 729
8	opolskie	Opole	9 412	1 047 407
9	podkarpackie	Rzeszów	17 846	2 098 263
10	podlaskie	Białystok	20 187	1 199 689
11	pomorskie	Gdańsk	18 314	2 199 043
12	śląskie	Katowice	12 334	4 685 775
13	świętokrzyskie	Kielce	11 710	1 285 007
14	warmińsko-mazurskie	Olsztyn	24 173	1 428 601
15	wielkopolskie	Poznań	29 827	3 372 417
16	zachodniopomorskie	Szczecin	22 892	1 694 178

[edytuj] Demografia

Zobacz więcej w osobnych artykułach: ludność Polski, Polacy.

Ludność Polski
Rok	Ludność	Rok	Ludność
1846	11 107 000	1960	29 776 000
1911	22 110 000	1970	32 642 000
1921	27 177 000	1978	35 061 000
1931	32 107 000	1988	37 879 000
1938	34 849 000	1990	38 183 000
1946	23 930 000	1995	38 610 000
1950	25 008 000	2000	38 654 000
		2005	38 190 608
Liczba ludności Polski w latach 1961-2006 (w tysiącach)

W okresie kształtowania się państwowości Polska obejmowała swym zasięgiem ziemie o powierzchni ponad ćwierć miliona km² z przeszło milionem mieszkańców. Za czasów Kazimierza Wielkiego obszar państwa (około 270 tys. km²) zamieszkiwało ponad 2,5 miliona osób. Dopiero unia z Litwą przyniosła radykalny przyrost demograficzny i terytorialny. Za czasów Batorego obszar państwa zbliżył się do 1 miliona km², zaś ludność w końcu XVI w. prawdopodobnie osiągnęła 9 milionów. W chwili utraty niepodległości wielonarodowościowe państwo liczyło co najmniej 13-14 milionów mieszkańców, przy czym przez cały okres wspólnej państwowości z Litwą znaczną część ludności stanowiły osoby posługujące się innym językiem niż polski (w końcu XVIII w. było ich ok. 60%). Po odzyskaniu niepodległości w granicach Polski znalazło się kilka milionów osób o innej niż polska narodowości, tak więc Polska przed II wojną światową była krajem wielonarodowościowym, gdzie mniejszości stanowiły powyżej 1/3 ludności. W okresie między 1921 a wybuchem II wojny światowej liczba ludności wzrosła z 27,2 mln do 35,2 mln. Jednak zmiany granic Polski po wojnie oraz przesiedlenia sprawiły, że obecnie Polska jest krajem nieomalże jednolitym etnicznie. Wszystkie mniejszości narodowe łącznie nie przekraczają 3% ludności.

[edytuj] Narodowości oraz grupy etniczne

Polacy są ludem słowiańskim i posługują się językiem polskim zaliczanym do rodziny języków słowiańskich. Dla części Polaków językiem ojczystym jest blisko z nim spokrewniony język kaszubski. Język polski jest językiem urzędowym Rzeczypospolitej, jakkolwiek prawo gwarantuje mniejszościom narodowym używanie ich własnych języków, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują ich większe skupiska. W piętnastu gminach jako pomocnicze języki urzędowe stosowane są język niemiecki, język kaszubski oraz język litewski.

W Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 r. ponad 96% ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) zadeklarowało przynależność do innej narodowości, natomiast 2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej przynależności narodowościowej. Najbardziej liczne mniejszości narodowe i etniczne stanowią Ślązacy (173,2 tys.) Niemcy (152,9 tys.), Białorusini (48,7 tys), Ukraińcy (31,0 tys), Romowie (12,9 tys), Rosjanie (6,1 tys.), Łemkowie (5,9 tys.) i Litwini (5,8 tys.).

[edytuj] Statystyki demograficzne

(2006)
Liczba ludności	38 635 144
Współczynnik urbanizacji	71,9% (2003)
Ludność według wieku
0 – 14 lat	16,7% (mężczyzn 3 319 176; kobiet 3 150 859)
15 – 64 lat	70,3% (mężczyzn 13 506 153; kobiet 13 638 265)
ponad 64 lata	13% (mężczyzn 1 912 431; kobiet 3 108 260)
Średnia wieku
W całej populacji	36,43 lat
Mężczyzn	34,52 lat
Kobiet	38,49 lat
Przyrost naturalny	0,03%
Współczynnik urodzeń	10,78 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	10,01 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	-0,49 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,06 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,05 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat	0,99 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,62 mężczyzn/kobiet
w całej populacji	0,94 mężczyzn/kobiet
Umieralność niemowląt
W całej populacji	8,51 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	9,59 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	7,37 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	74,74 lat
Mężczyzn	70,71 lat
Kobiet	79,03 lat
Rozrodczość	1,23 urodzeń/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS	0,03% (2007)
Liczba osób zakażonych HIV/AIDS	10 696 (luty 2007)[6]
Liczba zmarłych na HIV/AIDS	847 (luty 2007)[6]

Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), 2003:

• Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia dla całej populacji: Polska zajmuje 28 miejsce w Europie (na 52, łącznie z azjatyckimi państwami b. ZSRR). W całej populacji: 75 lat, w tym: mężczyźni 71 lat, kobiety 79 lat. WHO1
• Pod względem oczekiwanej długości życia mężczyzn, Polska jest również na 28 miejscu w Europie. WHO2
• Śmiertelność chłopców poniżej 5 roku życia: 25 miejsce w Europie (9 na 1000; dziewcząt 7 na 1000). WHO3
• Śmiertelność dorosłych mężczyzn (15-59 lat): 20 miejsce w Europie (202 na 1000; kobiety 81 na 1000). WHO4
• Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): 28 miejsce w Europie. Mężczyźni: 17,3 lat, kobiety: 22,17 lat. WHO5

[edytuj] Miasta Polski

Zobacz więcej w osobnym artykule: miasta w Polsce.

Rozmieszczenie miast w Polsce

Warszawa

Łódź

Kraków

Wrocław

Poznań

Gdańsk

Szczecin

Bydgoszcz

Lublin

Katowice

Białystok

W Polsce jest 891 miast, z których dwa najmłodsze powstały 01.01.2007 r. Najmniejsze z miast Wyśmierzyce liczy zaledwie 884 mieszkańców, największa zaś, Warszawa, jest niemal 2000 razy większa. Galerie miast po prawej stronie pokazują główne miasta Polski. Poniższa lista przedstawia największe miasta Polski (liczące ponad 100 tys. mieszkańców w 2006). ^[3]:

	miasto	liczba mieszkańców (2006)	województwo
1	Warszawa	1 697 596	mazowieckie
2	Łódź	767 628	łódzkie
3	Kraków	756 629	małopolskie
4	Wrocław	635 932	dolnośląskie
5	Poznań	567 882	wielkopolskie
6	Gdańsk	458 053	pomorskie
7	Szczecin	411 119	zachodniopomorskie
8	Bydgoszcz	366 074	kujawsko-pomorskie
9	Lublin	354 967	lubelskie
10	Katowice	317 220	śląskie
11	Białystok	294 864	podlaskie
12	Gdynia	252 791	pomorskie
13	Częstochowa	246 890	śląskie
14	Radom	227 018	mazowieckie
15	Sosnowiec	226 034	śląskie
16	Kielce	208 193	świętokrzyskie
17	Toruń	208 007	kujawsko-pomorskie
18	Gliwice	199 451	śląskie
19	Zabrze	191 247	śląskie
20	Bytom	187 943	śląskie
21	Bielsko-Biała	176 987	śląskie
22	Olsztyn	176 864	warmińsko-mazurskie
23	Rzeszów	163 069	podkarpackie
24	Ruda Śląska	146 582	śląskie
25	Rybnik	141 580	śląskie
26	Tychy	131 153	śląskie
27	Dąbrowa Górnicza	130 128	śląskie
28	Opole	128 268	opolskie
29	Płock	127 461	mazowieckie
30	Elbląg	127 275	warmińsko-mazurskie
31	Wałbrzych	126 465	dolnośląskie
32	Gorzów Wielkopolski	125 416	lubuskie
33	Włocławek	119 939	kujawsko-pomorskie
34	Zielona Góra	118 221	lubuskie
35	Tarnów	117 560	małopolskie
36	Chorzów	114 686	śląskie
37	Kalisz	108 841	wielkopolskie
38	Koszalin	107 887	zachodniopomorskie
39	Legnica	105 750	dolnośląskie

