Tartışma:Şeyh Edebali
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ey oğul KAVGA ETME!
18 Nisan yenilgisinden sonra koltuğunu Altan Öymen'e teslim eden Deniz Baykal, 30 Eylül 2000'de emaneti geri alana dek politikalarını sigaya çektiği bir inziva yaşadı.. Acaba birçok 'olur'a ve Türkiye şartlarındaki sol açısından pozitif birçok gelişmeye rağmen CHP niçin başarısız olmuştu.
Baykal, bunun bir sebebini 'hırçın' ve 'yıkıcı' üslubuna, diğerini ise partinin Anadolu'dan yani halktan kopmuş olmasına bağladı. Üstelik bu tezin doğruluğunu Ecevit'in sabırla yetiştirdiği başarısı açıkça gösteriyordu. Baykal, genel başkanlığa gelir gelmez 'sevimli' ve 'yapıcı' olacağını duyurdu, ardından Anadolu turlarına çıktı... Yanında çoğu zaman medya mensupları yoktu, partili ve koruma ordusu da... Slogan ise şuydu: "Ezenler, soyanlar sömürenler gidecek 'Öteki Türkiye' iktidara gelecek."
Adeta nabız yokluyordu Baykal. Bu sondajlardan birçok sol aydının yürekten desteklediği Anadolu solu doğdu. Baykal, bu değişimi 'Rehberim Şeyh Edebali' cümlesiyle 24 Ekim 2000'de Hürriyet gazetesinde kayıtlara geçirmeye kadar götürdü. Edebali'nin Osman Bey'e yaptığı iddia edilen vasiyet, CHP'nin internet sitesinde de Baykal'ın altı oklu fotoğrafı eşliğinde baş köşeye oturdu. İşte bu son girişim ile birlikte eşine ender rastlanan uzun soluklu bir polemik start aldı.
Edebali Osmanlı'yı gördü
Şeyh Edebali, Osmanlı Devleti'nin manevi mimarlarından biri olarak kabul edilir. Hadis, fıkıh ve tefsirde devrin tanınmış din âlimleri arasında sayılır. Dilden dile dolanan meşhur Osmanlı rüyası da onun evinde ve şahsında şekillenmiştir. Aşıkpaşazade Tarihi'nde bu olay şöyle anlatılır: Edebali'nin konuğu olan Osman Bey, bir gece rüyasında "Edebali'nin koynundan doğan bir ayın kendi koynuna girdiğini ve göbeğinden bir ağaç biçiminde çıkarak gölgesinin bütün dünyayı örttüğünü görür. Bu rüyayı yorumlayan Edebali, Allah'ın (cc) Osmanoğullarına sultanlık verdiğini söyler ve kızı Mal Hatun'u Osman Bey'e nikahlar. Bu evlilikten Orhan Bey doğar." (İbrahim Hakkı Uzunçarşılı, bu kıssadaki bazı bilgilerin yanlışlığını iddia etmiştir. Uzunçarşılı'nın araştırmalarına göre Edebali'nin kızının adı Bala Hatun'dur; o da Orhan Bey'in değil Alaeddin Bey'in annesidir.) 125 yıl yaşayan ve 1325 yılında vefat eden Edebali, Bilecik'te gömülüdür ve Eskişehir'de bir makamı vardı.
