Levica
From Wikipedia
- Za ostala značenja v. Levica (razvrstavanje).
Levica, u najširem smislu, označava pobornike različitih nivoa društvenih, političkih i ekonomskih promena sa ciljem stvaranja države blagostanja (u smislu društvene brige o pojedincu).
Politička levica, levo krilo ili samo levica naziv je kojim označavamo onaj deo političkog spektra koji je u bliskosti sa idejama i oblicima socijalizma, socijal-demokratije a ponekad i liberalizma; najjednostavnije rečeno, one ideje koje su suprotne desnici.
Komunizam, socijalizam, marksistička filozofija, ponekad i oblici anarhizma najčešće se smatraju levicom ili radikalnim levicom. Ipak, postoje i levičari koji se odriču i negiraju vezu sa komunizmom ili anarhizmom. S druge strane, ima i onih koji smatraju da ne može biti levičar onaj koji se striktno ne drži socijalističke ili komunističke filozofije.
Smatra se da je naziv nastao u vreme Francuske revolucije, iz saziva Skupštine, kada su republikanci, suprotstavljeni monarhistima sedeli na levoj strani skupštine.
Vremenom je naziv dobio šira značenja, i počeo je da označava tačku gledišta govornika. U poslednje vreme pod levicom uglavnom podrazumevamo oblike socijalizma, socijal-demokratiju, dok se u SAD pod levicom podrazumeva liberalizam (u smislu individualnih ljudskih sloboda).
Levica najčešće podrazumeva i sekularizaciju (u smislu odvajanja institucija države i religije), kao što je to primer u SAD, Indiji, Bliskom Istoku, i mnogim katoličkim državama, iako postoje retki istorijski primeri saradnje crkve i levičara, kao što je npr. pokret za ljudska prava u SAD ili u slučajevima liberalne teologije i hrišćanskog socijalizma.
U SAD se "levica" najčešće doživljava kao "volja da se sa drugima dele životni problemi". U svakom slučaju, moral levice uglavnom nije vezan za tradiciju, naciju ili dalje istorijske izvore, već smatra da društvo mora da se menja i da stalno teži ka boljem, pravednijem obliku.
Sadržaj/Садржај |
[uredi - уреди] Poreklo pojma i njegove nedorečenosti
Iako zvuči pomalo ironično, prvi "levičari" za vreme Francuske revolucije bili su uglavnom buržuji, oni koji su podržavali lese-fer kapitalizam i slobodnu trgovinu. Kako su se biračka prava vremenom širila, ova relativno bogata nova elita prevladala je aristokratiju i ostatke feudalizma, ali se našla u sukobu sa sve brojnijom i sve bolje organizovanom siromašnom klasom radnika i nadničara. Levica iz XVIII veka danas bi najverovatnije bila "desnica".
U nekim zemljama, na primer Holandiji, levica je dugo vreme označavala ne-religiozne političke ideje. Danas uglavnom preovladava Evropsko značenje i poimanje levice.
Evropska levica uglavnom je zauzimala sredinu između ne-komunističkih i komunističkih partija (uključujući i hibride poput eurokomunizma), koje su se ponekad udruživale sa radikalnijom levicom i predstavljale ujedinjeni front levice. U SAD, međutim, nijedna socijalistička ili komunistička partija nije uspela da postigne većeg uticaja u nacionalnoj politici, iako su Socijalistička partija Amerike (krajem XIX i početkom XX veka) i Komunistička partija Amerike (1930-tih godina) napravile određene prodore.
[uredi - уреди] Izvori savremene levice
Levica je istorijski uvek bila suprotstavljena koncentraciji bogatstva i moći, posebno u institucionalnom obliku, u rukama onih koji su tradicionalno bili vlasnici bogatstva i moći. Stoga možemo reći da se levica uglavnom zalagala za drugačiju preraspodelu ekonomskih dobara i duboke reforme.
Širenjem industrijske revolucije, levica je počela da okuplja veliki broj nadničara i radnika u fabrikama, te da se bavi problemima nižih (siromašnijih) klasa. Delimični ili potpuni socijalizam, država blagostanja (u smislu socijalnog staranja) i sindikalizam bili su najčešći načini pomoću kojih su levičari pokušavali da ostvare interese siromašnih. U današnje vreme, levica najčešće kritikuje ekonomske efekte globalizacije i zalaže se za fer trgovinu umesto slobodne trgovine.