	rozpiętość populacji miast	liczba miast (2005)
1	>1 000 000	1
2	500 000 – 1 000 000	4
3	250 000 – 500 000	8
4	100 000 – 250 000	26
5	50 000 – 100 000	54
6	20 000 – 50 000	138
7	10 000 – 20 000	177
8	<10 000	445
w sumie miast: 887

Aglomeracje/konurbacje liczące ponad 1 mln mieszkańców:

	aglomeracja/konurbacja	liczba mieszkańców (2005)
1	GOP/Aglomeracja katowicka	2 784 200
2	Aglomeracja warszawska	2 100 000
3	Aglomeracja łódzka	1 108 600
4	Aglomeracja gdańska	1 080 700
5	Aglomeracja krakowska	1 024 000

Zobacz też: spis miast powiatowych według ludności, spis miejscowości w Polsce, Związek Miast Polskich, powierzchnia polskich miast, mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

[edytuj] Religie i wyznania

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kościoły i związki wyznaniowe w Polsce.

Według Rocznika Statystycznego^[7] największą wspólnotę religijną stanowi Kościół katolicki, do którego należy około 34,26 mln wiernych. W obrządku rzymskokatolickim ochrzczonych jest 34,206,767 obywateli RP, co stanowi około 89% populacji. Kościół Greckokatolicki liczy 53 tys. wiernych, Kościół Ormiański 5 tys., Kościół Neounicki 195 osób.

Z tradycji katolickiej wywodzi się starokatolicyzm, do którego należy 45 tys. wiernych (Kościół Starokatolicki Mariawitów – 23 894 wiernych, Kościół Polskokatolicki – 19 172 wiernych, Kościół Katolicki Mariawitów – 2 274 wiernych)

Wspólnoty tradycji prawosławnej liczą ponad pół miliona wiernych (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – 509,1 tys., Wschodni Kościół Staroobrzędowców w RP – 426 osób)

Do protestantyzmu i tradycji protestanckiej przyznaje się prawie 150 tysięcy wiernych: Kościół Ewangelicko-Augsburski – 77,5 tys., Kościół Zielonoświątkowy – 20,890 tys., Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – 9,488 tys., Wspólnota Kościołów Chrystusowych w RP – 5,527 tys., Nowoapostolski Kościół w Polsce – 5,076 tys., Kościół Chrześcijan Baptystów – 4,688 tys., Kościół Ewangelicko-Metodystyczny – 4,420 tys., Kościół Ewangelicko-Reformowany – 3,550 tys., Kościół Wolnych Chrześcijan – 2,987 tys., Kościół Chrystusowy – 2,952 tys., Kościół Boży w Chrystusie – 2,901 tys., Kościół Ewangelicznych Chrześcijan – 2,261 tys., Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego – 2,245 tys., Świecki Ruch Misyjny "Epifania" – 1 682 wiernych, Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (Mormoni) – 1 305 wiernych.

Inne grupy wyznaniowe stanowią w sumie około 150 tysięcy członków, z czego najliczniejszy jest Związek Wyznania Świadków Jehowy (127 377 wiernych). Do najważniejszych zarejestrowanych związków wyznaniowych należą: Chrześcijański Kościół Głosicieli Dobrej Nowiny – 5 tys. wiernych, Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang w Polsce – 1 665 wiernych, Instytut Wiedzy o Tożsamości "Misja Czaitanii" – 1 389 wiernych, Misja Buddyjska Trzy Schronienia w Polsce – 1 270 wiernych

Polaków bez wyznania jest ponad 2,9 miliona (niecałe 8%).

Rozpatrując powyższe statystyki pamiętać jednak należy, iż za członków poszczególnych Kościołów i związków religijnych przyjmuje się zazwyczaj osoby które w stosunek członkostwa weszły (np. poddane obrzędowi chrztu), nawet jeżeli w okresie późniejszym z niego wystąpiły. Wiarygodne dane statystyczne nie mogą więc zostać sporządzone wyłącznie na podstawie tego rodzaju deklaracji przystąpienia do danego Kościoła. Sprawia to na przykład, że podana tu liczba Polaków bez wyznania może być zaniżona, a wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego – zawyżona. Ponadto warto zwrócić uwagę na to, że są to dane z końca roku 2004. W Warszawie i Łodzi do kościoła chodzi regularnie niecałe 20% społeczeństwa, większą religijnością charakteryzują się Śląsk i Lubelszczyzna^{[potrzebne źródło]}.

Kilka prawnie zarejestrowanych w MSWiA związków wyznaniowych (jak Rodzimy Kościół Polski lub Zrzeszenie Wiary Rodzimej) ma natomiast źródła w etnicznych, przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian. Po roku 1989 na polskim gruncie pojawiły się także antropozofia, teozofia oraz religie wschodnie, jak buddyzm.

bazylika Jasnej Góry	synagoga w Lesku	cerkiew w Łodzi	ewangelicki kościół w Warszawie
Wnętrze kościoła reformowanego w Warszawie	Meczet w Gdańsku

[edytuj] Geografia

Zobacz więcej w osobnym artykule: geografia Polski.

Długość granic Polski wynosi 3511 km, w tym 440 km przypada na granicę morską (linia wybrzeża Morza Bałtyckiego, która nie jest linią granicy państwa, wynosi 788 km). Graniczy z następującymi państwami:

• od zachodu z Niemcami (467 km),
• od południa z Czechami (796 km) i Słowacją (541 km),
• od wschodu z Ukrainą (535 km) i Białorusią (418 km),
• od północy z Litwą (104 km) i Rosją (obwód kaliningradzki, 210 km).

Źródło: [6] Mały Rocznik Statystyczny GUS

Zobacz też: polskie przejścia graniczne

Polska zajmuje 9. miejsce w Europie pod względem powierzchni oraz 8. pod względem liczby ludności.

W wymiarze północ-południe Polska rozciąga się na długości 649 km, to jest 5° i 50'. Powoduje to różnicę w długości trwania dnia między północną i południową częścią Polski. Latem na północy dzień jest dłuższy o ponad godzinę niż na południu, zimą – odwrotnie. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość Polski wynosi 689 km, co w mierze kątowej daje 10° 02'. Całkowita rozciągłość Polski (z zachodu na wschód i z południa na północ) wynosi 15°51'.

Polska leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego, jest to czas słoneczny południka 15° przebiegającego m.in. na zachód od Jeleniej Góry, Zielonej Góry i Gorzowa Wielkopolskiego oraz na wschód od Szczecina.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów Polski:

• 49°00' szer. geogr. N – szczyt Opołonek,
• 54°50' szer. geogr. N – Jastrzębia Góra^[8] w gminie Władysławowo,
• 14°07' dług. geogr. E – łuk Odry koło Osinowa Dolnego,
• 24°09' dług. geogr. E – kolano Bugu koło Zosina.

