Шейбаниды
Материал из Википедии — свободной энциклопедии
Шейбани́ды (Шайбаниды) — чингизиды, потомки Шибана, пятого сына Джучи от главной жены, брата Батыя (Бату). После окончания западного похода, в 1241 Бату передал Шибану титул орлок (у Василия Яна — джихангир), главнокомандующего армией Монгольской империи. Когда во времена Великой замятни в улусе Джучи почти одновременно вымерли линии Орду Ичэна, старшего сына Джучи, правившая в Кок Орде, и линия Бату—верховных ханов улуса Джучи, Шибаниды остались единственными представителями законной линии потомков Джучи. Претендуя на всё наследие улуса Джучи, Шибаниды вели непримиримую борьбу с Тугатимуридами, потомками тринадцатого сына Джучи от наложницы Туга Тэмура, не имевшими прав на престол, однако утвердившимися в улусе Джучи, Большой Орде, Крымском, Казанском, Астраханском ханствах и в казахском ханстве Ак Орда. Различные представители династии Шибанидов несколько раз захватывали престол улуса Джучи, однако удержаться на нем не смогли. Старшая линия Шибанидов захватила властьв Сибири, с перерывами царствуя до присоединения к России. В России потомки последнего хана Сибири Али стали ханами последними Касимовскими. Их потомки носили титулы царевичей Касимовских и и Сибирских (с 1718 князья Сибирские), по знатности превосходя все прочие титулованные роды России. Представители средней линии захватили власть в Кок Орде, свергнув Тугатимуридов, потомков Урус-хана, поздее основавших казахское ханство Ак Орда. В борьбу с ними вступили представители младшей линии Шибанидов, захватившие власть на части территории Кок Орды, и в 1511 завоевашие Хорезм, основав линию Хивинских ханов. К средней линии Шибанидов относился основатель узбекской династии Шибанидов — Мухаммед Шейбани (1451—1510), сын Шахбудаг-султана, внук Абулхайра. Наименование современными исследователями династии Шейбани является ошибочным. Шейбани—литературный псевдоним Мухаммад-хана, ни в одном официальном акте или на монетах не упоминается. В 1499 Мухаммад-хан начал завоевание Мавераннахра и в 1500—1501 отвоевал у Тимуридов их столицу Самарканд, основав государство Шейбанидов. Установил свою власть над всем Мавераннахром и Хорасаном, в 1508—1509 годах совершил грабительский поход на казахов.
В 1510 году Мухаммад-хан был разбит под Мервом иранским шахом Исмаилом I Сефеви и убит. После смерти Кучкунджи-хана (правил в 1510—1530 годах), дяди Шейбани-хана, и кратковременного правления его сына Абусаида (1530—1533) главой государства стал Убайдулла-хан I (правил в 1533—1539 годах), племянник Мухаммад-хана.
Шибаниды считали Тимуридов узурпаторами престола монгольских ханов, и вели постоянную борьбу с Сефевидами за Хорасан и вторую столицу Тимуридов — Герат. Правление Абдуллы-хана II (1557—1598, хан всех узбеков с 1583 года) характеризовалось значительным усилением ханской власти. После смерти АбдУулла-ханаI и убийства его сына Абд ул-Мумина династия Шейбанидов прекратилась.
Пир-Мухаммеду II, последнему Шейбаниду, принадлежала лишь небольшая часть государства; в том же году он погиб в междоусобной борьбе. После Шейбанидов к власти в 1599 году пришли Аштарханиды.