Baykal: Osmanlı'nın gücü onda
Baykal, işte böyle bir manevi dinamiğin vasiyeti olduğu iddia edilen sözleri çerçeveletip makam odasının baş köşesine astığını açıklıyor ve "600 yıllık bir imparatorluğun nasıl ayakta kaldığı bu felsefeden şimdi daha iyi anlaşılıyor." diyordu. Bir kısım CHP'lilerin hiç alışık olmadıkları bir tutumdu bu. Bu zihniyetin sembol ismi ise CHP Bursa İl Başkanlığı'ndan bu gerekçeyle istifa eden Yılmaz Akkılıç oldu. Akkılıç'ın istifa mazereti gerçekten ibretlikti: "62 yıl önce yitirdiğimiz ve de her geçen gün ışığından biraz daha uzaklaşmakta olduğumuz Atatürk dururken bazı çevrelere hoş görünme umuduyla 700 yıl öncesinin kerameti kendinden menkul şeyhini 'mürşit' kabul ederek sosyal demokrat olmaya kalkışmakla..." Baykal geri adım atmadı aksine Anadolu'ya sıcak gelecek mesajlar vermeyi sürdürdü. Ekibiyle iftar yemeklerine giden Baykal, bir röportajında, türban yasağını eleştiriyor, açıkça "Olcay'la birlikte oruç tuttuk." bile diyordu... (31 Aralık 2000, Sabah)
Şeyh Bedrettin iyi de...
Aslında eleştirenlerin eli zayıftı. Zira, görüşü, düşüncesi ne olursa olsun Edebali'ye ait olduğu ileri sürülen vasiyet her kesimi ortak paydada buluşturacak ve herkesin kabul edip rehber etmesi gereken gerçeklere parmak basıyordu. Bu çerçevede söyleyenin kimliği önemli olmamalıydı. Ancak olaylar öyle cereyan etmedi. Özellikle MHP lideri Devlet Bahçeli'nin de Edebali'yi rehber aldığını vurgulaması ile CHP'de itiraz sesleri daha cesur yükseldi. Bunlara Baykal'ın İstanbul Bağımsız Milletvekili Aydın Menderes'i ziyaret ederek "Öğrenciyken Adnan Menderes'in yakasına yapıştığı" iddialarını yalanlaması eklenince tepki CHP PM Üyesi Murat Karayalçın'ın çıkardığı 'Sosyal Demokrat Hareket' isimli dergiye kadar yansıdı. Uğur Cilasun imzalı yazının başlığı şöyleydi: 'CHP, sağa çark marş!' Baykal bu garip çıkışa karşı suskunluğunu 2 Ocak 2001'deki Parti Meclisi toplantısında bozdu. Baykal, Türkiye'deki 'aydın' tavrının topluma ters geldiğini savunarak, şöyle konuşuyordu: Türkiye'nin bazı aydınları maalesef bu gerçekleri kavramış değildir. Kavramadıkları için topluma çok kere ters düşmüşlerdir. Yabancılaşmamızın, etkisiz hale dönüşmemizin altında yatan sebeplerin arasında bunlar vardır. Atatürk de bu köklerden beslenmiş. Aydınlık düşüncenin kökü bu. Tercüme solculuk, tercüme aydınlık mı yapacağız? Biz Anadolu hareketiyiz, bu toprağın, bu ülkenin insanıyız. Bunun içinden çıkmış Hacı Bektaş—ı Veli. Şeyh Bedrettin'in başında şeyh var ona aldırmıyorsun da, Edebali'ye niye karşı çıkıyorsun? Edebali, Ahi teşkilatının kurucusu, bu da bir sosyal güvenlik teşkilatıdır. Sosyal demokrasimizi, solumuzu böyle anlayacağız ve bunu böyle savunacağız. Bu toprağın, bu tarihin, bu insanın, bu kültürün uzantısı olduğumuzu iftiharla söyleyeceğiz.
Solda Edebalici çok
Aslında sol Edebali'ye çok uzak sayılmazdı. Zira, Edebali'yi bu tartışmalardan çok önce ilk işleyenlerden biri DSP Milletvekili Ahmet Tan'dı. (7 Haziran 99) Tan, Sabah'taki köşesinde tarihçilerin Edebali'ye kayıtsızlığına ve yüzeysel ilgisine kızıyor, Baykal'ın rehber edindiği öğütleri aynen aktarıyordu.
Yine CHP'nin önemli isimlerinden Zülfü Livaneli 20 Haziran 99 tarihli yazısında "13'üncü yüzyılda Hacı Bektaş, Şeyh Edebali, Ahi Evran üçlemesinde yankılanan ve ırk, din, dil ayrımına karşı çıkıp insanı insan olarak seven anlayış, Osmanlı Devleti'nin kuruluşundaki en önemli etkendi." diyerek Edebali'yi özgün bir konuma oturtuyordu.