Geometryczny środek Polski znajduje się we wsi Piątek koło Łęczycy. Najstarszy (1775) obliczony geometryczny środek Europy znajduje się w Suchowoli koło Sokółki, w województwie podlaskim. Natomiast inne podawane niekiedy lokalizacje tego punktu na terenie Polski (np. "koło Torunia", "w pobliżu Warszawy", "na wschód od Łodzi") nie mają żadnej podstawy naukowej. Przez Polskę przebiega również granica pomiędzy kontynentalnym blokiem Europy Wschodniej, a rozczłonkowaną przez morza wewnętrzne Europą Zachodnią.

[edytuj] Rzeki i jeziora

Najdłuższe rzeki w Polsce to:

	nazwa rzeki	długość (w km)	na terenie Polski	powierzchnia dorzecza (w km²)	na terenie Polski
1	Wisła	1047	1047	194 424	168 699
2	Odra	854	742	118 861	106 058
3	Warta	808	808	54 529	54 529
4	Bug	772	587	39 420	19 284
5	Narew	484	448	75 175	53 873
6	San	443	443	16 861	14 390
7	Noteć	388	388	17 330	17 330
8	Pilica	319	319	9 273	9 273
9	Wieprz	303	303	10 415	10 415
10	Bóbr	272	272	5 876	5 830

Największe jeziora w Polsce to:

	nazwa jeziora	powierzchnia (w km²)	głębokość maksymalna (w metrach)	typ jeziora
1	Śniardwy	113,8	23	morenowe
2	Mamry	104,4	44	morenowe
3	Łebsko	71,4	6,3	przybrzeżne
4	Dąbie	56,0	4,2	deltowe
5	Miedwie	35,3	43,8	rynnowe
6	Jeziorak	34,6	13	rynnowe
7	Niegocin	26,0	39,7	morenowe
8	Gardno	24,7	2,6	przybrzeżne
9	Jamno	22,4	3,9	przybrzeżne
10	Wigry	21,9	73	rynnowe

[edytuj] Budowa geologiczna

Na obszarze Polski stykają się 3 wielkie jednostki tektoniczne:

1. platforma prekambryjska wschodniej Europy (wschodnia i północno-wschodnia Polska), a więc Niż Wschodnioeuropejski.
2. platforma paleozoiczna środkowej i zachodniej Europy (Pozaalpejska Europa Środkowa). Spod pokrywy osadowej tej platformy wyłaniają się części górotworów kaledońskich i hercyńskich (Sudety Zachodnie i Wschodnie, Góry Świętokrzyskie).
3. alpidy (Karpaty z Podkarpaciem).

[edytuj] Ukształtowanie powierzchni

Przeważającą część obszaru Polski zajmują tereny nizinne wschodniej części Niżu Środkowoeuropejskiego, a średnie wzniesienie wynosi 173 m n.p.m. Krainy geograficzne ułożone są równoleżnikowo (pasowo) przechodząc od terenów nizinnych na północy i w Polsce centralnej do terenów wyżynnych i górskich na południu. Najwyższym punktem kraju są Rysy – szczyt w Tatrach (2499,1 m n.p.m.), najniżej położonym punktem jest depresja Raczki Elbląskie na Żuławach Wiślanych (–1,8 m n.p.m.)

Zobacz też:

• regionalizacja fizyczno-geograficzna Polski
• krainy geograficzne w Polsce

[edytuj] Klimat

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego i ostrymi temperaturami na południu, na obrzarach górskich Sudetów i Karpat. Latem średnia temperatura to od 17 na wybrzeżu do 18,3 na Dolnym Śląsku. Zimą od 0 w Świnoujściu do -7 stopni na Suwalszczyźnie.

[edytuj] Przyroda

[edytuj] Flora Polski

Zobacz więcej w osobnym artykule: flora Polski.

• rośliny chronione

[edytuj] Fauna

Fauna Polski należy do prowincji europejsko-zachodniosyberyjskiej, wchodzącej w skład Paleartyki. Należy ona do średnio zróżnicowanych pod względem gatunkowym, i reprezentowana jest przez ok. 33 tys. gatunków zwierząt (są szacunki, które mówią, iż po dokładnej analizie będzie to liczba znacznie wyższa, dochodząca do 47 tys.). Znaczna część spośród tych gatunków występuje (lub występowała – jak żubr) nie tylko w Polsce, ale też innych obszarach Europy.

Na terenie kraju występuje ponad 90 gatunków ssaków,^[9] 444 gatunki ptaków (z czego ok. 220 gniazdowych), 9 gatunków gadów, 18 – płazów, 119 gatunków ryb (w tym 55 słodkowodnych), 5 gatunków bezżuchwowców, ok. 260 gatunków mięczaków, 25 – 30 tysięcy gatunków owadów, ok. 1.400 gatunków pajęczaków, ok. 240 gatunków pierścienic, ok. 1,5 tys. gatunków robaków, 5 – jamochłonów, 8 – gąbek oraz ok. 4 tysięcy gatunków pierwotniaków.

Pod wględem występowania gatunków zwierząt Polska dzieli się na 7 krain zoogeograficznych: południowobałtycką, śląską, opolską, kielecką, karpacko-sudecką, krainę Jury polskiej i podalpejską.

Skład gatunkowy polskiej fauny ukształtował się dopiero po ostatnim zlodowaceniu, kiedy to ustąpieniu lodowców z terenów południowych napłynęły nowe gatunki zwierząt. Także w czasach historycznych zmieniała się lista zwierząt żyjących na terenie kraju: niektóre gatunki przestawały być obecne w faunie Polski (np. tury, tarpany, sobole), inne zaś dołączały do krajowych gatunków, czy to na drodze świadomej introdukcji (np. bażanty, muflony, daniele), czy to w wyniku przypadku (jenoty, piżmaki, ostatnio też szopy pracze, z owadów m.in. stonki).

Większość gatunków obecnie występujących w Polsce stanowią zwierzęta leśne strefy lasów liściastych (jak jelenie, sarny, dziki).
W północno-wschodniej części Polski żyją też gatunki typowe dla strefy tajgi, a nawet tundry (np. puszczyki, łosie, zające bielaki), zaś w południowo-wschodniej także gatunki stepowe (susły, żołny i in.).
Nieco odmienny od reszty kraju skład gatunkowy ma fauna obszarów górskich (Karpaty, Sudety. Poza gatunkami typowymi dla tego typu środowiska (jak kozica czy świstak) żyją tam też zwierzęta wytępione na pozostałym obszarze kraju (rysie, żbiki i niedźwiedzie).

Niektóre z gatunków polskiej fauny są typowymi zwierzętami synantropicznymi (np. szczury i wróble).

Lista gatunków zwierząt występujących na terenie Polski znajduje się w artykułach:

• fauna Polski
• ssaki Polski
• ptaki Polski
• owady Polski
• chruściki Polski
• karaczany Polski

[edytuj] Ochrona przyrody

Zobacz więcej w osobnym artykule: ochrona przyrody w Polsce.