Tokom XX veka, levica se ujedinila sa pokretima koji su propagirali individualna ljudska i manjinska prava, u smislu rasne i polne jednakosti i kulturne tolerancije. Levica se, takođe, oštro suprotstavljala oblicima agresivnog nacionalizma, imperijalizma i napadačkog rata, na koje se gledalo kao sredstva za unapređenje interesa kapitalizma.
Iako je levica isto toliko heterogena kao i desnica, i postoje velika neslaganja o načinu na koji bi se ostvarili ideali levice, u suštini se većina levičara zalaže za određenu vrstu intervencije vlasti u ekonomiji, i potrebi ostvarivanja dela insteresa nižih i srednjih socijalnih klasa.
Zalaganje za državnu intervenciju, za neki oblik kontrolisane privrede, stavlja levičare u određenu vrstu sukoba sa pobornicima slobodnog tržišta i velikim korporacijama.
Levica najčešće opisuje sebe kao "progresivnu", "naprednu", budući da sebe identifikuje na strani društvenog napretka.
Ideje levica očitavaju se u mnogo oblika, i osobe koje podržavaju neke vrednosti levice ne moraju obavezno podržavati ostale vrednosti i ideje koje se pripisuju levici. U praktičnoj politici, često nailazimo na beskrajne varijacije i kombinacije u kojima levica artikuliše svoju političku misao, i često su sukobi unutar levice jednako žustri kao i oni između levice i desnice.
Vrednosti i ideje levice veoma se razlikuju u odnosu na državu i eru u kojoj se pojavljuju. Često i sami političari ističu neobične, ekscentrične ili naprosto glupe prioritete i pripisuju ih "levici" ili "desnici". Stoga je veoma teško potpuno tačno proceniti nečija ubeđenja i politiku i prikazati je na osi političkog spektra.
[uredi - уреди] Komunizam i levica
Uprkos brojnim varijacijama na ideološkom krilu levice, komunizam se uglavnom svuda smatra delom "levice". Ovo je donekle paralelno sa uključivanjem fašizma (i to, istorijski nacističke Nemačke i fašističke Italije) u "desnicu". Međutim, istorijski primeri komunističkog uređenja uglavnom se veoma razlikuju od onoga što se uobičajeno smatra levicom, i mnogi (posebno evropski) levičari negiraju vezu sa komunizmom, posebno zbog toga što su komunistički režimi bili isuviše totalitarni da bi bili politički humani ili egalitarni. Stoga bi, prema Karlu Poperu, ove istorijske pojave trebalo posmatrati kao oblike totalitarizma. Međutim, postoje komunisti (najpoznatiji je bio Trocki) koji smatraju da je totalitarizam u SSSR plod staljinizma, te da je to izdaja komunističke ideologije. Na isti način, većina desničara negira vezu sa Nacizmom i fašizmom i smatra da su to oblici totalitarizma.
Postoje i mišljenja da su levičarske reforme u nekomunističkim zemljama (pre svega zapadne Evrope), kao što su uspostavljanje mehanizma socijalne zaštite i priznanja sindikalnog udruživanja, pomogle rušenju komunizma i izmirenju kapitalizma i levice tako što su uspostavile širu društvenu podršku kapitalizmu.
[uredi - уреди] Levica i globalizacija
Anti-globalistički pokret, ili Pokret za svetsku pravdu, ili alter-globalistički pokret je zapravo skup društvenih pokreta koji protestuju protiv globalnih trgovačkih sporazuma i njihovih negativnih posledica po najsiromašnije, po prirodnu okolinu, i svetski mir. Uglavnom se smatra da je ovaj pokret levičarski, iako u anti-globalističkim protestima učestvuju i desničarski pokreti. No, zalaganje za drugačiju raspodelu svetskog bogatstva u svojoj suštini ipak se smatra idejom levice.
[uredi - уреди] Literatura
Karl Marks: "Kapital", "Manifest komunističke partije". Marksovi radovi inspirisali su velike društvene pokrete XX veka.
Milan Kangrga: "Etika" (Tehnička knjiga Zagreb, 2004). Etika kao večita potreba za boljim svetom, knjiga koja može biti inspiracija savremenoj levici.
Naomi Klajn: "Ne logo" (Samizdat, 2003). Popularna antiglobalistička odn. antikorporativna knjiga u kojoj autorka izvodi pojedine slučajeve protiv globalizacije.
Noam Čomski: "Svetski poredak stari i novi" (SKC, 1996). Popularni autor, pre svega zbog svog antiameriočkog stava.
