Çeviri

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Dilbiliminde çeviri,

1. bir dildeki bir metnin başka bir dile aktarılması işlemini ve
2. bu süreç sonucunda elde edilen ürünü

anlatmak amacıyla kullanılır.

Çevrilecek metin ve dil kaynak metin ya da kaynak dil, çeviri yapılacak metin ya da dil ise erek metin (hedef metin) ya da erek dil olarak adlandırılır. Çeviri, sözlü ya da yazılı olarak yapılabilir.

"Çeviri" sözcüğü Arapça "tercüme" sözcüğünün yerini almıştır. Çeviri yapan kişiyi göstermek amacıyla kullanılan "çevirmen" sözcüğü ise eski dilde "yazılı çeviri" yapan kişi için kullanılan mütercim ile "sözlü çeviri" yapan kişi için kullanılan tercüman kavramlarının yerine kullanılmaktadır.

Konu başlıkları 1 Çeviri Tarihi 2 Çeviri Süreci 3 Çeviri Sorunları 4 Çeviride Eşdeğerlik 5 Yazılı ve Sözlü Çeviri 6 Çevirmenin Özellikleri 7 Makineli Çeviri 8 Türkiye'de Çeviri Hizmetleri 9 Dış Bağlantılar 9.1 Ulusal Kuruluşlar 9.2 Uluslararası Kuruluşlar

[değiştir] Çeviri Tarihi

Çeviri gereksinimi, insanlık tarihinde farklı dillerin oluşmasıyla birlikte başlamıştır. Dillerin 100.000 yıl önce ortaya çıktığı, yazının bundan yaklaşık 5.000 önce bulunduğu düşünülürse çevirinin oldukça eskilere dayandığı söylenebilir.

Sözlü çeviri çok daha eskiye dayansa bile ilk yazılı çeviri örneklerine Sümerlere ait tabletlerde rastlanır. Farklı dillere sahip toplumlar arasında yapılan resmi antlaşmaların farklı iki ya da daha fazla dilde yazılı olarak tespit etme gereksinimi ilk çeviri örneklerinin ortaya çıkmasına yol açmıştır.

Çeviriyi geliştiren ikinci önemli gereksinim ise dinsel metinlerin başka dillere aktarılma isteğidir. Örneğin, 72 çevirmen tarafından 72 günde bitirildiği rivayet edilen Septuaginta, İbraniceden Eski Yunancaya Eski Antlaşma çevirisi, milattan önce 247 yılında ortaya çıkmıştır. Mısır hiyerogliflerin çözülmesinde önemli bir role sahip Rosetta Taşında ise (M.Ö. 196) aynı metin hem Mısırca hem de Eski Yunanca olarak yer almaktadır.

Orta Çağda çeviri faaliyetleri genel olarak kiliselerle ve İncil'le sınırlı kalırken, 9. ve 10. yüzyıllarda Bağdat önemli bir çeviri merkezidir. Bu yıllarda Eski Yunanca metinler Arapçaya çevrilmiş ve bilimleri gelişmesine katkı sağlamıştır. Avrupalıların Eski Yunan metinlerini keşfi bu Arapça metinler sayesinde olmuş, daha sonra bu metinler Toledo Okulu tarafından Arapçadan Latinceye ve özellikle İspanyolcaya aktarılmıştır. Avrupalılar Orta Çağın karanlığından sonra Eski Yunanca metinlerle bu sayede tanışmışlardır.

Özellikle matbaanın keşfinden (~1450 yılı) sonra çeviri çalışmaları hız kazanmış, Reformasyonun etkisiyle de Latince metinler başta Almanca olmak üzere hızla yerel dillere aktarılmıştır. Çeviribilim ve çeviri tarihi açısından Martin Luther'in yaptığı İncil çevirisi ile çevirinin nasıl olması gerektiği konusundaki düşünceleri oldukça önemlidir.

Çeviri çalışmalarının yeni bir ivme kazandığı dönem de 19. yüzyılda Romantik akımla birlikte görülmektedir. Aynı dönemde çevrinin ne olduğu ve nasıl yapılması gerektiği konusundaki çalışmalar da yoğunlaşır.

20. yüzyılla birlikte sanayi devrimi ve sonrasındaki uluslararası ilişkilerin artışıyla birlikte özellikle teknik metin çevirilerinde (özel alan çevirisi) artış görülmüştür. İkinci Dünya Savaşı sonrasında yaşanan Soğuk Savaş dönemi ise makineli çeviriyle çeviriye yeni bir boyut kazandırmıştır. Yine aynı dönemde çeviri sürecini ve çeviri ürününün özelliklerini araştıran çeviribilim bağımsız bir bilim alanı olarak şekillenmiştir.

[değiştir] Çeviri Süreci

Çeviri süreci başlıca üç aşamadan oluşur:

1. Kaynak metnin çözümlenmesi,
2. Erek dile aktarılması
3. Erek metnin oluşturulması.

Bu aşamalar, zamansal olarak birbirini izleyen bağımsız bölümler olarak değil, sürecin kavranmasını kolaylaştıran soyutlamalar olarak düşünülmelidir. Çünkü, gerçek çeviri sürecinde bunlar içiçe geçmiştir. Çevirmen genellikle çözümleme yaparken aynı zamanda bunu nasıl aktaracağını ve erek metni nasıl oluşturacağını da düşünür.