Solun duayen kalemlerinden Hasan Pulur da Milliyet'teki köşesinde Edebali'nin vasiyetini yazdıktan sonra noktayı şöyle koyuyordu: "Osman Gazi, Seyh Edebali'nin bu nasihatini tutmuş ki, koca imparatorluğu kurmuş; ama sonra gelenler, bu nasihati kulak arkası ettiler — hâlâ da ediyoruz — bu hale düştük..." (12 Ocak 1997)
Hangisi Edebali'ye ait
Tartışmanın diğer boyutu ise tarihçileri ilgilendiren veçhesiydi. İlk olarak 7 Ocak 2001'de Murat Bardakçı yazdı: Baykal'ın duvarındaki şeyh öğütleri, İttihatçı imâlâtı. Bardakçı, bu sözlerin 100 yıl önce, II. Abdülhamit döneminde ve İttihad Terakki iktidarı sırasında halka moral vermek için uydurulduğunu savunuyordu. CHP'deki furyaya katılarak Baykal'ı iğneleyici, kasıtlı ifadeleri bir yana Bardakçı, haksız değildi. (Bardakçı'nın Hürriyet'teki söz konusu itici ifadelerinden bazısı şöyleydi: "Baykal'ın yerinde olsam, odamın duvarına astığım Edebali'nin öğütleri olduğu söylenen o panoyu hemen indiririm. ...Edebali belki bir keramet daha gösterir ve Deniz Bey de bu sayede kırk yıllık muradına ermiş olur.")
Bardakçı'dan kısa bir süre sonra Beşir Ayvazoğlu, bu vasiyetin İttihatçılardan değil Tarık Buğra'nın romanından kaynaklandığını ortaya çıkardı. Ayvazoğlu, 10 Ocak 2001 tarihli Zaman gazetesinde yayımlanan yazısında şöyle diyordu: "Edebali'ye atfedilen ve bir süredir ortalıkta dolaşan öğütlerin kaynağını merak ettim. Âşıkpaşazâde, Oruç Bey, Neşrî, Peçevî gibi, Osmanlı Devleti'nin kuruluş dönemi hakkındaki rivayetlerin yer aldığı bütün kaynaklara ve bu türden rivayetlere meraklı popüler tarihçilerin kitaplarına baktım, yok. Peki, Osman Gazi'nin bey olması üzerine Edebali tarafından verildiği iddia edilen bu güzel öğütler nereden çıktı? Kullanılan dile bakılırsa, pek eski değil. Kelimeler yeni ve üslup tanıdık. Evet, bu Tarık Buğra'nın üslubu. Nitekim tahminim doğru çıktı; beş yıl kadar önce Tarık Buğra/ Güneş Rengi Bir Yığın Yaprak (1995) adlı kitabımı yazarken ikinci defa okuduğum Osmancık'ı açtım ve metni elimle koymuş gibi buldum. Evet, bu öğütler, Edebali'ye ait; ama gerçeğine değil, roman kahramanı Edebali'ye."
Edebali tartışması, tarihi kayıtlar açısından son dönemde çıkan birçok kitapta ve levhalarda yer alan vasiyetin Edebali'ye ait olmadığı yönünde ciddi bir tahşidat oluşturdu... Ancak açığa çıkan çok daha vahim bir başka sonuç vardı: 'CHP'nin yönünü Anadolu'ya çevirmeye çalışan Baykal'ın işi epey zor.'
