Złote jabłko
Z Wikipedii
Złote jabłko - powieść współczesna Józefa Ignacego Kraszewskiego, pochodząca z wołyńskiego okresu jego twórczości, wydana w 1853 [1]. Jest to pełna humoru opowieść o zamożnej kupieckiej rodzinie Balów, która przenosi się z Warszawy do ziemiańskeigo majątku nad Horyniem. Akcję napędza splatająca się ściśle z wątkami romansowymi intryga majątkowa.
Spis treści |
[edytuj] Krótko o treści
Uwaga: W dalszej części artykułu znajdują się szczegóły fabuły lub zakończenia utworu.
Warszawski kupiec Bal, człowiek krewki, ale o dobrym sercu, wiedzie spokojny i dostatni żywot, ciesząc się powszechnym szacunkiem. Któregoś dnia od swego partnera do gry w mariasza, z zamiłowania heraldyka, dowiaduje się, że istniała niegdyś szlachecka rodzina Balów. Przekonany, że muszą to być jego przodkowie, wpada w manię szlachetczyzny – postanawia porzucić handel i rozpocząć ziemiański żywot. Nabywa więc posiadłość nad Horyniem, na pograniczu Wołynia i Polesia, wieś Zakale zachwalaną przez pozbywającego się jej hrabiego jako „złote jabłko” – tak nazywano wówczas majątki przynoszące znakomite dochody. Ani trzeźwo myśląca pani Balowa, ani jego rozsądny syn Stanisław nie są tym zachwyceni i zgłaszają wiele wątpliwości, jedynie ulubienica pana Bala, Liza, nie występuje otwarcie przeciwko planom ojca, choć - podobnie jak zauroczony mieszkającą w Warszawie panną brat – też ma powody natury sercowej, by tęsknić za stolicą. Żona i syn nie są w stanie wyperswadować zachwyconemu perspektywą nowego życia panu Balowi tego projektu, ale wymuszają na nim, aby nie odcinał się całkowicie od kupieckiej przeszłości i nie rezygnował z prowadzenia interesów w mieście. Wkrótce Balowie wyruszają na spotkanie złotego jabłka, pozostawiając nadzór nad interesami zaufanemu Janowi Strumiszowi – ubogiemu sierocie, który ciężką pracą i uczciwością zasłużył na zaufanie pryncypała. Po długiej i uciążliwej podróży Balowie przybywają do swego majątku. Okazuje się, że nazwa Zakale dużo bardziej do niego pasuje, niż określenie „złote jabłko” – zabudowania są w ruinie, a sama wieś zadłużona i zaniedbana. Jednak rozczarowanie stanem posiadłości okazuje się dopiero początkiem kłopotów i zmartwień - niemal wszyscy miejscowi, od biednych chłopów po właścicieli okolicznych dóbr, są wrogo nastawieni do przybyszów z miasta.
[edytuj] Wątki autobiograficzne
Kraszewski, tworząc humorystyczną postać poczciwego kupca, którego słabostką okazuje się próżność, obdarzył go wieloma rysami własnego charakteru. Także klopoty Balów, którzy padają ofiarą różnych intryg: najpierw wprowadzeni w błąd kupują zadłużony majątek za cenę wielokrotnie przewyższającą jego wartość), potem cierpią wskutek knowań dotychczasowego zarządcy Zakala, borykając się jednocześnie z wrogością mieszkańców okolicy, są echem przeżyć samego pisarza z wołyńskich czasów. Przedstawione w karykaturalny sposób postaci spiskujących przeciw Balom intrygantów są prawdopodobnie portretami autentycznych osób[2].
[edytuj] Bohaterowie
- Eraz Bal - zamożny warszawski kupiec, człowiek uczciwy, pracowity i szanowany w całej stolicy, którego słabością jest rzekome szlacheckie pochodzenie rodu Balów.
- Ludwika Balowa - pochodząca z kupieckiej rodziny żona pana Bala, osoba cicha, rozsądna i mająca ogromny wpływ na męża.
- Liza - zwana zdrobniale Lizią, córka Balów, ładna, wesoła i nieco trzpiotowata ulubienica ojca.
- Stanisław - syn Balów, ulubieniec matki, stateczny, rozważny i honorowy młodzieniec. Wzruszony losem mieszkajacej w sąsiedztwie z niedołężnym dziadkiem panny Konstancji, zakochuje się w niej skrycie.
- Jan Strumisz - ubogi sierota, pracujący u Balów, skrycie zakochany w uroczej Lizie, która początkowo kokietuje go dla kaprysu, z braku innych kawalerów.
- Panna Konstancja - zubożała panna z arystokratycznej rodziny, pozbawiona majątku wskutek intryg krewnych, pracująca w Warszawie jako nauczycielka w zaprzyjaźnionej z Balami kupieckiej rodzinie Krombachów.
- Hrabia Sulimowski - poprzedni właściciel Zakala, który pod płaszczykiem wytworności, wyższości i arystokratycznego blichtru ukrywa nieuczciwość i brak moralnych zasad.
- Supełek - dotychczasowy rządca Zakala, który okradał właścicieli, na czym tylko mógł.
- Józef Krużka - wylewny i serdeczny leśniczy; jedna z niewielu życzliwych i niosących Balom pomoc osób.
- Moszko Hercyk - stary siwobrody Żyd, uchodzący w całej okolicy za mędrca; kontrastujące z pychą i butą poprzednich właścicieli Zakala uprzejme zachowanie Balów zjednuje im jego życzliwość.
- Porfiry Szaławińśki - mężczyzna po czterdziestce, człowiek płaszczący się przed bogatszymi i puszący przed niżej sytuowanymi; widząc zamożność Balów postanawia ożenić się z Lizą. Jeden ze spiskujących przeciw Balom sąsiadów.
- Teofil Zmora - kuzyn Suligowskich, zawołany karciarz i wielki strojniś, podstarzały nieco przywódca hulanek okolicznej młodzieży, jeden ze spiskujących przeciw Balom sąsiadów.
- Ignacy Hurkot - podsędek, pospolity próżniak o czerwonej, indyczej twarzy, właściciel dwóch pokaźnych wiosek; jeden ze spiskujących przeciw Balom sąsiadów.
Tu kończą się szczegóły fabuły lub zakończenia utworu.
[edytuj] W kręgu powieści biedermeierowskiej
Napisane przed powstaniem styczniowym Złote jabłko, podobnie jak niektóre inne powieści Kraszewskiego z tego okresu twórczości (Komedianci, Powieść bez tytułu, zaliczane są do grupy powieści biedermeierowskich – utworów, które różniły się zarówno od dominującego w tym okresie w literaturze krajowej schyłkowego romantyzmu, jak i od powstającej właśnie literatury organicznikowskiej, głównie powieści z tezą[3].
[edytuj] Linki zewnętrzne
[edytuj] Przypisy
- ↑ Zob. Chronologiczne zestawienie dzieł Kraszewskiego [w:] Wincenty Danek, Józef Ignacy Kraszewski, Warszawa 1973.
- ↑ Wincenty Danek, op. cit., s. 216-217.
- ↑ Zagadnienie biedermeieru w polskiej dziewiętnastowiecznej powieści okresu międzypowstaniowego omawia Maria Żmigrodzka w artykule Polska powieść biedermeierowska [w:] Pamiętnik Literacki 1966, z. 1.
