Stanisław Szczęsny Potocki

Z Wikipedii

Stanisław Szczęsny Potocki herbu Pilawa (ur. 1753 w Krystynopolu, zm. 14 marca 1805 w Tulczynie) – polityk polski o orientacji prorosyjskiej, wojewoda ruski od 1782, generał-lejtnant wojsk koronnych 1784 - 1792, marszałek konfederacji targowickiej 1792. Uważany za zdrajcę, w czasie insurekcji kościuszkowskiej skazany zaocznie na karę śmierci, rosyjski generał piechoty od 1797.

Szczęsny Potocki był synem wojewody kijowskiego Franciszka Salezego. Był potężnym i majętnym magnatem z setkami tysięcy poddanych, głównie w województwie bracławskim na Ukrainie. Ożenił się potajemnie w wieku lat 18 z Gertrudą z Komorowskich, która zmarła tragicznie w okolicznościach rzucających podejrzenia na ojca Szczęsnego. Załamany moralnie u progu życia z powodu tragicznego zgonu żony, dbał przede wszystkim o pomnożenie majątku. W swych olbrzymich dobrach na Ukrainie zakładał fabryki i zmniejszył włościanom pańszczyznę.

W latach 1782-1789 był wojewodą ruskim i początkowo współpracownikiem Stanisława Augusta Poniatowskiego, ale od 1784 skłaniał się do opozycji magnackej. W latach 1784-1788 był wielkim mistrzem loży Wielkiego Wschodu Polski. Na Sejmie Czteroletnim działał jako przywódca stronnictwa prorosyjskiego, usiłował blokować wszelkie próby reform, a nawet dążył do zniesienia w ogóle centralnego rządu w Polsce.

Gdy to się nie powiodło, wyemigrował (1789) najpierw do Wiednia, skąd wysyłał do kraju literaturę propagandową. W 1791 udał się do Sankt Petersburga, gdzie w zmowie z carycą Katarzyną, negocjując wraz z Franciszkiem Ksawerym Branickim i Sewerynem Rzewuskim z politykami rosyjskimi, założyli Konfederację Targowicką, której celem było utrzymanie tradycyjnych instytucji i swobód szlacheckich, jak liberum veto, jak i przekształcenie Polski w zdecentralizowaną federację magnacką. Konfederacją zarządzał jako jej marszałek z siedziby rodowej w Tulczynie.

Rządy Targowicy zostały wkrótce wymuszone za pomocą armii rosyjskiej (wojna polsko-rosyjska) i z udziałem króla, który przystąpiwszy do konfederacji w lipcu 1792 praktycznie skapitulował. Sam Szczęsny ponoć w rozbiorowe zamiary Rosji nie wierzył i myślał, że swoimi akcjami umożliwi zachowanie polskiej tożsamości politycznej i terytorium, ale po drugim rozbiorze wyjechał do Rosji i zadeklarował swoją lojalność dla tego państwa, a w 1797 został generałem rosyjskim. Potem jednak, czując się oszukany i odsunięty, do końca życia poświęcił się sprawom swoich majątków.

Ciekawostką jest, że kiedy w 1792 ks. Józef Poniatowski wyzywał Szczęsnego Potockiego na pojedynek z Wiednia, gdzie przebywał, Szczęsny nie odmówił wprost, lecz wyznaczył na miejsce spotkania nierealistyczną lokację - Sankt Petersburg, gdzie ks. Józef byłby zapewne aresztowany przez władze rosyjskie, gdyby się tam pojawił.