Neuv Testament

Test an lenga piemontèisa

[modìfica] Orìgin e formassion

La prima comunità cristian-a a l'era formà da ebreo ch'a l'ero nen bin cossient d'anandié na neuva religion. Cand ch'as chujìo ansema për fé memòria dl'arsuression ëd Gesù a lesìo ij lìber sacrà dj'ebreo, visadì lòn ch'al di d'ancheuj ij cristian a ciamo Vej Testament. Për conòsse l'ansegnament ëd Gesù ëd Nàsaret, dont a l'é rivane gnente dë scrit, ij prim cristian as adressavo a j'apòstoj, ch'a l'ero ij testimòni ëd lòn che Gesù a l'avìa dit e fàit.
Viaman che j'apòstoj a muirìo, a l'é dventà amportant avèj a disposission dij test ëscrit che an chèich manera a armontèisso a lor, për podèj gropé a cheicòs ëd pì concret ël contnù dla predicassion: na vira mòrt ij testimòni diret a sarìa stàit pì problemàtich fé ij controj. An dzorpì, con lë spantiesse dël Cristianésim a vnisìa viaman pì mal fé rëncontré n'apòstol për fesse conté diret coma a stasìo le còse.
Costi scrit cristian as lesìo ant soe ciambree, ansema a jë scrit dël Vej Testament. Tutun, al temp cand a son ëstàit ëscrit, costi lìber cristian a l'ero ancor nen considerà tanme lìber sacrà. Për ij prim cristian ij lìber sacrà a restavo coj dël Vej Testament. La prima sitassion anté ch'as considera un tòch ëd Pàol coma Sacra Scritura as treuva ant la litra ëd Policarp aj filipèis, anviron dël 150: I sai che iv n'antende motobin djë scrit sacrà e che gnente a vë scapa, lòn che a mi a l'é nen dàit. Tutun, i veuj arcordeve mach coste frase, ch'a-i son ëscrite: «anrabieve pura, ma nen fin-a al pecà» (Salm 4,5) e ancora «Ch'ël sol a tramonta nen 'dzora vòstra flin-a» (Ef 4,26). Beà chi ch'as në visa, coma i son sigur i feve vojàotri.

[modìfica] J'aotor

La pì part ëd costi lìber e litre a l'ero ascrivù, an manera direta o indireta, a apòstoj, dont ël crèdit ant le cese cristian-e a l'era fòra ëd discussion. Ëd costi lìber as në fasìo dle còpie per fele circolé ant le vàire cese. A ven-o a creesse donca dj'arcòlte dë scrit. Sòn però a ampediss pà che l'ansegnament ëd Gesù a fussa tramandà ancora a vos e che costa tradission oral a l'èissa soens pi 'd pèis che cola scrita.
Da banda ëd costa produssion a-i surtìo ëdco d'àotri lìber. Da na part a-i son djë scrit che, bele ch'a pretendìo nen d'armonté a j'apòstoj, a l'avìo n'aotorità paragonàbil: a son ciamà ij Pare apostòlich përchè j'aotor a l'han conossù j'apòstoj. D'àotra part, coma as les già ant le litre ëd Pàol, a vnisìo fòra djë scrit pì fantasios o con dutrin-e stran-e, nà con ël but d'ampinì ij përtus lassà daj racont djë scrit apostòlich; costi lìber a vnisìo faossman ascrivù a apòstoj për angrandì sò crèdit. A son ciamà Apòcrif. Esempi a son j'evangeli ëd Giaco, ëd Pé, ëd Tomà.