W Polsce prowadzi się aktywne działania w mające na celu ochronę przyrody. Chociaż pewne działania w zakresie ochrony przyrody można spotkać już w średniowieczu i wiekach późniejszych to przemyślane i planowe działania oparte na naukowych podstawach podjęto na szerszą skalę w 2. połowie XX w. W 2004 rozpoczęto wprowadzanie w Polsce europejskiej formy ochrony przyrody – obszarów Natura 2000, na których chroni się te elementy przyrody, które są zagrożone w skali Europy. Docelowo takie obszary obejmą prawdopodobnie ok. 15-20% powierzchni kraju.

Niezmiernie ważnym dopełnieniem w systemie ochrony przyrody jest gatunkowa ochrona zwierząt, grzybów i roślin.

Ważnymi osiągnięciami polskiego systemu ochrony przyrody są ochrona bobra, łabędzia, żubra czy też łosia.

Jednak, rozwój gospodarczy kraju, szczególnie ulepszenia jego infrastruktury, często stawały i nadal stawają w konflikcie z ochroną przyrody. Obecnie, jedną z największych kontrowersji jest kwestia wytyczenia trasy nowej drogi przelotowej Via Baltica.

[edytuj] Zobacz też

• rezerwaty przyrody w Polsce
• parki narodowe w Polsce
• parki krajobrazowe w Polsce
• ogrody zoologiczne w Polsce

[edytuj] Gospodarka

Polska jest szóstą gospodarką Unii Europejskiej i dwudziestą trzecią gospodarką świata (Hiszpania o podobnym potencjale ludnościowym zajmuje dziewiątą pozycję).

Polska jest szybko rozwijającym się krajem w Europie, dochód na głowę mieszkańca wynosił w 2006 roku nominalnie 9000 dolarów, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 14400 dolarów. Polska gospodarka jest gospodarką mieszaną. Sektor państwowy wytwarza obecnie około 25% PKB (w rękach państwowych pozostaje PKP, KGHM, część akcji PKN Orlen, PGNiG wielu mniejszych przedsiębiorstw) i jest to poziom porównywalny do takich krajów, jak Francja czy Norwegia. W Polsce 51% społeczeństwa w wieku produkcyjnym posiada stałe miejsce zatrudnienia: dla porównania w krajach skandynawskich i Wielkiej Brytanii jest to około 70%. Polska stała się atrakcyjnym miejscem do inwestycji dla firm z całego świata: jest to spowodowane dobrym położeniem geograficznym, wewnętrzną stabilizacją społeczno-ekonomiczną oraz wejściem do UE. Inwestycje zagraniczne w latach 1990-2006 wyniosły ponad 87 mld dolarów. Wg ministerstwa gospodarki w 2006 była to kwota 10 mld dolarów. W najbliższym czasie powstaną w Polsce fabryki monitorów i telewizorów ciekłokrystalicznych oraz komputerów (Sharp, LG, Toshiba, Dell); powstaje również wiele miejsc pracy w mniejszych ośrodkach wytwórczych zachodnich i krajowych firm.

Polska zadłużona jest na około 50% PKB: dla porównania jednak wiele wysoko rozwiniętych krajów ma zadłużenie i deficyt budżetowy o wiele wyższy. Średni dochód na głowę mieszkańca w Polsce po zmierzeniu parytetem siły nabywczej wynosi około 53,5% poziomu "starej" Unii. Jeśli uda się utrzymać stały wysoki wzrost gospodarczy, Polska powinna osiągnąć poziom najbiedniejszych państw "starej" Unii (Grecja, Portugalia) za około 6 lat, zaś europejskiej czołówki za około 30 lat^{[potrzebne źródło]}.

Głównym partnerem handlowym Polski są kraje Unii Europejskiej i Rosja: na Niemcy przypada 30% polskiego eksportu i importu. Największym problemem polskiej gospodarki jest obecnie wysokie bezrobocie, które wynosi około 14,4%; w Warszawie 4,6%. Między regionami Polski istnieje duże zróżnicowanie w poziomie rozwoju gospodarczego: województwo mazowieckie osiągnęło poziom 73% średniej unijnej (jest to poziom wszystkich landów wschodnich Niemiec oraz Grecji), drugie miejsce zajmuje województwo śląskie na poziomie 50% średniej unijnej (poziom najbiedniejszego regionu Portugalii), pozostałe województwa są na poziomie 40-45%, a województwa najbiedniejsze to województwo opolskie, województwo podkarpackie i województwo lubelskie z poziomem 35-37% średniej unijnej (najniższy poziom w całej Unii Europejskiej wraz ze wschodnią Słowacją, bez Rumunii i Bułgarii)^{[potrzebne źródło]}.

Jednostka monetarna: 1 złoty = 100 groszy.

Dane statystyczne za lata 2002-2006
struktura zatrudnienia:	– rolnictwo 16,1% – przemysł 29% – usługi 54,9%
Produkt krajowy brutto (PKB):	1046,6 mld zł (344,3 mld USD)
wzrost PKB:	5,8%
PKB na jednego mieszkańca:	27 400 zł (9000 USD)
PKB na jednego mieszkańca według PPP:	42 620 zł (14 400 USD)
udział w strukturze PKB:	– rolnictwo 2,8% – przemysł 31,7% – usługi 65,5%
budżet:	– dochody: 52,73 mld USD – wydatki: 63,22 mld USD
inflacja:	2,1%
dług publiczny:	47,3% PKB
dług zewnętrzny:	123,4 mld USD
rezerwy złota i dewizy:	41,63 mld USD
siła robocza:	18,3 miliona ludzi
ludność żyjąca poniżej progu ubóstwa:	17%
bezrobocie:	14,4%
wynagrodzenie brutto:	2.687,48 zł
inwestycje:	18,5% PKB
tempo wzrostu produkcji przemysłowej:	8,5%
elektryczność:	– produkcja: 150,8 mld kWh – konsumpcja: 121,3 mld kWh
ropa naftowa:	– produkcja: 24 530 bar/d – konsumpcja: 476 200 bar/d
gaz ziemny:	– produkcja: 2,1 mld m³ – konsumpcja: 11,5 mld m³
import:	95,67 mld USD
eksport:	92,72 mld USD
eksport (najważniejsi partnerzy):	Niemcy: 30% Włochy: 6,1% Francja: 6% W. Brytania: 5,4% Czechy: 4,3% Holandia: 4,3%
import (najważniejsi partnerzy):	Niemcy: 24,4% Włochy: 7,9% Rosja: 7,3% Francja: 6,7% Chiny: 4,6%
struktura użytkowania ziemi:	– grunty orne: 50,9% – łąki i pastwiska: 25,2% – sady: 0,2% – lasy i grunty leśne: 5,3% – pozostałe: 18,4%

[edytuj] Wzrost PKB

Rok	Wzrost PKB	Rok	Wzrost PKB
1992	1,5%	2000	4,0%
1993	3,8%	2001	1,0%
1994	5,2%	2002	1,4%
1995	7,0%	2003	3,8%
1996	6,0%	2004	5,3%
1997	6,8%	2005	3,5%
1998	4,8%	2006	5,8%
1999	4,1%	2007	6,3%*
*prognoza

[edytuj] Polska w rankingach

• Wskaźnik Rozwoju Społecznego 2006 (Human Development Index, HDI) – wskaźnik stosowany przez Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych: Polska zajęła 37 miejsce na 177 w grupie krajów wysoko rozwiniętych. Lokaty państw sąsiadujących: Niemcy 21., Czechy 30., Słowacja 42., Ukraina 77., Białoruś 67., Litwa 41., Rosja – 65. miejsce.

• Wskaźnik Jakości Życia 2007 (Quality of Life Index): 43 miejsce na 195 razem z Kostaryką, za Litwą i Islandią, tuż przed RPA i Rumunią. Ranking.

