Çerkesya

Vikipedi, özgür ansiklopedi

• Çerkesya (Adıgece:Çerkesiye),Çerkeslerin ya da Adıgelerin tarihsel ülkesi.Çerkesya,19.yüzyıl başlarında bugünkü Krasnodar Kray topraklarının Kuban Irmağı güneyinde kalan bölümünü,Karaçay-Çerkesya'nın Kuban Irmağı solundaki bölümünü,Adıgey Cumhuriyeti topraklarının tamamı ile Karadeniz kıyısındaki Abhazya Cumhuriyeti'nin kuzeyindeki Gagra kentsel alanını kapsıyordu.
• Bundan başka,daha sonraları,bir yönetsel birim anlamında, Kuzey Kafkasya’da 1926-1957 yılları arasında varolan bir özerk yönetim biriminin de kısaltılmış adıdır: 12 Ocak 1922'de Rus Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı olarak kurulan "Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı" (sancak),26 Nisan 1926'da merkezi Karaçayevsk olan "Karaçay Özerk Oblastı" ve merkezi Çerkessk olan "Çerkes Ulusal Okrugu" (kısa adı:Çerkesya) biçiminde ikiye ayrıldı;"Çerkes Ulusal Okrugu",30 Nisan 1928'de "Çerkes Özerk Oblastı" (ÇÖO) (Çerkesya) oldu.
• 1943'te Nazi Almanyası ile işbirliği yaptıkları gerekçesiyle Karaçayların tümü Kazakistan'a ve kısmen Özbekistan'a sürüldüler.Karaçay Özerk Oblastı (KÖO) da lağvedilip toprakları Gürcistan'a eklendi ve bu topraklara Svan göçmenler yerleştirildi.1956'da saygınlıkları geri verilen Karaçayların anayurtlarına dönüş izni çıktı ve eski Karaçay topraklarını da kapsamak ve merkezi Çerkessk kenti olmak üzere,9 0cak 1957'de "Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı" ,1926 öncesinde olduğu gibi,"Karaçay" (KÖO) ve "Çerkesya'"nın (ÇÖO) ikinci kez birleştirilmesiyle,yeniden oluşturuldu.Svanlar da Gürcistan'a geri gönderildiler.Kısa adıyla "Karaçay-Çerkesya",3 Temmuz 1991'de Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti oldu ve daha sonra Rusya Federasyonu (RF) içinde kaldı.
• Tarihsel Çerkesya ise,1864 yılına değin bağımsızdı ve bugünkü Krasnodar krayının (büyük il) Kuban Irmağı güneyinde bulunan bölümünü,Adigey Cumhuriyeti topraklarını,Karaçay-Çerkesya'nın Kuban Irmağı solundaki topraklarını ve Abhazya Cumhuriyeti'nin Gagra kentsel alanını ya da Bzıb Irmağı kuzeyindeki topraklarını kapsıyordu.
• Dar anlamda,Çerkesya, Rusya Federasyonu'nun bir üyesi olan Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin bir bölümüne halen verilen özel bir addır.Cumhuriyet'in, güneyde Abhazya ve Gürcistan ile sınırları vardır. Karaçayların yaşadığı etnik Karaçay yöresi de şimdiki Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti sınırları içinde kalmıştır.
• Tarihsel bir bölge olarak "Çerkesya",1864 yılı öncesinde,kuzeyde Kuban Irmağı ağzından güneyde Bzıb (Adıgece:Psıb) Irmağı ağzına ya da şimdiki Pitsunda'ya değin Karadeniz kıyılarını ve Kuban Irmağının güney (sol) havzasını kapsıyordu.Yüzölçümü yaklaşık 70.000 km.kare,nüfusu da 2.000.000 dolayındaydı (İslam Ansiklopedisi,Çerkesler,Mirza Bala).1864'te Türkiye'ye sürülen yerli halkın bir kalıntısı olarak 80 bin kadarı (1864 öncesi nüfusunun % 4) Orta Kuban ve Orta Laba solundaki bataklık ve sıtma yatağı ovalara yerleştirildi.Bugün bu Adıgelerin kalıntıları, RF üyesi olan Krasnodar krayı toprakları içinde ve kuşatılmış bir iç bölge olan Adigey Cumhuriyeti (AC;7.600 km.kare,2002'de 447.109 nüfus,Adıge oranı % 24.2) ile 1880'lerde Kuban bölgesinden geri dönmüş olarak,"Karadeniz kıyısı Şapsığyası"nda (Хы1ушъо Шапсыгъэ) yaşamaktadırlar. Adıgelerin kalanı ise,deportasyon (ülke dışına kovulma) biçiminde,1864'te ya da sonrasında Türkiye'ye gönderildi ya da yok edildi.
• Adıge ve Abazaların bir bölümü de (20-27 bin ya da eski nüfusun % 1 kadarı),1830'larda,Kuban Irmağı ile daha batıdaki Laba Irmağı arasındaki Base Ovası'ndan (Adıgece:Base Gubğo)sürülerek, Küçük ve Büyük Zelençuk ırmakları vadilerine ya da şimdiki Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti (14.100 km.kare,2002'de 439.470;bu nüfusun 49.591 kadar Çerkes,yani Kabartay ve Besleney,32.346'sı da Abazadır) içindeki yerlerine yerleştirilmişlerdir.
• Adıgelerin küçük bir bölümü olan bugünkü Şapsığ (Rusça:Şapsug) toplumu (12 bin),Krasnodar krayına bağlı Soçi (Adıgece:Saçe) metropolitan alanı ile Tuapse rayonu içindeki "Karadeniz kıyısı Şapsığyası" da (Rusça:Priçernomorskaya Şapsugiya) denilen yöreyi oluşturmuştur.23 Eylül 1924'te bu yörede kurulmuş olan Şapsığ Ulusal Rayonu,politik nedenlerle, 24 Mayıs 1945'te lağvedilmiştir.

Günümüzde İsrail'in Kfar-Kama beldesindeki "Nafna" internet radyosu günde 24 saat Adıge-Şapsığ lehçesinde yayın yapmaktadır.

• Adıgece AC'ndeki;Çerkesçe (Kabartayca) ve Abazaca da,Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'ndeki resmi dillerdendir.K'emguy lehçesinden geliştirilen şimdiki Adıgece,AC dışında,Krasnodar krayındaki Adıge ve Şapsığ okulları ile İsrail'deki Adıge okullarında da ilgili devletlerce,seçmeli bir ders olarak okutulmaktadır. Soçi ve Tuapse yöresindeki Şapsığlar, 1999'da,RF tarafından küçük bir halk statüsü verilerek,yasal koruma altına alınmışlardır.2002'de,RF'de Adıge (131.769), Çerkes (60.517) ve Kabartay (519.958) adı verilen toplulukların toplam sayısı 712.244; Kabartayca da konuşan Abazalarınki (Abazin) 37.942,Şapsığlar da 12 bin kadardı (Ayrıca bk.Vikipedi-tıklatın-:Adıge sürgünü,Adigey,Anapa,Gagra,Krasnodar Kray,Sindika,Şapsığlar).