Etrüskler

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Etrüsk mizsyen, Triclinium'da birmezardan, Tarquinia

Etrüskler, İtalya'nın Tiber ile Arno nehirleri arasında yeralan Etruria bölgesinde yaşamış ve MÖ 6.yüzyıla dek varlığını sürdümüş bir halkın adı olup Eski Romalılar tarafından Etrusci veya Tusci adlarıyla tanımlanmışlardır. Etrüsk halkı ve kültürü zamanla Roma İmparatorluğu içinde erimiştir. Etrüskler İtalya’daki diğer kavimlerden çok daha ileri bir uygarlık düzeyindeydiler. Roma uygarlığının, mitolojisindeki ilahlardan, hukukundan yol yapım tekniklerine kadar, kökünü hemen hemen tümüyle Etrüsk uygarlığından almış olduğu günümüzde saptanmış durumdadır. Etrüskler’in dini, Çiçero’nun değindiği gibi, vahyedilmiş bir dindi ve 12’li sistemi baz alan bir inisiyatik örgütlenmeleri vardı.

Kendilerine ait özgün bir dile sahip olan Etrüskler, Yunanlılar tarafından Tyrrhenoi veya Tyrrsenoi adlarıyla bilinmişlerse de kendilerini Rasna veya Raśna olarak tanımlamışlardır. Roma kenti, Etrüsklerin hakimiyet bölgesinde kurulmuş olup Romalıların Veii kentini talan etmelerine dek (MÖ 396) kentin Etrüsklerin yönetiminde olduğu sanılmaktadır.

Yunan tarihçi Heredot'a göre Etrüskler Lidya'dan İtalya'ya göç etmişlerdir, bunun yanı sıra pek çok tarihçi de Etrüskler ile doğu uygarlıklarının adetleri arasında bağ kurmaktadır. Bu sebeplerden dolayı Etrüsklerin kökeninin Doğu uygarlıklarına dayandığını savunurlar.

MÖ 7-3 yüzyıllar arasında yaşamış Etrüsklere ait 80 iskeletten alınan DNA örnekleri Etrüsklerin genetiğinin bugünkü Anadolu Türkleri ile ilişkili olduğunu ispatlamış, Eski Yunan efsanelerinde de sıkça anlatıldığı gibi bu durum antik çağda Anadolu'dan İtalyan yarımadasına yapılan göçlerle açıklanmıştır. Bu çalışma aynı zamanda bugünkü Anadolu toplumu ile 2600 yıl önceki Anadolu'nun yerlileri arasında genetik süreklilik olduğunu göstermesi açısından dikkate alınabilir.

Konu başlıkları

1 Etrüsk dili ve alfabesi
2 Etrüskler ile Türkler’in ortak bir kökeni olduğunu destekleyen bulgular
3 Göçün kaynağı
4 Bazı Etrüsk kentleri
5 Bazı Etrüsk yöneticileri
6 Ayrıca bakınız
7 Kaynakça
8 Dış bağlantılar

[değiştir] Etrüsk dili ve alfabesi

Etrüsk sözlü dili günümüzde çözülmemiş bir dil olarak kabul edilmektedir. Ayrıca Etrüsk yazısı da, alfabesi bilinmekle birlikte tam olarak çözülmemiş durumdadır. Bunun üç temel nedeni şunlardır:

A- Etrüskler’den günümüze bir kaç anıt ve Latin yazarları tarafından yapılan alıntılar dışında fazla yazılı eser kalmamıştır. Yazıtlar ise çok kısa olup çok az sayıda sözcük içermektedir. Etrüsk dilinde yazılı eserlerin bir kısmı grafitti halindedir; bir kısmı da, yalnızca ana baba, koca adını, çocuk sayısını bildiren mezar taşlarından ibarettir. İlginçtir ki, en uzun Etrüsk el yazması İtalya’da değil, Mısır’da, 19.yy’da İskenderiye’de bulunan bir Mısır mumyasının üzerindeki sargılarda bulunmuştur.