• Wskaźnik Wolności Gospodarczej 2007 (Index of Economic Freedom, Heritage Foundation i "The Wall Street Journal"): Polska została zakwalifikowana do grupy państw o "w zasadzie nie wolnej gospodarce" i zajęła 87 miejsce na 157 państw mapa wolności gospodarczej na świecie.

• Wskaźnik Konkurencyjności Gospodarki

• 51 miejsce w rankingu 117 państw. Światowe Forum Ekonomiczne: Wzrost o 9 pozycji w stosunku do 2004.
• 57 miejsce w rankingu 60 gospodarek (państw i regionów). IMD International: Światowy Rocznik Konkurencyjności 2005.

• Wskaźnik Percepcji Korupcji 2006 (Corruption Perceptions Index 2006, Transparency International): 61 miejsce razem z Jamajką na 163.To jest wzrost aż o 9 pozycji w stosunku do roku poprzedniego 2005. Ranking

• Wskaźnik Zaufania Inwestorów Zagranicznych 2005 (Foreign Direct Investment Confidence Index wg firmy konsultingowej A.T. Kearney): 5 miejsce. Ranking.

• Wskaźnik Globalizacji, obrazujący stopień integracji państw i społeczeństw ze światem (Globalization Index 2005, A.T. Kearney i Foreign Policy Magazine): 31 miejsce na 62. Ranking, s. 4

• Światowy Wskaźnik Rozwoju Handlu Detalicznego, określający perspektywy rozwoju handlu (Global Retail Development Index, A.T. Kearney), Polska zajmuje 27. miejsce na świecie, za Meksykiem, tuż przed Indonezją: (Ranking s. 2)

• Produkt krajowy brutto

• Pod względem wielkości PKB Polska jest 25. gospodarką świata za RPA i przed Holandią: World Factbook (2006),
• PKB na 1 mieszkańca (przy zachowaniu parytetu siły nabywczej) wynosi:

• 14.100 USD CIA World Factbook (2006); 72 miejsce na świecie wśród niepodległych państw;

• W strukturze PKB (2006) udział rolnictwa wynosi 4.8%, przemysłu 31.2%, usług 64% World Factbook

• Przeciętne wynagrodzenie brutto w lutym 2007: 2.687,48 zł GUS

• Inflacja w 2004 wyniosła 3.5%, w 2005 2.1%, w 2006 1.0%. GUS

• Bezrobocie (w 2007) luty: 14,9% marzec: 14,4 GUS

• Ludność poniżej ustawowej granicy ubóstwa (2005): 18,1% GUS (zobacz też: zasięg ubóstwa w Polsce).

• Handel zagraniczny

• Eksport w 2005 szacowany na 92,7 mld $^[10] dał 28. miejsce w świecie za Irlandią i przed Danią. W 2003 Polska była w pierwszej dziesiątce eksporterów ^[11] takich towarów jak: skóry, futra, soki, przetwory owocowe, owoce mrożone (16,3% światowego eksportu), wyposażenie dystrybucji elektryczności, meble, wyroby drewniane, węgiel drzewny i kamienny, koks (13,5%), złom, silniki spalinowe (10%), żelazne materiały kolejowe, wyposażenie pojazdów szynowych, ceramika, wyroby hutnicze, statki (14,4%), kotły, turbiny, siarka, zużyta odzież.

Pod względem wartości w 2003^[12] najwięcej wyeksportowano w kolejności takich towarów jak: samochody, statki, części samochodowe, silniki spalinowe, meble, kable, odbiorniki telewizyjne, węgiel kamienny, hutnicze wyroby konstrukcyjne, opony.

W 2004 eksportowano głównie maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy – 38,4%, towary przemysłowe (surowcowe) – 23,7%, różne wyroby przemysłowe – 15,2%, żywność i zwierzęta żywe 7,6%, w tym miód – II największy światowy producent oraz I producent pyłku pszczelego;

• Import w 2005 szacowany na 95,7 mld $ ^[13] dał 26. miejsce na świecie za Turcją i przed Brazylią. Importuje się maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy 38,7%, towary przemysłowe (surowcowe) 21%, chemikalia 14%, paliwa mineralne, smary i materiały pochodne 9,1%, różne wyroby przemysłowe 8,3% (2004). Pod względem wartości w 2003 najwięcej importowano w kolejności takich towarów jak: ropa naftowa, samochody, lekarstwa, gaz ziemny, statki, części samochodowe, maszyny cyfrowe oraz czytniki optyczne itp., kamery telewizyjne z transmiterami radio-telefonicznymi, części do silników samochodowych, inne towary naftowe.

[edytuj] Infrastruktura

[edytuj] Telekomunikacja

Zobacz więcej w osobnym artykule: telekomunikacja w Polsce.

• Liczba aktywnych telefonów komórkowych: 34,8 mln.(GUS czerwiec 2006)
• Liczba telefonów stacjonarnych: 12,3 mln (GUS styczeń 2006)

[edytuj] Transport kolejowy

Największą firmą zajmującą się przewozami kolejowymi jest grupa PKP S.A., w skład której wchodzi wiele spółek m.in.:

• PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. – odpowiedzialne za infrastrukturę,
• PKP Przewozy Regionalne Sp. z o.o.- obsługujące pasażerski ruch regionalny i międzyregionalny (być może od grudnia 2006 wyłącznie połączenia regionalne),
• PKP Cargo S.A. – przewóz towarów,
• PKP Intercity Sp. z o.o. – połączenia "kwalifikowane", tj. pociągi EC, IC, Ex a także pociągi z niższą taryfą (TLK). Od grudnia 2006 spółka być może przejmie obsługę połączeń międzyregionalnych od PKP PR.

W niektórych województwach powstają spółki zajmujące się ruchem regionalnym tworzone wspólnie przez PKP oraz samorządy – na przykład koleje Mazowieckie w Województwie Mazowieckim.

W Trójmieście i Warszawie istnieją koleje aglomeracyjne poruszające się po torach PLK (SKM). W Warszawie istnieje też kolej dojazdowa (WKD), która porusza się po normalnotorowej linii do niej należącej.

Istnieje także wielu przewoźników nie powiązanych z PKP, obsługujących głównie transport towarowy. Między innymi: PCC RAIL SZCZAKOWA S.A., PTKiGK S.A. Rybnik, CTL. Kilku przewoźników posiada także licencje na przewozy osób, jednak z firm spoza PKP S.A. takie usługi są świadczone tylko przez operatorów działających na liniach wąskotorowych. Największym operatorem kolei wąskotorowych w Polsce jest Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych z siedzibą w Kaliszu.

Pełną listę licencjonowanych przewoźników kolejowych można znaleźć na stronie www.utk.gov.pl

• całkowita długość linii kolejowych: 23 852 km (2004)

Zdecydowana większość infrastruktury kolejowej znajduje się pod zarządem PLK S.A. Za dostęp do niej pobierane są od poszczególnych przewoźników opłaty.