[modìfica] El cànone dël Neuv Testament

[modìfica] La formassion dël cànone

Donca, ant la prima metà dlë II sécol a circolavo ant le comunità cristian-e djë scrit originaj ch'armontavo, an manera pì o meno direta, a j'apòstoj, dle còpie ëd costi scrit, djë scrit ascrivù faossman a j'apòstoj e djë scrit ch'a armontavo nen a j'apòstoj ma a l'avìo squasi ël midem crèdit. D'àotra part, coj ch'a podìo testimonié ans l'atribussion ëd costi scrit a l'ero squasi tuti mòrt e a l'era an camin ch'a piava l'andi ël moviment gnòstich, dont un di pì amportant arpresentant a l'era Marcion. Conforma a Marcion l'ansegnament ëd Gesù a comportava d'arfudé d'aotut ël Vej Testament, ëdco përchè cost-sì a sarìa stàit manipolà. A arfudava ëdcò j'evangeli ëd Maté, March e Gioann; da col ëd Luca a scancelava le conte dl'anfansia e tuti j'arciam a la corporeità ëd Gesù (che jë gnòstich a arfudavo). Marcion a l'é stàit ël prim a stabilì na lista ëd lìber d'andoa tiré, second chiel, la vera dutrin-a cristian-a. Soa lista a contnìa l'evangeli ëd Luca (ant la version rangià da chiel) e des litre ëd Pàol (a arfudava cole pastoraj).
Contra Marcion, le comunità cristian-e a son trovasse obligà a pijé posission, an fissand na lista ëd lìber da pijé coma test sacrà për la fé cristian-a (ël Neuv Testament) e ancariand ij vësco ëd controlé che le còpie dij lìber ch'a vnisìo fàite a fusso conforma al test antich.

[modìfica] Ij criteri ëd canonicità

Ij criteri che le cese a l'han dovrà për fissé la lista dij lìber a l'ero dzortut l'eclesialità e l'apostolicità; cand l'apostolicità a l'era nen sigura, as fasìa ricors a la tradissionalità.

[modìfica] L'eclesialità

A son ëstàit soasì tanme lìber ofissiaj coj ch'a l'ero lesù ant la liturgìa da tute (o squasi) le comunità che a-j conossìo. La rason për costi lìber d'esse lesù a sta ant lë scond criteri.

[modìfica] L'apostolicità

A son ëstàit soasì coj lìber ch'as chërdìo a l'èisso a soa sorgiss - an manera direta o indireta - j'apòstoj: la nòrma ëd fé a stasìa nen ant lë scrit, ma ant la testimoniansa apostòlica che a l'era stàita fissà ant lë scrit. Se l'apostolicità a l'era nen sigura as fasìa ricors al ters criteri.

[modìfica] La tradissionalità

A son ëstàit soasì coj lìber ch'a l'ero conforma a la tradission oral e a son ëstàit arfudà coj lìber ch'a smonìo la përson-a ëd Gesù an manera diferenta da lòn che ij cristian a conossìo an avenda scotà la predicassion dj'apòstoj e 'd sò dissìpoj: la nòrma ëd fé a l'era l'ansegnament ëd Gesù tramandà da la tradission oral dle cese.

[modìfica] Ël cànone muratorian

La pì antica lista ëd lìber canònich ch'a sia rivane a l'é ël cànone muratorian. Compilà anviron dël 180 da n'aotor ch'i conossoma nen ant un latin grossié, a l'é stàit dëscoatà ant ël 1740 da Ludovico Antonio Muratori ant la Biblioteca Ambrosian-a ëd Milan. La lista a conten 23 lìber: a-i manco la litra a j'Ebreo, la litra ëd Giaco, na litra ëd Pé e na litra ëd Gioann.

