Mahmut Esat Bozkurt

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Mahmut Esat Bozkurt (1892 Kuşadası - 21 Aralık 1943 İstanbul) Atatürk'ün yakın çalışma arkadaşlarından ve döneminin genç Türkiye Cumhuriyeti'nin hukuki temellerinin atılmasında büyük katkılarda bulunmuş bir devlet adamıdır.

1892'de o dönemde İzmir'e bağlı bir kaza olan Kuşadası'nda doğdu. Babası Kuşadası'nın ilerigelen ailelerinden Hacımahmutoğulları'ndan Hasan Bey’dir. İki yıl İzmir İdadisi'nde okuduktan sonra, II.Abdülhamit yönetimine karşı mücadeleye katılan dayısı Ubeydullah Efendi ile birlikte İstanbul'a gitti.

1911'de İstanbul Hukuk Mektebi'nden mezun olan Mahmut Esat Bozkurt, İsviçre'de Lozan ve Freiburg üniversitelerinde öğrenim gördü ve kapitülasyonlar konusunda doktora yaptı. İzmir'in Yunanlılar tarafından işgalinden sonra Kurtuluş Savaşı'na katılmak üzere yurda döndü ve Ege Bölgesi'nde Kuvayı Milliye teşkilatının içinde yer alarak, önemli yararlıklar gösterdi.

T.B.M.M. 1. Dönem inde İzmir'den milletvekili olarak Meclis'e girdi. Meclis'te Anayasa Komisyonu ve Dışişleri Komisyonu'nda çalıştı. 12 Temmuz 1922'de Rauf Bey'in (Rauf Orbay) başkanı olduğu IV. İcra Vekilleri Heyeti'nde (12 Temmuz 1922 - 4 Ağustos 1923) İktisat Vekilliği'ne seçildi.

11 Ağustos 1923'de başlayan T.B.M.M. 2. Dönem'de İzmir'den tekrar milletvekili seçildi. Ali Fethi Bey'in (Ali Fethi Okyar) başkanlığında kurulan V. İcra Vekilleri Heyeti'nde (14 Ağustos 1923- 27 Kasım 1923), ikinci kez İktisat Vekilliği'ne seçildi. (O dönemde herbir kabine üyesi ayrı ayrı T.B.M.M. oylamasından geçmekteydi)

20 Nisan 1924'te kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun (Anayasa) hazırlayıcıları arasında yer alan Mahmut Esat Bozkurt, 22 Kasım 1924'de Ali Fethi Bey'in 3. hükümetinde Adliye Vekilliği'ne atandı. 5 Kasım 1925'te Ankara Hukuk Mektebi'nin açılmasında büyük payı oldu.

Bozkurt, 3. ve 4. İsmet İnönü Hükümetlerinde (4. Hükümet ve 5. Hükümet; 3 Mart 1925 - 1 Kasım 1927) de Adliye Vekili olarak görev yaptı. Türk Medeni Kanunu (17 Şubat 1926), Türk Ceza Kanunu (1 Mart 1926), Kabotaj Kanunu (19 Nisan 1926), Borçlar Kanunu (22 Nisan 1926), Ticaret Kanunu (29 Mayıs 1926), Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu (18 Haziran 1926) gibi Türkiye Cumhuriyeti hukuk sisteminin temel yasaları, Mahmut Esat Bozkurt'un Adliye Vekilliği döneminde hazırlandı ve yürürlüğe girdi.

Cumhuriyet tarihinde Bozkurt-Lotus vakası olarak adlandırılan, Bozkurt adlı Türk gemisiyle Lotus adlı Fransız gemisinin 2 Ağustos 1926'da Ege Denizi'de çarpışması nedeniyle iki ülke arasında çıkan anlaşmazlıkta Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti'ni Lahey Uluslararası Adalet Divanı'nda temsil etti. (1927). Bu dava, tarihçiler tarafından, Türk hukukunun ve adalet örgütünün kapitülasyonlar dönemini geride bırakarak insan ve egemenlik haklarına dayalı çağdaş hukuk düzeyine yükseldiğinin bir simgesi olarak değerlendirilmektedir.

1934'de Soyadı Kanunu'nun yürürlüğe girmesiyle 'Bozkurt' soyadını alan Mahmut Esat Bey, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde Anayasa ve Devletler Hukuku profesörlüğü de yaptı.

21 Aralık 1943'de beyin kanaması sonucu İstanbul'da ölen Mahmut Esat Bozkurt, T.B.M.M.'de 1. Dönemden ölümüne kadar sürekli İzmir Milletvekili olarak görev yaptı.

Bozkurt'un 1926 yılında kaleme almış olduğu Medeni Kanun Genel Gerekçesi'nin (Esbabı Mucibe Layihası), 2001 T.B.M.M.'sinde sebebiyet verdiği tartışmalar nedeniyle ismi bir kez daha gündemde yer etmiştir.