Najważniejsze linie kolejowe to m.in.:

• E30: granica z Niemcami – Wrocław – Katowice – Kraków – granica z Ukrainą;
• E20: granica z Niemcami – Poznań – Warszawa – granica z Białorusią;
• E65: granica z Czechami – Katowice – Warszawa – Gdynia;

[edytuj] Transport samochodowy

Na koniec 2005 w Polsce było zarejestrowanych 16 mln pojazdów samochodowych; w tym liczba samochodów osobowych wynosiła 12 mln. W ostatnich latach istnieje coraz większy import tanich używanych samochodów z Europy Zachodniej, co powoduje spadek sprzedaży samochodów nowych (z 632 tys. w 1999 do 235 tys. w 2005) oraz podniesienie wieku samochodów jeżdżących po polskich drogach. Ponad 87% wszystkich pojazdów zarejestrowanych w Polsce ma więcej niż 6 lat.^{[14] [15]}

Do 2006 w Polsce było 381 tys. km dróg, w tym 253 tys. km dróg o nawierzchni twardej i 127 tys. km o nawierzchni gruntowej. Do końca lipca 2006 oddano do użytku 665 km autostrad w Polsce. Wg stanu na grudzień 2005 mamy 257 km funkcjonujących dróg oznaczonych jako polskie drogi ekspresowe.

Według raportu NIK 161/2005 z kontroli funkcjonowania transportu drogowego i kolejowego w latach 1990-2004: ^[16]

• Polska jest korkiem komunikacyjnym Europy
• polskie drogi należą do najbardziej niebezpiecznych i najgorszych w Europie
• tylko 8% dróg krajowych spelnia wymogi UE
• 16,1% dróg posiada pęknięcia nawierzchni
• 15,8% dróg posiada nierówną nawierzchnię
• 36,8% dróg posiada koleiny
• 21,5% dróg ma złe właściwości przeciwpoślizgowe
• na 100 wypadków w Polsce 11 zabitych (dla porównania w UE na 100 wypadków jest 3 zabitych)
• Polska mimo ogromnych zapóźnień w sferze dróg przeznacza tylko 0,3% PKB na ten cel (dla porównania w innych krajach od 0,5% do 1,5% PKB)

Zmiany w sieci dróg publicznych i w ich obciążeniu ^{[16] [15]}

Wyszczególnienie	1990	1995	2000	2001	2002	2003	2004	2005
Drogi publiczne o twardej nawierzchni (w tys. km):	218,4	237,1	249,8	248,3	250,3	248,8	252,3	253,7
Autostrady (w km):	212	246	358	337	405	405	552	552
Liczba zarejestrowanych samochodów (tys. szt.):	9041	11186	14106	14724	15525	15899	16701	16815
– samochodów ciężarowych (tys. szt.):	1045	1354	1879	1979	2163	2313	2392	2304

Najważniejsze drogi prowadzą:

• z Jakuszyc na granicy polsko-czeskiej przez Zieloną Górę, Gorzów Wielkopolski i Szczecin na przeprawę promową ze Świnoujścia do Ystad w Szwecji (E65 – DK3/S3)
• z granicy polsko-niemieckiej w Świecku przez Poznań i Warszawę do granicy z Białorusią w Terespolu i dalej do Mińska i Moskwy (E30 – DK2/A2)
• z granicy polsko-niemieckiej w Zgorzelcu przez Wrocław, Opole, Katowice, Kraków, Tarnów i Rzeszów do granicy ukraińskiej w Medyce i dalej do Kijowa (E40 – DK4/A4).

Dużą rolę odgrywać mogą też w przyszłości:

• trasa E75 z granicy polsko-czeskiej w Cieszynie przez Bielsko-Białą, Katowice i Łódź na przeprawę promową z Gdańska do Helsinek, czyli planowana autostrada A1 oraz
• E67 (DK8/S8) przebiegająca przez całą Polskę – od granicy z Litwą w Budzisku do granicy czeskiej w Kudowie-Zdroju. Ta 790-kilometrowa (polski odcinek) trasa ma się stać częścią tzw. arterii "Via Baltica" łączącej Finlandię, Estonię, Łotwę i Litwę z Europą Południową i Zachodnią.

Drogi odgrywają duże znaczenie, ponieważ ponad 85% ładunków jest przewożonych ciężarówkami. Oprócz tego przez Polskę porusza się wiele jadących po towary do Europy Zachodniej ciężarówek z krajów wschodniej części kontynentu – Estonii, Białorusi, Litwy, Łotwy, Rosji, Ukrainy i innych państw.

[edytuj] Komunikacja lotnicza

Polskie linie lotnicze to: PLL LOT, Centralwings, Direct Fly, EuroLOT, Fischer Air Polska i White Eagle Aviation. Na polskich lotniskach lądują również samoloty linii zagranicznych, m.in.: Air France, British Airways, Germanwings, Lufthansa, Ryanair, Sky Europe, Wizz Air i wiele innych. Główne lotniska znajdują się w: Warszawie (Okęcie), Krakowie (Balice), Katowicach (Pyrzowice), Gdańsku (Rębiechowo), Poznaniu (Ławica), Wrocławiu (Strachowice), Szczecinie (Goleniów), Łodzi (im. Władysława Reymonta), Rzeszowie (Jasionka), Bydgoszczy (Szwederowo). Sieć połączeń lotniczych w Polsce nie jest rozbudowana; większość połączeń odbywa się z pośrednictwem portu Okęcie. Polskie linie lotnicze posiadają samoloty: ATR (42 i 72) i Embraer (145, 170, 175) oraz Boeing (737, 757, 767; PLL LOT złożył zamówienie na 787 Dreamliner).

[edytuj] Komunikacja miejska

W Polsce komunikacja miejska składa się głównie z autobusów i tramwajów. Istnieje tylko jedna linia metra – w Warszawie. Szybki tramwaj funkcjonuje w Poznaniu (Poznański Szybki Tramwaj, tzw. "pestka") oraz w Łodzi wzdłuż trasy W-Z (Cityrunner); podobne torowiska są w budowie w Krakowie (Krakowski Szybki Tramwaj), w Szczecinie (Szczeciński Szybki Tramwaj) oraz w Łodzi wzdłuż osi Pn-Pd (Łódzki Tramwaj Regionalny – część najdłuższej w Europie linii tramwajowej).Ponadto w Lublinie, Gdyni i Tychach jeżdzą trolejbusy.

warszawskie metro	Siemens Combino na trasie Poznańskiego Szybkiego Tramwaju	Cityrunner na trasie W-Z w Łodzi	krakowski autobus
trolejbus w Gdyni	tramwaj "Karlik" w Katowicach	zabytkowe tramwaje "Jaś i Małgosia" we Wrocławiu	Škoda 16 T we Wrocławiu

[edytuj] Zobacz też

• autostrady w Polsce
• drogi ekspresowe w Polsce
• drogi krajowe w Polsce
• tablice rejestracyjne w Polsce

[edytuj] Edukacja i nauka

Słynni polscy naukowcy to: Mikołaj Kopernik, Maria Curie, Jan Heweliusz, Stefan Banach, Hugo Steinhaus, Kazimierz Bartel, Jan Czekanowski, Edward Loth, Jan Łukasiewicz, Eugeniusz Romer, Władysław Tatarkiewicz, Wacław Sierpiński, Władysław Orlicz, Juliusz Paweł Schauder, Stanisław Ulam, Alfred Tarski, Aleksander Wolszczan, Bronisław Malinowski, Bronisław Piłsudski, Ignacy Łukasiewicz, Marian Rejewski, Jerzy Różycki, Henryk Zygalski, Oskar Lange, Zygmunt Bauman, Leszek Kołakowski, Józef Kosacki, Wacław Struszyński, Gabriel Narutowicz, Ignacy Mościcki, Tytus Maksymilian Huber, Tadeusz Sendzimir, Stefan Bryła, Janusz Groszkowski, Stanisław Ryżko (pionier radaru), Mieczysław Wolfke, Mieczysław Bekker, Jan Czochralski, Stefan Drzewiecki, Wojciech Jastrzębowski, Kazimierz Leski, Józef Lipkowski, Kazimierz Prószyński, Kazimierz Siemienowicz, Jan Szczepanik, Tadeusz Tański.

