Çuvaşça
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Çuvaş Türkçesi чăвашла |
|
|---|---|
| Konuşulduğu ülkeler: | Rusya, Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti |
| Konuşan kişi sayısı: | 2 000 000 kişi |
| Sıralama: | ? |
| Dil Grubu Sınıflandırma: | Ural-Altay dil ailesi (tartışmalı)
|
| Resmî Durum | |
| Resmî dil olduğu ülkeler: | Çuvaşistan'ın ikinci resmi dilidir. |
| Dili düzenleyen kurum: | - |
| Dil Kodları | |
| ISO 639-1 | cv |
| ISO 639-2 | chv |
| SIL | cvh |
| Ayrıca bakınız: Dil – Dil aileleri |
|
Çuvaşça ya da Çuvaş Türkçesi Türk dilinin uzak lehçelerinden biridir. Rusya'da Çuvaşistan Cumhuriyeti'nde ikinci resmi dildir. Türk dilinin en eski ayrılmış kolu olan Çuvaş lehçesini konuşan Çuvaş Türkleri Hıristiyandır. Çuvaşça'yı eski Bulgar Türklerinin Müslüman olmayan köylülerin geliştirdiği ve bugüne kadar getirdiği düşünülüyor.
[değiştir] Özellikler
Günümüzde öbür Türk Lehçelerine en uzak lehçe olan Çuvaş Lehçesi’nin önemli ses değişimleri vardır:
- Ş>L dönüşümü: “Taş” sözcüğündeki ş, “l” harfine dönüşmüştür: çul (burada ayrıca t>ç ve a>u değişimleri de vardır.)
Gümüş sözcüğünün Çuvaşçası “kamal” şeklindedir.
- A>U dönüşümü: Örneğin “at” sözcüğü Çuvaş Lehçesinde ut şeklindedir.
- Z>R dönüşümü: Örneğin “biz” kişi zamiri Çuvaşça’da ebir şeklindedir.
'Örnekler: Türkiye Türkçesi “sekiz”, Çuvaşça’da sagár. “Siz” kişi zamiri Çuvaşça’da “ezir”. “Buzağı” sözcüğü Çuvaşça’da “páru”
- D>R dönüşümü: Örnekler: “ayak” sözcüğünün eski Türkçesi “adak” şeklindedir. Çuvaşça’da ayak sözcüğü a’nın u’ya, d’nin y’ye ve k harfinin yumuşak g’ye dönüşmesiyle şöyle bir gelişme izlemiştir: adak>urak>urağ>ura. Çuvaşça’da “ura” ayak anlamındadır.
- Koymak sözcüğünün eski Türkçesi (kod-) şeklindedir. Bugünkü Çuvaşça’da o’nun u’ya, k’nin de sert h (x)’ye dönüşmesiyle (xur-) şeklindedir.
- T>Ç dönüşümü: Bazı sözcüklerde olmayabilir. Bu değişime şu örneği verebiliriz: “taş” sözcüğünün Çuvaşçası çul şeklindedir. Bazı fiillerde bu tip değişmelere rastlamayabiliriz; dolmak fiilinin Çuvaşçası (tul-) şeklindedir.
- K>Y dönüşümü: k>ğ>y şeklinde gelişmiştir. Bazı sözcüklerde vardır: “kan” sözcüğünün Çuvaşçası “yun” şeklindedir.
Çuvaş Türkleri oldukça değişik bir Kiril alfabesinde okuyup yazarlar.
|
|
|||
| Batı Türkçe | |||
| Bolgar grubu | Bolgar* | Çuvaşça | Hazarca* | ||
| Çagatay | Ayni dili | Çagatayca* | Ili Turki | Lop dili | Uygurca | Özbekçe | ||
| Kıpçak grubu | Baraba dili | Başkırca | Kırım Tatarcası1 | Komanca* | Karaçay-Balkarcası | Karaimce | Karakalpakça | Kazahça | Kıpçakça* | Krımçakça | Kumıkça | Nogayca | Tatarca | Urum dili1 | ||
| Oğuz grubu | Afşarca | Azerbaycanca | Kırım Tatarcası1 | Gagavuzca | Horasan Turkçesi | Osmanlı Türkçesi* | Peçenekçe* | Kaşgayca | Salarca | Türkiye Türkçesi | Türkmence | Urumca1 | ||
| Doğu Türkçe | |||
| Argu grubu | Halaçça | ||
| Kırgız-Kıpçak grubu | Altay dili | Kırgızca | ||
| Uygur grubu | Çulımca | Dolganca | Fuyü Gırgıs dili | Hakasça Doğu Altayca | Şorca | Tofaca | Tuvaca | Batı Yugurca | Yakutça | ||
| Notlar: 1 birden fazla grubta listelenmis dil, * Ölü diller | |||