Etrüsklerden yazılı eserlerin fazla kalmamış olması konusunda ise iki varsayım bulunmaktadır:

Etrüsk toplumu ezoterik değerlere önem veren inisiyatik bir örgütlenme içindeydi, aktarım sözlü olarak yapılmaktaydı ve bir şey yazılması gerektiğinde yazılar ya da önemli yazılar yalnızca ezoterik tradisyonu sürdüren yazıcı rahipler tarafından yazılır ve saklanırdı. Her ezoterik ekolde görüldüğü gibi onlar da gizliliğe ve bilgilerini gizlemeye önem vermişlerdi. Rene Guenon’un değindiği gibi, mevcudiyeti bilindiği halde Etrüskler’in ilhama dayalı gerçek din kitapları (-fal kitapları değil-) da bu yüzden halen keşfedilememiştir.
Pagan sayılan Etrüsk metinleri kasıtlı ve sistemli olarak yok edildi.

B- Çift dilli yazıtlara yeterince rastlanamamış olması.

C- Etrüsk dilinin bir Hint-Avrupa dili olmaması ve eklemlemeli (agglutinant) bir dil olması nedeniyle Batılı dilbilimcilerce kolayca anlaşılamamış olması. Etrüsk dili Batılı bilim adamlarına bu yüzden tam bir muamma oluşturmuştur. (Diğer eklemlemeli dillerden bazıları, Türkçe, Moğolca, Fince, Macarca, birçok Kafkas (Abazca vs.) ve Ural dilleri, Hatti dili, Pelasg dili, Lidya dili, Maya dili, Kızılderili dilleri, Sümerce, Bask dili, Eskimo dili’dir.)

Etrüsk dili 22 sesten oluşmaktadır ve Etrüsk alfabesi de, her herhangi bir sesi göstermeye yaramayan yabancı harfler hariç tutulursa, aslında 22 harfli bir alfabedir. Yani Etrüskler’in ilk alfabesi 22 harften oluşuyordu. Kimi Etrüsk yazıtları soldan sağa, kimi Etrüsk yazıtları ise sağdan sola doğru yazılmıştır. Etrüsk yazıtları üzerinde Amerikalı ve Avrupalı dilbilimcilerce sürdürülen çalışmalar bu dildeki sözcüklerin çok büyük bir kısmının Fin-Ugor, Macar, Sümer ve Türk dillerinde de bulunduğunu ortaya koymuştur. Türkoloji araştırmacıları Etrüskler’in yazılarında rastlanan harflerin Proto-Türkler’e ait runik yazıdaki (tamga yazısı) işaretler olduğunu ileri sürmüşlerse de bu görüş Batılı dilbilimcilerce –şimdilik- pek rağbet görmemektedir.

[değiştir] Etrüskler ile Türkler’in ortak bir kökeni olduğunu destekleyen bulgular

Soyunu kurta dayandıran halklar yalnızca Türkler, Moğollar ve Etrüsklerdir.
Etrüsk dilindeki ve Türkçe’deki sözcük benzerlikleri.Dil benzerliği Kültür ve Gramer Runik Yazı
Ölümle ilgili adetlerdeki benzerlikler.
Etrüsk iskeletleri üzerinde ve Anadolu’da yapılan DNA testlerinin sonuçları.Wikipedia-fr the similarity between the Etruscan and Turkish gene
Örneklerine yalnızca Anadolu’da rastlanan kulplu kazan gibi metalurji örneklerinin Etrüskler’de de görülmesi
Etrüskçe’nin Türkçe gibi eklemlemeli (agglutinant) bir dil olması
Etrüsk yazısında kullanılan birçok yazı karakterinin Orta-Asya’da ve Doğu Anadolu’da rastlanan Proto-Türkler’e ait runik yazıdaki karakterlere eş olması.

[değiştir] Göçün kaynağı

Sonuç olarak Etrüskler’in İtalya’ya göçüyle ilgili varsayımlar şu görüşlerde toplanmaktadır:

1- Kimi Batılı bilim adamlarına göçün kaynağı Anadolu'dur.

2- Göç Anadolu üzerinden olmuşsa da, kaynak Orta Anadolu değildir; Etrüskler’in ataları Doğu Anadolu veya Kafkasya civarında yaşıyordu.

3- Kimi Macar araştırmacılara göre, göçün kaynağı Orta-Asya’dır.