Edukacja w szkołach publicznych w Polsce jest bezpłatna. Płatne są jedynie studia wyższe niestacjonarne. W Polsce powstała jedna z najstarszych uczelni w Europie, tj. Akademia Krakowska. Ponieważ Polska została wyniszczona kilkoma wojnami w XVII w. i na początku XVIII, polska nauka znajdowała się w stagnacji. Odradzać się jednak zaczęła za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, za którego czasów powołano Komisję Edukacji Narodowej, uważana przez wielu historyków polskich i zachodnich za pierwsze ministerstwo edukacji na świecie. W tym czasie odradzało się także polskie piśmienncitwo, przemysł i handel. Dalszy rozwój został stłumiony przez państwa ościenne, które obawiały się wzrostu znaczenia Polski.

Uniwersytet Jagielloński	Uniwersytet Śląski	Uniwersytet Gdański	Uniwersytet Wrocławski
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza	Politechnika Łódzka	Uniwersytet Warszawski - brama główna	Politechnika Warszawska - Gmach Główny

[edytuj] Zobacz też

• system oświaty w Polsce
• szkolnictwo wyższe w Polsce
• nauka w Polsce
• Polscy naukowcy
• polska filozofia

[edytuj] Opieka zdrowotna

Zobacz więcej w osobnym artykule: system opieki zdrowotnej w Polsce.

[edytuj] Kultura, sztuka i środki masowego przekazu

Zobacz: kultura Polski

Polska kultura i literatura należy do najbogatszych spośród słowiańskich.

[edytuj] Muzyka

Zobacz więcej w osobnym artykule: muzyka polska.

Najsłynniejsi polscy kompozytorzy to: Fryderyk Chopin, Witold Lutosławski, Henryk Mikołaj Górecki, Stanisław Moniuszko, Karol Szymanowski, Krzysztof Penderecki, Henryk Wieniawski, Krzysztof Komeda.

[edytuj] Literatura

Zobacz więcej w osobnym artykule: Literatura polska.

Najsłynniejsi pisarze polscy to: Jan Kochanowski, Ignacy Krasicki, Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Władysław Reymont, Stefan Żeromski, Stanisław Wyspiański, Jarosław Iwaszkiewicz, Witold Gombrowicz, Bruno Schulz, Zygmunt Krasiński, Stanisław Przybyszewski, Witkacy, Zbigniew Herbert, Wisława Szymborska, Czesław Miłosz i Stanisław Lem.

[edytuj] Początki literatury polskiej w średniowieczu

Polska literatura średniowieczna miała przede wszystkim charakter religijny. Przez wiele lat nieformalnym hymnem Polski pozostawała Bogurodzica. Pierwszym zapisanym zdaniem w języku polskim jest: Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj.

[edytuj] Renesans i Barok

Za tzw. "ojca piśmiennictwa polskiego" uznaje się Mikołaja Reja. Pierwszym wybitnym polskim lirykiem był Jan Kochanowski. W czasach baroku tworzyli Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski.

[edytuj] Oświecenie

Polskie Oświecenie zaczęło się dosyć późno. W tym okresie tworzyli Ignacy Krasicki, autor pierwszej polskiej powieści Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Julian Ursyn Niemcewicz. Rozwijała się wtedy publicystyka, np. Hugona Kołłątaja. Wybitnym dziełem z tego okresu jest powieść Podróż do Ciemnogrodu Stanisława Kostki Potockiego.

[edytuj] Romantyzm

Pierwszym polskim romantykiem był Antoni Malczewski, autor wzorowanej na dziełach Byrona Marii. Romantyk Adam Mickiewicz był twórcą najważniejszej polskiej epopei narodowej Pana Tadeusza, dramatu Dziady, a także licznych liryków i sonetów. Dramatopisarz Juliusz Słowacki uważany jest przez wielu historyków literatury za jednego z najwybitniejszych twórców w historii teatru. Tworzył wtedy także dramatopisarz Zygmunt Krasiński, wybitny poeta Cyprian Kamil Norwid.

[edytuj] Pozytywizm

Pozytywizm zapoczątkował proces przeobrażenia literatury pięknej w literaturę tendencyjną, która miała zapoznać Polaków z nowym programem i ukształtować nowe postawy społeczne. Powstały różne ważne i wielkie dzieła jak: Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, Lalka i Faraon Bolesława Prusa czy eseistyki Aleksandra Świętochowskiego. Bardzo ważnym pisarzem był także Józef Ignacy Kraszewski, zwany "pisarzem-instytucją".

Pozytywizm jest uważany za epokę, w której nastał regres poetycki, jednak na uwagę zasługuje twórczość Marii Konopnickiej oraz Adama Asnyka. Konopnicka tworzyła lirykę zaangażowania społecznego, wcielając w życie elementy poglądu pozytywistycznego sięgając do ludowej poezji chłopskiej. Ważną częścią jej twórczości są bajki dla dzieci, wiersze patriotyczne a także Rota, która pełniła funkcję hymnu narodowego. Adam Asnyk to autor licznych wierszy miłosnych, które są powszechne w czasach współczesnych. Są też śpiewane przez muzyków i wykorzystywane przez liryków opisujących przyrodę, głównie tatrzańską.

[edytuj] Młoda Polska

Młoda Polska jest samookreśleniem grupy artystów z lat 1890-1918 i pochodzi z manifestu programowego Artura Górskiego, w którym skrytykował on pozytywistów i przedstawił program literacki młodych twórców. W programie zwrócono uwagę na ponadprzeciętność artysty, podniesiono go do rangi wieszcza, zwykłego człowieka zaś nazwano "filistrem", czyli osobą ograniczoną. Żądano wolności oraz oddzielenia sztuki od dziedzictwa kulturowego. Powstaje hasło "sztuka dla sztuki" oznaczające rezygnację z obywatelskich powinności piśmiennictwa, a położenie nacisku na indywidualizm i jednostkowe przeżycie. Jednocześnie niektórzy twórcy kontynuowali problematykę wyzwoleńczą. Wtedy tworzyli Jan Kasprowicz, Leopold Staff, Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski. Ważną postacią okresu Młodej Polski był Stanisław Przybyszewski, z którego dorobku na uwagę zasługują powieść Il Regno Doloroso oraz autobiografia Moi współcześni.

[edytuj] XX wiek

Polska miała w XX w. czterech noblistów w dziedzinie literatury: Henryka Sienkiewicza, Władysława Reymonta, Czesława Miłosza i Wisławę Szymborską. Inny ważni pisarze to Witkacy, Bruno Schulz i Witold Gombrowicz, których zalicza się do awangardy; twórca fantastyki naukowej Stanisław Lem, który przewidział w swoich dziełach ogromną liczbę odkryć naukowych, które stały się faktem: biotechnologia, sieć, rzeczywistość wirtualna; reportażysta Ryszard Kapuściński, którego portrety innych kultur i nacji są szeroko cenione i przekładane na inne języki. Inni ważni pisarze to: Tadeusz Konwicki, Zbigniew Herbert, Jarosław Iwaszkiewicz, Stefan Wiechecki, Leopold Tyrmand, Stefan Chwin, Jerzy Prokopiuk, Robert Stiller, Andrzej Waligórski, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Julian Tuwim, Ferdynand Goetel, Piotr Kuncewicz, Paweł Jasienica, Stanisław Jerzy Lec, Tadeusz Boy-Żeleński, Tadeusz Różewicz, Józef Mackiewicz, Zofia Nałkowska.