[modìfica] Le controversie ans ël cànone

Tra 'l III e 'l V sécol a-i é staje torna un perìod ëd discussion ans ij lìber ch'a dovìo rintré ant ël cànone. Già da la fin dël IV sécol ij dùbit a së s-ciairisso: an orient con la litra pascal nùmer 39 d'Atanasi, vësco ëd Lissandria dël 367; an ossident con ël sìnod ëd Roma dël 382. A ven-o acetà coma canònich 27 lìber stimà d'orìgin apostòlica.
A la fin dël V sécol ij debat cristològich a l'ero pasiasse e ij dùbit ans ël cànone a son ëscomparì ant le cese latin-e tanme che an cole greche. A l'han arzistù ancora ant le cese ëd Sìria, ch'a son butasse d'acòrdi al prinsipi dël VI sécol con la version dël Neuv Testament ëd Filòssen.
D'antlora e fin-a al sécol ch'a fa XV a-i son pì nen ëstàite discussion ans ël cànone. Luter a l'ha arpijà ël debat e ël concili ëd Trent a l'ha confermà la lista tradissional dij lìber canònich.

[modìfica] Lista dij lìber dël Neuv Testament

Sì da press a-i é la lista dij 27 lìber dël Neuv Testament, con l'aotor e le dàite pì probàbij ëd soe redassion.

• Evangeli ëd Maté (l'aotor dla version ch'a l'é rivane a l'é nen conossù, a l'adoss a-i é 'n lìber dj'ansegnament ëd Gesù scrit da Maté - 45-80);
• Evangeli ëd March (March - 50-65);
• Evangeli ëd Luca (Luca - 55-70);
• Evangeli ëd Gioann (Gioann - 80-90);
• At d'apòstoj (Luca - 61-75);
• Litra aj roman (Pàol - 57);
• Prima e sconda litra aj corint (Pàol - 54-57);
• Litra aj gàlat (Pàol - 55);
• Litra a j'efesin (Pàol - 61-63);
• Litra aj filipèis (Pàol - 61-63);
• Litra aj colossèis (Pàol - 61-63);
• Prima e sconda litra aj tessalonicèis (Pàol - 50-52);
• Prima e sconda litra a Timòteo (probabilman Pàol - 60-67);
• Litra a Tito (probabilman Pàol - 60-67);
• Litra a Filémon (Pàol - 61-63);
• Litra a j'ebreo (probabilman d'ambient paolin - 64-67);
• Litra ëd Giaco (probabilman Giaco - 50-58);
• Prima litra ëd Pé (Pé - 60-65);
• Sconda litra ëd Pé (probabilman Pé - 60-75);
• Prima, sconda e tersa litra ëd Gioann (Gioann - 80-100);
• Litra ëd Giuda (probabilman Giuda - 70-80);
• Arvelassion (Gioann - 75-96).

Tuti costi lìber a son ëscrit an grech.
Al di d'ancheuj, për comodità d'arferiment, ij lìber a son dividù an capitoj e versèt. Ij capitoj an ven-o da S. Langton (mòrt dël 1228); la division an versèt a l'é dël 1555, euvra ëd R. Estienne (stranomà Stephanus).

[modìfica] La trasmission e l'arcostrussion dël test

Ij test originaj dij lìber dël Neuv Testament a son nen rivane. Për arcostruì ël test a l'adoss as arcor dzortut aj manoscrit antich, visadì a le còpie che viaman as son fàite prima dl'anvension dla stampa, ma ëdcò a le tradussion antiche e a le sitassion dij Pare dla cesa.

[modìfica] Ij manoscrit

A-i në i-é pì 'd 5500, da lë II sécol al sécol ch'a fa XV.

Ij manoscrit as divido an doe categorìe, conforma al material dont a son fàit: papir e bërgamin-e.
Ij papir a son coj pì antich: i n'oma 72, dont un dlë II sécol e cheidun dël III. A son nen complèt, ma a son testimòni franch amportant dël test, an rason ëd soa antichità. A son denotà da na sigla dla forma Pⁿ, anté che n a l'é 'n nùmer. Ij pì amportant a son:

• P⁵²: papir Rylands, anviron dël 125; a conten Gioann 18,31b-33a an sël drit e 37b-38 a l'anvers. A l'é conservà a Manchester.
• P⁴⁵, P⁴⁶, P⁴⁷: papir ëd Chester Beatty, dël III sécol; ansema a conten-o squasi tut ël Neuv Testament. A son conservà a Dublin.
  