Etrüsk freski-1	Etrüsk freski-2	Etrüsk freski-3	Etrüsk savaşçısı
Kapadokya'daki yeraltı kentlerine benzeyen Etrüsk nekropolu	Etrüsk tümülüsü	Etrüsk yazısı

[değiştir] Bazı Etrüsk kentleri

Etrüsk kentleri

Dodecapolide olanlar

Arretium (bugünkü Arezzo)
Caisra, Cisra (bugünkü Cerveteri)
Clevsin, (Clusium bugünkü Chiusi)
Curtun (bugünkü Cortona)
Perusna (Perugia)
Pupluna, Fufluna (Populonia)
Veia (Veii bugünkü Veio)
Tarch(u)na (Tarquinii bugünkü Tarquinia-Corneto)
Vetluna, Vetluna (Vetulonia)
Felathri (Volaterrae bugünkü Volterra)
Velzna (Volsinii, bugünkü Orvieto)
Velch, Velc(a)l (Vulci bugünkü Volci)

Dodecapoli dışındakiler:

Vi(p)sul (Faesulae Dodecapoli Fiesole)
Adria
Spina
Felsina (Bononia Dodecapoli Bologna)
Rusellae, Dodecapoli Roselle Terme
Alalia Corsica'da (Roma ve günümüz Aleria'sı)
Capeva (Capua)
Manthva (Mantua)
Inarime (?) (Pitecusa (Yunanca: Pithekoussai) Dodecapoli Ischia)

Harita için Bak: "The Etruscan League of twelve cities"

[değiştir] Bazı Etrüsk yöneticileri

Osiniu
Mezentius
Lausus (Caere'de)
Tyrsenos
Velsu fl.
Larthia (Caere)
Arimnestos (Arimnus'ta)
Lars Porsena (Clusium'da)
Thefarie Velianas (Caere'de)
Aruns (Clusium'de)
Volumnius (Veii'de)
Lars Tolumnius (Veii'de)

[değiştir] Ayrıca bakınız

Etrüsk mitolojisi

[değiştir] Kaynakça

Vernessi, Carmelli, Dupanloup, Bertorelle, Lari, Cappallini, Chiarelli, Castri, Casoli, Mallegni, Barbujani. The Etruscans: A Population - Genetic Study, Am. J. Hum. Genet., 74:694-704, 2004
Barker, G. and T. Rasmussen. The Etruscans. London: Blackwell, 1998.
Bloch, Raymond. The ancient civilization of the Etruscans. Translated from the French by James Hogarth. Ancient Civilizations Series. New York: Cowles Book Co, 1969.
Bonfante, Larissa et al. ed. Etruscan Life and Afterlife: a handbook of Etruscan studies. Warminster: Aris and Phillips, 1986.
Bonfante, Larissa, Etruscan, University of California Press, 1990, ISBN 0-520-07118-2
Bonfante, G. and L. Bonfante, The Etruscan Language. An Introduction, Manchester University Press, 2002.
Brendel, Otto. Etruscan art. 2nd edition. New Haven: Yale University Press, 1995.
Maetzke, Guglielmo. The Art of the Etruscans. 1970. Originally published in Italian, 1969.
Richardson, Emeline. The Etruscans: their art and civilization. Chicago: University of Chicago Press, 1964.
Spivy, N. and S. Stoddart. Etruscan Italy. London: Batsford, 1990
Stillwell, Richard, ed. Princeton Encyclopedia of Classical Sites, 1976: "Acquarossa, Italy"
Torelli, Mario. ed. The Etruscans. Milan: Bompiani, 2000.
Pallottino, M. tr. Cremona, J. The Etruscans. London: Penguin Books, 1975,
Hampton, C. The Etruscans: and the survival of Eturia. London: Victor Gollancz Ltd, 1969.
Macnamara, E., Everyday Life of the Etruscans. London: B. T. Batsford Ltd, 1973.
Haynes, S., Etruscan Civilization. Los Angeles: The J. Paul Getty Trust, 2000.
Ed. Bram, L., Funk & Wagnalls New Encyclopedia. New York: Funk & Wagnalls, Inc, 1975.
Greenidge, A., History of Rome: During the Later Republic Early Principate. 2003, from gutenberg.org, Last accessed, 8/05/2004
Massa, Aldo, The Etruscans, Editions Minerva, 1989, Translated by John Christmas