[değiştir] Çeviri Sorunları

Çeviri oldukça karmaşık bir süreçtir. Çevirmen açısından oldukça yoğum bir zihinsel faaliyet gerektirir. Çevirmen çeviri sürecinde sürekli olarak sorunlarla karşılaşır ve bu sorunları çözerek ilerler. Bir anlamda çeviri, sorun çözme sürecidir dahi denilebilir. Aşağıda kısaca özetlenmeye çelışılan bu sorunlar çok değişik alanlarla ilgili olabilir.

Kaynak metinle ilgili sorunlar

• Çeviri süreci içinde kaynak metin üzerinde değişiklik yapılması
• Silinmiş ya da okunmayan sözcükler
• Yazım hataları
• Eksik metin
• Kötü yazılmış bir metin (anlam belirsizlikleri, ifade hataları)
• Metinde anlatılan şeyin eksik olması (Örneğin bir makinenin kullanım kılvuzunu çevirirsiniz, ama makineyi siz hiç görmemişsinizdir, resim, çizim vb. de yoktur.)
• Çeviride başka bir metinden alıntı vardır, ama alıntının kaynağı belli değildir, hatta bu metin erek metinden çevrilmiş dahi olabilir. Ama siz kaynağı belirsiz bu metni yeniden çevirmek zorunda kalırsınız.
• Maddi hatalar. Örneğin, kaynak metinde yukarıdaki resimde görülen 5 nolu cıvatayı sıkın der, ama resimde öyle bir vida yoktur.

Dilsel Sorunlar

• Farklı şivelere ait deyişler ve sözlüklerde yer almayan yeni sözcükler
• Ne olduğu bilinmeyen kısaltmalar
• Kişi, kurum ve coğrafi yer adları.
• Argo
• Belirli meslek gruplarına ait deyiş biçimleri
• Halk diline ait deyişler. (Örneğin, "tabanları yağladık" şeklindeki deyimler.)
• Biçemsel özellikler. Bu tür özellikler kültürel farklardan dolayı iki dilde örtüşmeyebilir. Örneğin, selamlaşma biçimleri, akraba adları, toplumsal grupların hem kendi aralarındaki hem de diğer gruplardakilerle konuşma biçimleri.
• İki dil arasındaki dilbilgisel farklardan ya da noktalama işaretlerinin kullanımından kaynaklanan sorunlar.

Diğer Sorunlar

• Her tülü dil oyunu. Örneğin, "Oku baban gibi eşek olma" şeklindeki cümleler.
• Özellikle şiir çevirisinde (ve reklam vb metinlerde) uyak ve ses, yapı benzerliklerinin sağlanması,
• Kaynak kültürün çok belirgin bir şekilde öne çıkması. Türkçe çevirmenler için örneğin Hristiyan kültürüyle ilgili konular. Türkçeden Batı dillerine yapılacak çevirilerde ise İslamiyet ve Türk kültürüyle ilgili konular (Örneğin, kına gecesi).
• Mizah, espri ve fıkralar...
• ve kaynak kültürde var olan bir kavramın erek kültürde olmaması...

[değiştir] Çeviride Eşdeğerlik

Çeviri yapılırken genellikle yalnızca "anlamın" aktarılacağı düşünülür. Yapılan çalışmalar, anlamın yanısıra biçimin ve metnin taşıdığı işlevin de aktarıldığını ya da aktarılması gerektiğini göstermektedir. Bu nedenle çeviride kaynak metin ile erek metin arasında eşdeğerlikten söz edilirken birçok öğenin eşdeğerliği söz konusu olabilir.

[değiştir] Yazılı ve Sözlü Çeviri

Yazılı çeviri denilince genellikle yazın çevirisi akla gelmektedir. Ancak, bugün dünyamızdaki çeviri faaliyetlerinin %90'dan fazlasını kullanım metinlerinin çevirisi oluşturmaktadır. Özellikle küreselleşme nedeniyle bu tür çeviriye olan gereksinim hızla artmaktadır.

Sözlü çeviri ise andaş ya da eşanlı ve ardıl olabilir.

[değiştir] Çevirmenin Özellikleri

Genellikle iki dili ve iki kültürü iyi bilen birisinin çeviri yapabileceği düşünülür. Çeviri işlemini basit bir süreç olarak görmekten kaynaklanan bu yanılgı maalesef hâlâ yaygın olarak sürmektedir. İki dilin ve iki kültürün iyi bilinmesi tabi ki çevirmen için olmazsa olmaz koşullardandır. Buna bir de teknik çeviri (özel metin çevirisi) sözkonusu olduğunda alan bilgisi de ekleme gerekir. Hukuk, tıp, mühendislik gibi alanlarda çeviri yapan bir çevirmen bu alanlar hakkında yeterince bilgi sahibi olmalıdır. Ancak, bu bilgilere ek olarak bir dilden diğer dile "aktarma" konusunda bilgiye gerek vardır. Bu, deneyimle de kazanılabilen bir özellik olsa da lisans düzeyinde verilen çeviri eğitimiyle de daha kısa süre edinilebilecek bir bilgidir.