[değiştir] Başlıca eserleri

• Lotus Davasında Türkiye-Fransa Müdafaaları (1927)
• Türk İhtilalinde Vatan Müdafaası (1934)
• Türk Köylü ve İşçilerinin Hakları (1939)
• Devletlerarası Hak (1940)
• Atatürk İhtilali (1940)
• Aksak Timur'un Devlet Politikası (1943)

IV. İcra Vekilleri Heyeti (12 Temmuz 1922 - 4 Ağustos 1923)

İcra Vekillleri Heyeti Reisi: Hüseyin Rauf Orbay
Umuru Şeriye (Diyanet) Vekili: Abdullah Azmi Torun → Mehmet Vehbi Çelik → Musa Kazım Göksu • Adliye Vekili: Celalettin Arif Bey → Rifat Çalık → (v.) Mustafa Kazım Bey (?) • Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi (Genelkurmay Başkanı): Fevzi Çakmak • Müdafa-i Milliye Vekili: Kazım Özalp • Dahiliye (İçişleri) Vekili: İsmail Safa Özler → Ali Fethi Okyar • Hariciye Vekili: Yusuf Kemal Tengirşenk → İsmet İnönü • İktisat Vekili: Mahmut Esat Bozkurt • Maliye Vekili: Hasan Fehmi Ataç • Maarif Vekili: Mehmet Vehbi Bolak → İsmail Safa Özler • Nafia (Bayındırlık) Vekili: Feyzi Pirinççioğlu → Reşat Kayalı • Sıhhiye Vekili: Fuat Umay → Rıza Nur

V. İcra Vekilleri Heyeti (14 Ağustos 1923 - 27 Ekim 1923)

İcra Vekillleri Heyeti Reisi: Ali Fethi Okyar
Umuru Şeriye (Diyanet) Vekili: Musa Kazım Göksu → Mustafa Fevzi Sarhan • Adliye Vekili: Seyit Bey • Müdafa-i Milliye Vekili: Kazım Özalp • Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi (Genelkurmay Başkanı): Fevzi Çakmak • Dahiliye (İçişleri) Vekili: Ali Fethi Okyar • Hariciye Vekili: İsmet İnönü • İktisat Vekili: Mahmut Esat Bozkurt → Hasan Saka • Maliye Vekili: Hasan Fehmi Ataç • Maarif Vekili: İsmail Safa Özler • Mübadele, İmar ve İskan Vekili: Mustafa Necati Uğural • Nafia (Bayındırlık) Vekili: Feyzi Pirinççioğlu • Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye (Sosyal Yardım) Vekili: Rıza Nur

4. Hükümet - 3. İnönü Hükümeti (3 Mart 1925 - 1 Kasım 1927)

Başvekil: İsmet İnönü
Adliye Vekili: Mahmut Esat Bozkurt · Müdafa-i Milliye (Milli Savunma) Vekili: Mehmet Recep Peker · Dahiliye Vekili: Mahmut Cemil Uybadın · Hariciye Vekili: Tevfik Rüştü Aras · Maliye Vekili: Hasan Saka · Mustafa Abdülhalik Renda · Maarif Vekili: Mustafa Necati Uğural · Hamdullah Suphi Tanrıöver · Nafia (Bayındırlık) Vekili: Süleyman Sırrı Bey · Ali Cenani · Behiç Erkin · Sıhhiye Vekili: Refik Saydam · Ziraat Vekili:: Sabri Toprak · Ticaret Vekili:: Ali Cenani · Mustafa Rahmi Köken · Bahriye (Denizcilik) Vekili:: İhsan Eryavuz

5. Hükümet - 4. İnönü Hükümeti (1 Kasım 1927 - 27 Eylül 1930)

Başvekil: İsmet İnönü
Adliye Vekili: Mahmut Esat Bozkurt · Müdafa-i Milliye (Milli Savunma) ve Bahriye Vekaleti Vekili: Mustafa Abdülhalik Renda · Dahiliye Vekili: Şükrü Kaya · Hariciye Vekili: Tevfik Rüştü Aras · İktisat Vekili: Şakir Kesebir · Mustafa Rahmi Köken · Maliye Vekili: Şükrü Saracoğlu · Maarif Vekili: Mustafa Necati Uğural · Mehmet Recep Peker · Hüseyin Vasıf Çınar · İsmet İnönü · Cemal Hüsnü Taray · Refik Saydam · Nafia (Bayındırlık) Vekili: Behiç Erkin · Mehmet Recep Peker · Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekili: Refik Saydam · Ziraat Vekili ve Ticaret Vekaleti Vekili:: Mustafa Rahmi Köken