Ij còdes an bërgamin-a pì amportant a son:

• B: còdes Vatican, dël IV-V sécol, squasi complèt, conservà a Roma;
• S: còdes Sinaìtich, dël IV-V sécol, complèt, conservà a Londra;
• A: còdes Lissandrin, dël V sécol, squasi complèt, conservà a Londra;
• C: còdes d'Éfrem, palinsest dël V sécol, squasi complèt, conservà a Paris;
• D: còdes ëd Besa, dël V-VI sécol, a conten evangeli e at, conservà a Cambridge;
• Θ: còdes ëd Koridethi, dël sécol ch'a fa IX, complèt, conservà a Tbìlisi.

A venta noté che ël temp ch'a-i passa an tra ël test original e ij manoscrit pì vej ch'i l'oma a l'é pì curt che për tuti j'àotri lìber antich.

[modìfica] Le version antiche

Dël Neuv Testament a-i son vàire tradussion an lenghe antiche fàite ant ij prim sécoj dël cristianésim. Tra le pì amportante a-i son:

• la sirìaca, dita Peshitta (ch'a veul dì sempia, përchè ch'a l'é scrita ans na colòna sola), dlë II sécol;
• le version còpte dlë II sécol;
• la Vetus Latina, apopré dël 150;
• la Vulgata ëd Giròni, an latin, apopré dël 400.

Da già che le tradussion antiche a son fàite girand a la litra, a l'é possìbil armonté al test ch'a-i é a l'adoss.

[modìfica] Le sitassion dij Pare dla cesa

Ël Neuv Testament a l'é stàit sità e comentà tant da jë scritor cristian dij prim sécoj (II-IX) ch'as pensa che se as në perdèissa ël test as podrìa arcostruilo da le sitassion dij Pare.

[modìfica] Le variant

Bele se ij document antich ch'i l'oma a son motobin ëvzin a j'originaj, a në smon-o nen tuti l'istess test, ma al contrari a-i son vàire diferense an tra 'd lor, ch'a son ciamà variant. Sòn a l'é dovù a la fasson dë scrive ij test antich: a man e soens sota detatura. Ant ij test dël Neuv Testament a-i son apopré 250.000 variant, ansima a 'n total d'apopré 150.000 paròle. Soens a-i son diverse variant ëd na midema paròla o frase; la pì part ëd coste a son mach ëd forma literaria e a toco nen ël sust. Variant ch'a toco ël sust ëd na frase a-i në j'é apopré 200, dont mach na quindzen-a vreman amportant.

[modìfica] Le tradussion

L'amportansa dël Neuv Testament a l'ha fàit sì che ij sò lìber a sio stàit girà an squasi tute le lenghe dël mond, antiche e moderne. La prima tradussion antegral an piemontèis a l'é dël 1831, soagnà da la comunità valdèisa.

E be'? :) È facile imparare a leggere una lingua che si parla già. Consulti

St'utent-sì a l'é un bogianen

¿Y que? :) Es fácil aprender a leer un idioma que ya se habla. Consulte usted esta pagina y verá, en un momento tendrá usted su Badge de Bogianen :)

'cò ti it peule travajé a fé pì granda e bela la wikipedia piemontèisa. Tùit a peulo gionté dj'anformassion, deurbe dij neuv argoment, deje na man aj volontari che a travajo ambelessì 'ndrinta. Rintra ant la Piòla e les coma avnì a fé toa part. I soma na gran famija e i l'oma da manca dël travaj ëd tùit.

a lese e a scrive mej an piemontèis, e che an fan d'arferiment a tùit për la coression ortogràfica dij test ant sle pàgine marcà koiné piemontèisa.

E che a manca pa dë vardesse la pàgina d'agiut për chi as anandia da zero.