Sözlü çeviri ise yazılı metin çevirilerinde istenen özelliklere ek olarak özel not alma tekniklerinin bilinmesini, kısa süreli belleğin güçlü olmasını ve bir yandan dinlerken diğer yandan çeviri yapılabilmesi gibi başka özellikler gerektirmektedir.

[değiştir] Makineli Çeviri

Makineli çeviri, insan katkısı olmaksızın bilgisayar yazılımlarıyla yapılan çeviri anlamında kullanılmaktadır. Özellikle İkinci Dünya Savaşından sonra Rusça metinlerin İngilizceye hızla ve ucuz olarak aktarılma isteğinden doğan makineli çeviri, henüz insan çevirisinin yerini alabilecek kadar gelişmemiştir, hatta ileride insan çevirisinin yerini alıp alamayacağı da tartışmalıdır. Günümüzde yalnızca meteorolojik raporlar gibi son derece biçimleştirilmiş metinlerin çevirisinde başarılı olabilmektedir. Ancak, ağ sayfalarının çevirisini yaptıran Internet kullanıcılarının da yakından bildiği gibi makineli çeviri düzegün ifadelerle olmasa da içerik konusunda yaklaşık bir bilgi vermek amacıyla kullanılmaktadır.

Makineli çevirinin eksiklerini bir derece kapatabilmek için "insan destekli makineli çeviri" yöntemleri denenmektedir. Bu tür çevirilerde makinenin yaptığı çeviri sürecinde bir çevirmen bilgisayara destek olarak ortaya çıkan çeviri sorunlarının aşılmasını sağlar.

[değiştir] Türkiye'de Çeviri Hizmetleri

Gelişmiş ülkelerde çevirmenlik yapılabilmesi için ya 4 yıllık lisans eğitimi alınması ya da son derece ciddi sınavlardan geçilmesi gerekir. "Çevirmen" unvanı yasalarla korunan bir unvandır, her isteyen kendisine "çevirmen" diyemez. Ancak, Türkiye'de her isteyen "çevirmen" olabilmektedir, bunun için özel bir çeviri eğitimi almanız gerekmez. Çevirinin yasallık kazanabilmesi için Noter tarafından onaylanması gerekir. Diğer ülkelerde ise "Yeminli Çevirmen"in onayı yeterli olmaktadır.

Noterler çeviri bürolarıyla birlikte çalışır. Çeviri bürosu sahibi çeviri yapabileceğini ve gerçeğine uygun olarak çevireceğini bir yemin zaptıyla Notere ifade eder. Böylece altına imzasını atıp kaşesini vurduğu çevirilerin sorumluluğunu taşır. Çevirisini onaylatmak isteyen çeviri sahibi ya notere ya da çeviri bürosuna başvurur.

Türkiye'de çevir ücretlerinini hesaplanmasında birim olarak sayfa kullanılır. İlgili yasa hükümlerine göre boşluksuz 1000 vuruş 1 sayfa olarak kabul edilir ve 1000 vuruştan az çevriler tam sayfa olarak işlem değerlendirilir. Ancak, diğer ülkelerde çeviri ücretlerinin hesaplanmasında birim olarak sözcük, satır ya da vuruş da kullanılmaktadır.

Günümüzde noter onaylı olmayan çeviri ücretleri 10 YTL'den başlamakta, dile ve çevirinin zorluk derecesine göre 50-60 YTL'ye kadar çıkabilmektedir. Noter onaylı çeviri ücretleri ise 50-120 YTL arasında değişmektedir.

[değiştir] Dış Bağlantılar

[değiştir] Ulusal Kuruluşlar

• Çevirmenler Derneği
• Türkiye'de Üniversitelerin Çeviri Bölümlerinin Listesi
• 200 Ülkede Türkçe Tercüman

[değiştir] Uluslararası Kuruluşlar

• EuroDicAutom: AB Komisyonu Çokdilli Terim Veritabanı
• UNESCO Clearing House for Literary Translation/UNESCO Yazın çevirisi veritabanı
• Çeviri-Wiki - Wikia üzerinde
• Değişik ülkelerin meslek örgütlerinin listeleri
• Üniversite Mütercim-Tercümanlık Bölümleri Uluslararası Konferansı (CIUTI)
• Association Internationale des Interprètes de Conférence / International Association of Conference Interpreters/Uluslararası Konferans Çevirmenleri Birliği
• International Association of Conference Translators/Uluslararası Yazılı Konferans Çevirmenleri Birliği
• International Federation of Translators/Uluslararası Çevirmenler Federasyonu
• Globalization and Localization Association/Küreselleştirme ve Yerelleştirme Birliği
• Localization Industry Standards Association/Yerelleştirme Sanayi Standartlar Birliği