İki vasiyet, bir şiir
Baykal ve Bahçeli'nin önemsediği Bardakçı'nın İttihatçı, Ayvazoğlu'nun Tarık Buğra ürünü diye tanımladığı vasiyet şöyle:
Ey oğul, beysin.
lBundan sonra öfke bize, uysallık sana.
lGüceniklik bize, gönül almak sana.
lSuçlamak bize, katlanmak sana.
lAcizlik bize, yanılgı bize, hoşgörmek sana.
lGeçimsizlikler, çatışmalar, anlaşmazlıklar bize, adalet sana.
lKötü söz, şom ağız, haksız yorum bize, bağışlama sana.
Ey oğul,
lBundan sonra bölmek bize, bütünlemek sana.
lÜşengeçlik bize, uyarmak, gayretlendirmek, şekillendirmek sana.
Ey oğul,
lSabretmesini bil, vaktinden önce çiçek açmaz.
lŞunu da unutma, insanı yaşat ki, devlet yaşasın.
Ey oğul,
lYükün ağır, işin çetin, gücün kula bağlı.
Allah yardımcın olsun.
Birçok tarih kitabında yer alan ve Pulur'un köşesinde methet-tiği Edebali'nin vasiyeti şöyle:
Oğul,
lİnsanlar vardır, şafak vaktinde doğar, akşam ezanında ölürler.
lAvun oğlum avun.
lGüçlüsün, kuvvetlisin, akıllısın, kelâmlısın.
lAma; bunları nerede, nasıl kullanacağını bilmezsen,
lSabah rüzgârına savrulur gidersin.
lÖfken ve nefsin bir olup aklını yener.
lDaima sabırlı, sebatlı ve iradene sahip olasın.
lDünya senin gözlerinin gördüğü gibi büyük değildir.
lBütün fethedilmemiş gizemler, bilinmeyenler, görülmeyenler,
lAncak; senin fazilet ve erdemlerinle gün ışığına çıkacaktır.
lAnanı, atanı say, bereket büyüklerle beraberdir.
lBu dünyada inancını kaybedersen yeşilken çorak olur, çöllere dönersin.
lAçık sözlü ol. Her sözü üstüne alma, gördün söyleme, bildin bilme.
lSevildiğin yere sık gidip gelme, kalkar muhabbetin itibar olmaz.
Üç kişiye acı:
lCahiller arasındaki âlime,
lZenginken fakir düşene,
lHatırlı iken itibarını kaybedene.
lUnutma ki, yüksekte yer tutanlar, aşağıdakiler kadar emniyette değildir.
lHaklı olduğunda mücadeleden korkma.
lBilesin ki, atın iyisine doru,
lYiğidin iyisine deli derler...
Âşıkpaşâzade'nin "Tevârih-i Âl-i Osman"ında geçen Murat Bardakçı'nın önerdiği Edebali'ye ait şiir şöyle:
Ey oğul! Üstünlük, fırsat, doğru yola gidiş ve o yolda bulunan nimetler artık senindir!
lSana taht verildi, bu tahta sahip olmanı sağlayan yıldızın her zaman yüksekte dursun, alçalmasın.
lBaşlangıcı bulunmayan ándan sonu olmayan zamana kadar iktidar sana aittir. Soyundan gelecek olanların devrinde bütün álem rahat olsun, duaların tamamı senin nesline gitsin.
lMeş’alelerin cihanın her yerinde yansın, her tarafı aydınlatsın ve artık sofralar da donatılsın, zira bu davet senin davetin!
lAtalarının ve soyundan gelecek olanların iki cihanda da hayır ile anılmasının ispatı senin elinde!
lDevlet, güç ve iktidar sana Allah tarafından verildi; dünya var oldukça var olacak olan bütün zamanların ve devirlerin sahibi artık sensin.
lSen bu zamanın Süleyman Peygamber gibi en güçlüsüsün, her şeyin kaynağısın ve insanlara da, cinlere de emretmek artık senin elinde!
Hamit KARALI
15.01.2001
[değiştir] hakkındaki tartışmalar
Hakkındaki Tartışmalar kısmı çok düzensiz gözüküyor. ciddi şekilde de düzenlenmeye ihtiyacı var. --Süleyman Habib 14:16, 26 Haziran 2006 (UTC)