[править] Шибаниды Сибири
- Мункэ Тэмур-хан, сын Бадакул-оглана, хан Сибири 1359
- Алибек-хан, сын Мункэ Тэмур-хана, хан Сибири 1359—1375, хан Улуса Джучи 1374—1375
- Гийас уд-Дин Хаганбек-хан, сын Алибек-хана, хан Сибири 1375—1421, хан Улуса Джучи 1375
- Махмуд Ходжа-хан, сын Хаганбек-хана, хан Сибири 1421
- Хизр-хан, сын Ибрахим-султана, хан Сибири 1421
- Хаджи Мухаммад-хан, сын Али-султана, хан Сибири 1421—1428
- Сайид-хан, сын Хаджи Мухаммад-хана, хан Сибири 1428—1430
- Махмуд-хан, сын Хаджи Мухаммад-хана, хан Сибири 1430—
- Кутлуг-хан, сын Махмуд-хана, хан Сибири —1464
- Сайид Ибрахим-хан, сын Кутлуг-хана, хан Сибири 1464—1494
- Муртаза-хан, сын Сайид Ибрахим-хана, хан Сибири
- Кучум-хан, сын Муртаза-хана, хан Сибири 1563—1598, ум.1601
- Али-хан, сын Кучум-хана, хан Сибири 1598—1604, ум.1618
[править] Шибаниды Улуса Джучи
- Хизр-хан, сын Мангутай-оглана, хан Улуса Джучи 1360
- Тэмур Ходжа-хан, сын Хизр-хана, хан Улуса Джучи 1360
- Хаджи Мурад-хан, сын Мангутай-оглана, хан Улуса Джучи 1360—
- Алибек-хан, сын Мункэ Тэмур-хана, хан Сибири 1359—1375, хан Улуса Джучи 1374—1375
- Гийас уд-Дин Хаганбек-хан, сын Алибек-хана, хан Сибири 1375—1421, хан Улуса Джучи 1375
- Арабшах-хан, сын Пулад-султана, хан Улуса Джучи 1377—1378
[править] Шибаниды Казани
[править] Шибаниды Касимова
- Алп Арслан-хан, сын Али-хана, хан Касимова 1614—1627
- Сайид Бурхан-хан, сын Алп Арслан-хана, хан Касимова 1627—1679
[править] Шибаниды Кок Орды
- Джумадик-хан, сын Суфи-султана, хан Кок Орды 1425—1428
- Абу-л-Хайр УбайдУлла-хан, сын Даулат Шейх-оглана, хан Кок Орды 1428—1468
- Шейх Хайдар-хан, сын УбайдУлла-хана, хан Кок Орды 1468—1469
- Хуш Хайдар-хан, сын Шейх Хайдар-хана, хан Кок Орды 1469
[править] параллельно правили в части Кок Орды
- Йадгар-хан, сын Тэмур Шейх-султана, хан Кок Орды 1458—1468
- Бэркэ-хан, сын Йадгар-хана, хан Кок Орды 1468—1469
- Илак-хан, сын Йадгар-хана, хан Кок Орды 1469—1484
- Имнак-хан, сын Йадгар-хана, хан Кок Орды 1484—
- Абу-л-Мансур Ильбарс-хан, сын Бэркэ-хана, хан Кок Орды —1511, хан Хорезма 1511—1538
[править] Шибаниды Мавераннахра
- Абу-л-Гази Мухаммад-хан, сын Шахбудаг-султана, хан Мавераннахра 1501—1510
- Кучкунджи-хан, сын УбайдУлла-хана, султан Туркестана 1501—1512, хан Мавераннахра 1512—1530
- Музаффар уд-Дин Абу Саид-хан, сын Кучкунджи-хана, хан Мавераннахра 1530—1533
- Муизз уд-Дин Абу-л-Гази УбайдУлла-хан, сын Махмуд-султана, султан Бухары 1512—1533, хан Мавераннахра 1533—1539
- Абу-л-Фатх Пир Мухаммад-хан, сын Джанибек-султана, султан Балха 1546—1566, султан Бухары 1550—1551, хан Мавераннахра 1556—1561
- Абу-л-Фатх Искандар-хан, сын Джанибек-султана, султан Мианкалы 1512—1533, султан Керминэ 1529—1533, хан Мавераннахра 1561—1583
- Абу-л-Гази АбдУлла-хан, сын Искандар-хана, султан Карши 1552—1554, султан Бухары 1555—1556, 1557—1561, султан Керминэ 1556—1561, хан Бухары 1561—1583, хан Мавераннахра 1583—1598
- Абу-л-Фатх Абд ул-Мумин-хан, сын АбдУлла-хана, султан Балха 1582—1583, хан Балха 1583—1598, хан Мавераннахра 1598
- Пир Мухаммад-хан, сын Исфандийар-султана, хан Мавераннахра 1598—1601
[править] Шибаниды Бухары
- Махмуд-султан, сын Шахбудаг-султана, султан Бухары 1501—1511
- Муизз уд-Дин Абу-л-Гази УбайдУлла-хан, сын Махмуд-султана, султан Бухары 1512—1533, хан Мавераннахра 1533—1539
- Абд ул-Азиз-хан, сын УбайдУлла-хана, хан Бухары 1533—1550
- Мухаммад Йар-султан, сын Суюнч Мухаммад-султана, султан Бухары 1550, 1551—1554