[edytuj] Portrety polskich pisarzy i poetów

Jan Kochanowski	Adam Mickiewicz	Bolesław Prus	Jan Kasprowicz
Stefan Żeromski	Zbigniew Herbert	Wisława Szymborska	Stanisław Lem

[edytuj] Filozofia

Polscy filozofowie to m.in. mesjaniści Bronisław Trentowski i August Cieszkowski, były markista, a obecnie krytyk marksizmu Leszek Kołakowski, autor Głównych nurtów maksizmu, futurolog Stanisław Lem.

[edytuj] Zobacz też

• sztuka polska
  • film polski
  • polscy kompozytorzy
  • polscy malarze
  • muzea w Polsce
  • teatr polski
  • zabytki w Polsce
• media polskie
  • prasa w Polsce
  • polskie stacje radiowe
  • polskie stacje telewizyjne
  • polskie portale internetowe
• kuchnia polska
• noty biograficzne – Polacy i osoby związane z Polską
• lista światowego dziedzictwa UNESCO, patrz Polska

[edytuj] Środki masowego przekazu

W Polsce działa sześć kanałów publicznej Telewizji Polskiej (TVP 1, TVP 2, TVP 3, TV Polonia, TVP Kultura, TVP Sport), prywatne telewizje - Polsat, TVN, TV 4, TV Puls. Poprzez satelitę dostępnych jest jeszcze wiele innych polskich i polskojęzycznych kanałów. Działa także publiczne Polskie Radio (Jedynka, Dwójka, Trójka, Polskie Radio Bis), poza tym prywatne Radio Zet i RMF FM, a także mnóstwo stacji lokalnych. Wydaje się także dużo gazet i czasopism. Najważniejsze dzienniki to Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita, Dziennik Polska-Europa-Świat, Trybuna; czasopisma - Polityka, Newsweek Polska, Wprost.

[edytuj] Sport

Zobacz więcej w osobnym artykule: sport w Polsce.

Najpopularniejszym sportem w Polsce jest piłka nożna, jednakże największą widownię na stadionach ma żużel. W tej dyscyplinie Polacy odnoszą systematycznie sukcesy na arenie międzynarodowej. Najwybitniejsi obecni polscy żużlowcy to Tomasz Gollob, Jarosław Hampel, Janusz Kołodziej, Wiesław Jaguś. Popularna jest także siatkówka, po zdobyciu mistrzostwa Europy w 2003 i 2005 przez reprezentację narodową kobiet, tzw. "Złotka", oraz wicemistrzostwa świata w 2006 przez reprezentację narodową mężczyzn, i koszykówka, choć polskie ligi i reprezentacje nie stoją na wysokim poziomie. W ostatnim okresie na znaczeniu zyskały skoki narciarskie dzięki sukcesom Adama Małysza i Formuła 1 za sprawą Roberta Kubicy, jak i pływanie dzięki sukcesom m.in. Otylii Jędrzejczak.

[edytuj] Siły zbrojne

Zobacz więcej w osobnym artykule: Wojsko Polskie.

Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej to główne określenie wojska polskiego, dzielącego się na: Wojsko Lądowe, Siły Powietrzne oraz Marynarka Wojenna. Ich głównym zadaniem jest obrona granic Polski przed atakami z zewnątrz, oraz współpraca z NATO. Polskie SZ liczyły 1 stycznia 2006 137 200 żołnierzy i poborowych w służbie czynnej.

Głównym zadaniem Sił Powietrznych jest prowadzenie operacji mających na celu uzyskanie przewagi w powietrzu i wspieranie oddziałów innych Rodzajów Sił Zbrojnych. Składają się z Wojsk Lotniczych, Wojsk Obrony Przeciwlotniczej i Wojsk Radiotechnicznych. Ich prekursorem były siły powietrzne Błękitnej Armii podczas I wojny światowej. Do 2004 nosiły nazwę: Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej.

Marynarka Wojenna odpowiada za obronę wybrzeża i wód terytorialnych. Pod względem organizacyjnym jest związkiem operacyjnym - flotą. Początek wojenno-morskiej obecności Polski datuje się na XV wiek, natomiast współczesne polskie siły morskie powstały w 1918 po odzyskaniu niepodległości.

[edytuj] Prawo wizowe

Zobacz więcej w osobnym artykule: prawo wizowe.

Obywatele krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Szwajcarii nie potrzebują wizy na pobyt w Polsce niezależnie od jego długości.

Do 90 dniowego pobytu bez wizy na terenie Polski upoważnieni są obywatele: Andory, Argentyny, Australii, Boliwii, Brazylii, Brunei, Chile, Chorwacji, Ekwadoru, Gwatemali, Hondurasu, Hongkongu, Izraela, Japonii, Kanady, Kostaryki, Makau, Malezji, Meksyku, Monako, Nikaragui, Nowej Zelandii, Panamy, Paragwaju, Południowej Korei, Salwadoru, San Marino, Singapuru, Urugwaju, USA, Watykanu i Wenezueli.

Obywatele Białorusi, Ukrainy i Rosji od 1 października 2003 objęci są obowiązkiem wizowym, co jest następstwem polskiego członkostwa w strukturach UE od 1 maja 2004.

[edytuj] Administracja państwowa

[edytuj] Inspekcje

• Inspekcja Farmaceutyczna
• Inspekcja Handlowa
• Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych
• Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska
• Państwowa Inspekcja Pracy
• Społeczna Inspekcja Pracy
• Inspekcja Transportu Drogowego
• Inspekcja Weterynaryjna
• Inspektor do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych
• Inspektorzy Rybołóstwa Morskiego
• Inspektorzy urzędów żeglugi śródlądowej
• Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa
• Państwowa Inspekcja Sanitarna
• GIIF
• GIODO

[edytuj] Kontrole i służby

• Najwyższa Izba Kontroli
• Kontrola Celna i Obrotu z Zagranicą
• Kontrola dewizowa
• Kontrola działalności pocztowej
• Kontrola finansowania nauki
• Kontrola projektów i systemów teleinformatycznych
• RIO
• Kontrola usług certyfikacyjnych
• Kontrola wyrobów budowlanych
• Policja
• Straż Graniczna
• ABW
• AW
• Służba Celna
• Straż Pożarna
• BOR
• Straż Rybacka
• Straż Łowiecka

[edytuj] Urzędy

• Wyższy Urząd Górniczy
• Urząd Dozoru Technicznego
• Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów
• Polski Komitet Normalizacyjny
• GUS
• Rada Statystyki
• UOKiK
• Urząd Komunikacji Elektronicznej
• Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych
• Urząd Zamówień Publicznych
• Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych
• KPWiG
• Centralna Komisja Egzaminacyjna
• Naczelna Rada Zatrudnienia
• Główny Urząd Miar
• URE
• UDT
• Transportowy Dozór Techniczny
• Wojskowy Dozór Techniczny

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• kalendarium historii Polski
• władcy Polski
• złoty

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Portal Polska.pl
• Prezydent RP
• Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
• Sejm
• Senat
• Sąd Najwyższy
• Trybunał Konstytucyjny
• Religie w Polsce
• Mały Rocznik Statystyczny Polski 2005
• Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju (GUS styczeń 2006)
• Polska w corocznej publikacji CIA "The World Factbook" (en)