Pan

Z Wikipedii

W mitologii greckiej Pan (grec. Πάν) to bóg strzegący pasterzy oraz ich trzody. Ma tułów i twarz mężczyzny, jest cały owłosiony, ma kozie nogi, ogon, brodę, uszy i rogi. Posiada wiele cech satyra. Wywodzi się z archetypu rogatego bóstwa związanego z kultem zwierząt. Mitologia grecka nie jest zgodna co do pochodzenia Pana. Niektóre podania twierdzą, że jest on synem Zeusa, a inne przypisują jego spłodzenie Hermesowi. Podaje się, że matką Pana była nimfa rzeczna.

Imię Pana, według mitów, wzięło się od greckiego słowa wszystko, zawartego w stwierdzeniu, że jest on odrażający dla wszystkich bogów. W Rzymskim panteonie bogów Pan jest znany jako Faunus.

Kult Pana wywodził się z greckiej krainy nazywanej Arkadią. Żyły tam prymitywne ludy górali, które nie były poważane wśród Greków, podobnie jak ich bóg. Jego kult stał się silniejszy w świecie helleńskim, po panowaniu Aleksandra Wielkiego. Życie pasterzy było w tym czasie w greckich miastach uważane za sielankową idyllę, co prowadziło do kultu ich boga Pana.

Pan ma zdolność do wywoływania nagłego uczucia strachu u przebywających samotnie osób - stąd pojęcie "panicznego strachu" (panikon deima).

Najsłynniejsza legenda na temat Pana dotyczy instrumentu muzycznego, znanego jako fletnia Pana. Syrinks była piękną nimfą, córką króla Ladona, ubóstwianą przez satyrów i inne leśne duchy. Kiedy pewnego dnia wracała z polowania, przypadkiem natknęła się na Pana. Uciekła, a Pan podążył za nią i dopadł ją na brzegu rzeki. Jedyną pomoc mogła uzyskać od rzecznych nimf, więc kiedy Pan zaczął ją obłapiać, została zamieniona w rzeczną trzcinę. W tym momencie powiał wiatr i ze źdźbeł trzciny dobył się przepiękny dźwięk. Pan zerwał trzciny i zrobił z nich instrument, który nazwał syringą.

Echo była nimfą, posiadającą dar pięknego śpiewu oraz tańca. Jej zalety wzbudzały zachwyt w każdym mężczyźnie. To zdenerwowało lubieżnego Pana, który polecił swoim wiernym ją zabić. Echo została rozerwana na strzępy i rozrzucona po ziemi. Bogini ziemi, Gaia, zebrała szczątki Echo, z których wydobywał się głos powtarzający jej ostatnie słowa. Niektóre wersje tego mitu podają, że Pan i Echo, mieli wcześniej jedno dziecko - Iambe.

Pan zakochał się też kiedyś w nimfie zwanej Pitys, która została zamieniona w sosnę, aby przed nim uciec.

Pan jest znany ze swojej jurności i często był przedstawiany z Priaposem w stanie erekcji. Wierzono, że Pan najczęściej uwodził swoimi wdzięki nadobne dziewice i nieśmiałych pasterzy, ale jego najbardziej udana miłość to orgie z siostrami Meneidami. Zaspokoił je wszystkie na raz, co często przedstawiano w sztuce, pokazując całe stado Panów spółkujących z siostrami.

Pewnego razu Pan postanowił porównać swoje muzyczne zdolności z Apollem i wyzwał go na pojedynek. Apollo grał na lirze, a Pan na fletni. Sędzią miał być górski bóg Tmolus. Oczywiście Apollo wygrał, tylko jeden ze słuchaczy, Midas, wolał muzykę kozionogiego pokraki. Wywołało to złość Apolla, który zamienił uszy Midasa w ośle.

Król Midas strasznie wstydził się swoich nowych uszu, więc kazał swojemu fryzjerowi, zrobić sobie odpowiednie uczesanie, zakrywające wielki powód do kpin. Midas zagroził temu artyście poważnymi konsekwencjami, jeżeli wyjawi jego sekret. Jednak fryzjer nie mógł wytrzymać, więc wykopał wielki dół i wykrzyczał do niego całą historię, a potem przykrył go trzciną. Rośliny potem się rozrosły tworząc wielki łan szepczący słowa Król Midas ma ośle uszy.

Wiele wskazuje na to, że podczas przejścia Rzymian na chrześcijaństwo Pan został uznany za najbardziej bezecny element pogańskiej kultury. Stał się archetypem Szatana, który w późniejszych wiekach spółkował często z czarownicami. Seks stał się tematem tabu i przeniósł się ze świątyń do najciemniejszych zakamarków ludzkich domostw.

Jednak dzisiaj, kiedy w Europie moda na płonące stosy już przeminęła, Pan znowu jest czczony. Niektórzy neopoganie (m.in. wikanie, jako jednej z możliwych postaci Rogatego Boga) oddają mu cześć jako symbolowi męskiej sprawności.

Zobacz też: Puk.