- Бурхан-султан, сын Мухаммад Рахим-султана, султан Бухары 1551—1555, 1556—1557
- Абу-л-Гази АбдУлла-хан, сын Искандар-хана, султан Карши 1552—1554, султан Бухары 1555—1556, 1557—1561, султан Керминэ 1556—1561, хан Бухары 1561—1583, хан Мавераннахра 1583—1598
[править] Шибаниды Самарканда
- Ахмад-султан, сын УбайдУлла-хана, султан Самарканда 1501—1506
- Мухаммад Тэмур-хан, сын Мухаммад-хана, хан Самарканда 1506—1511
- Абд ул-Латиф-хан, сын Кучкунджи-хана, хан Самарканда 1540—1552
- Султан Саид-султан, сын Абу Саид-хана, султан Самарканда 1552—1555, 1557—
- Науруз Ахмад Барак-хан, сын Суюнч Ходжа-хана, хан Ташкента 1539—1556, хан Туркестана 1539—1556, хан Самарканда 1555—1556
- Мухаммад Ибрахим Гадай-хан, сын Абд ул-Латиф-хана, хан Самарканда 1556, 1557—
- Баба-хан, сын Науруз Ахмад Барак-хана, хан Ташкента —1582, хан Самарканда 1556—1557
- Джаванмард Али-султан, сын Абу Саид-хана, султан Самарканда 1557
[править] Шибаниды Ташкента
- Суюнч Ходжа-хан, сын УбайдУлла-хана, хан Ташкента 1501—
- Науруз Ахмад Барак-хан, сын Суюнч Ходжа-хана, хан Ташкента 1539—1556, хан Туркестана 1539—1556, хан Самарканда 1555—1556
- Дервиш-хан, сын Науруз Ахмад Барак-хана, хан Ташкента 1556—
- Баба-хан, сын Науруз Ахмад Барак-хана, хан Ташкента —1582, хан Самарканда 1556—1557
[править] Шибаниды Туркестана
- Кучкунджи-хан, сын УбайдУлла-хана, султан Туркестана 1501—1512, хан Мавераннахра 1512—1530
- Науруз Ахмад Барак-хан, сын Суюнч Ходжа-хана, хан Ташкента 1539—1556, хан Туркестана 1539—1556, хан Самарканда 1555—1556
[править] Шибаниды Хисара
- Хамза-султан, сын Бахтийар-султана, султан Хисара 1501—1510
- Махди-султан, сын Бахтийар-султана, султан Хисара 1501—1510
[править] Шибаниды Ферганы
[править] Шибаниды Балха
- Хуррамшах-султан, сын Мухаммад-хана, султан Балха 1506—1511
- Кистин Кара-султан, сын Джанибек-султана, султан Балха 1526—1544
- Кылыч Кара-султан, сын Кистин Кара-султана, султан Балха 1544—1545, султан Карши 1552
- Абу-л-Фатх Пир Мухаммад-хан, сын Джанибек-султана, султан Балха 1546—1566, султан Бухары 1550—1551, хан Мавераннахра 1556—1561
- Абу-л-Фатх Абд ул-Мумин-хан, сын АбдУлла-хана, султан Балха 1582—1583, хан Балха 1583—1598, хан Мавераннахра 1598
- Абд ул-Амин-хан, сын Абд ул-Латиф-султана, хан Балха 1598
[править] Шибаниды Мианкалы
- Абу-л-Фатх Искандар-хан, сын Джанибек-султана, султан Мианкалы 1512—1533, султан Керминэ 1529—1533, хан Мавераннахра 1561—1583
[править] Шибаниды Карши
- Кылыч Кара-султан, сын Кистин Кара-султана, султан Балха 1544—1545, султан Карши 1552
- Абу-л-Гази АбдУлла-хан, сын Искандар-хана, султан Карши 1552—1554, султан Бухары 1555—1556, 1557—1561, султан Керминэ 1556—1561, хан Бухары 1561—1583, хан Мавераннахра 1583—1598
[править] Шибаниды Шахрисябза
[править] Шибаниды Керминэ
- Абу-л-Фатх Искандар-хан, сын Джанибек-султана, султан Мианкалы 1512—1533, султан Керминэ 1529—1533, хан Мавераннахра 1561—1583
- Дуст Мухаммад-султан, сын Джанибек-султана, султан Керминэ 1553—1556
- Абу-л-Гази АбдУлла-хан, сын Искандар-хана, султан Карши 1552—1554, султан Бухары 1555—1556, 1557—1561, султан Керминэ 1556—1561, хан Бухары 1561—1583, хан Мавераннахра 1583—1598
[править] Литература
- История Узбекской ССР, т. 1, Таш., 1967;
- Бартольд В. В., Соч., т. 2, ч. 2, М., 1964;
- Босворт К. Э., Мусульманские династии. Справочник по хронологии и генеалогии, пер. с англ., М., 1971, с. 207—08.