Melamilik
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Melamilik (Melamatiyye) (ملامتيه). Tarihte bir tarikat kimliği görünümünden ziyade bir bakış açısı ve üslup olarak öne çıkan tasavvufi bir yaklaşım tarzıdır.
Tarikat üyelerinin çoğunluğunu zanaat sahibi insanlar oluşturmaktadır. Özellikle dokumacıların 17. yüzyılda İstanbul'daki peştemalcılar çarşısında konumlandıkları söylenir. Birçok kaynağa göre bu tarikat törenleri sırasında çok büyük bir gizlilik uygular. Özellikle dokumacı olmalarıyla ilgili olarak dokudukları her sıra tel için Allah'ın adını zikrederler. Böylece çalışmanın ibadet olmasıyla ilgili bir ritüel gerçekleşir.
Konu başlıkları |
[değiştir] Tarihçe
Melamilik Abdülbâki Gölpınarlı'nın ünlü monografisi "Melamilik ve Melamiler"deki tasnifiyle üç devreye ayrılabilir. İlk devre melamiliği "Melâmetiye" unvanı ile bilinmektedir ve önemli tasavvuf tarihleri olan Risale-i Kuşeyri ve Keşf'ül Mahcub adlı eserlerde melamiliğin kurucusu Nişaburlu "Ebu Sâlih Hamdûn ibni Ahmed ibni Ammârül Kassâr" olarak gösterilmiştir. Ancak Gölpınarlı'nın da işaret ettiği gibi bazı deliller Melâmetilik Hamdûn Kassâr'dan da önce var olduğu ve diğer tarikatların da kabul ve medh ettiği bir hal olması çok daha muhtemeldir. Kassâr sadece döneminde Melâmiliği yaymış ve Nişabur Melâmilerinin temsilcisi olmuştur.
Molla Câmî'nin Nefahat'ül Üns adlı meşhur biyografik eserinde Kassâr'ın şöhretinin Irak'a kadar gittiği ve Sehl Tusteri ve Cüneyd-i Bağdadi gibi önemli sûfîlerin Kassâr'ı övdüklerini hatta "Eğer Ahmedi mürselden sonra peygamber gelecek olsaydı onlardan (Melâmetîlerden) olurdu" dedikleri kaydedilmektedir.
[değiştir] Öğretileri
Melâmilik hakkındaki en önemli eserlerden biri Ebu Abdurrahman Muhammed İbn Huseynis Sülemi'nin "Risâletül Melâmetiye"sidir. Sülemi risalesinde İlim ve Hal ehli kişileri üç kısma ayırır ve ilk gruba dini kaynakların görünen ilk anlamından hüküm çıkaran Fakihleri, ikinci kısma ilm-i ilahi ile ilgilenip dünya sebepleri ile ilişkilerini kesen marifet ehli ve üçüncü kısma da iç dünyalarında tümüyle Hak ile birleşen "Melâmetiye"dir. Melamiler tasavvufun kazandırabileceği gizemli güçlerine (keramet) önem vermemekte, vahdet hali dışında herhangi bir şeyden zevk almayı ve herhangi bir beşeri durumun velev ki bu sûfiyane de olsa hatta ibadet dahi olsa bu zevkin önüne geçmesine engel olmayı istemektedirler. Ancak bununla melamilerin ibadetlerini terkettiklerini düşünmek doğru değildir kaldı ki kaynaklarda bu yönde bir ibareye de rastlanılmamaktadır, aksine melamiler ibadeti gerçekleştirmekle birlikte onun bir amaç olmadığını kabul etmektedirler.
Melamilerin kendilerine özgü bir kıyafetleri olmadığı gibi rehberlerinin de vaazları olmamaktadır. Ebu Abdurrahman risalesinde melamiliğin 45 ilkesinden bahsetmekte ve bunların özeti olarak Melamiliğin zahiren ibadetle gururu şirk batınen de hal ile gururu irtidat (dinden çıkma) ile eş görmüş olduğunu ifade etmektedir. Melamilerin gizliliklerinin en önemli dayanağı da bu ilkeleridir.
- Melamiler yalnız kendi egolarının (nefis) hatalarıyla meşgül olurlar başkalarınnı noksanlıklarına dikkat bile etmez hatta çevresine zarar verenlerin dışındakileri bile dua etmeyi hoş görmezler.
- Melami hiçbir zaman başkasından yardım istemez ve kimseye ihtiyacını söylemez. Çünkü kula isteğini bildirmek muhtaçtan yardım istemektir.
- Cemaatle kılınan vakit namazlarının dışında hiçbir ibadetlerini açıktan yapmamak.
[değiştir] Gizlilikleri
Melâmiliğin ve farklı tarikatlar altında da olsa melami yaklaşıma sahip sûfilerin en önemli vasıfları dönemlerindeki sûfi kıyafet ve tavırlarını göstermeyip kendilerini halktan gizlemeleri hatta bu gizliliği daha da güçlendirmek için kimi zaman aleyhlerinde kötü sözlere yol açacak çeşitli davranışları alenen göstermeleri buna karşılık iyi niteliklerini sıkı bir şekilde gizlemeleridir. Unutulmaması gerekir ki modern dönemden önce sûfiler toplumda saygın bir yere sahip kişiler kabul edilir ve sûfi görünüm ve tavırlı kişilere halk ve yönetimin ileri gelenleri hürmet gösterirlerdi. İşte bu koşullar altında Melamiler kendileriyle Allah arasındaki ihlası (samimiyet) kaybetmemek ve şöhret gibi tasavvuf yolundaki sâlikin (Tasavvuf literatüründe manevi yolda olan demektir) önüne çıkabilecek bir engeli bertaraf etmek için kılık, kıyafet ve hatta belirli bir toplantı mekanı (dergah, tekke) ve topluluğu gibi dönemin tarikatlarının alametlerini göstermemeye çalışmışlar, halk içerisinde kendilerini gizlemiş, hallerini sadece kendileri gibi olanlarla paylaşmışlardır.
Melamilerin gizliliklerinin diğer ve belki öncekinden çok daha önemli bir sebebi de melamilerin vahdet-i vücud inanışını benimsemeleri ve vahdet-i vücudun hem anlaşılması güç metafiziği hem de İslam Hukukçularının (Fakih denir) bir kesimi tarafından dindışılıkla itham edilmesi ve dolayısıyla da bu iddiada bulunan kişilerin idamına hüküm verilmesidir. Ünlü sufi Hallac-ı Mansur, Bayrami-Melami şeyhlerinden İsmail Maşuki, Bosnalı Hamza Bali, Sütçü Beşir Ağa gibi kişilerin Vahdet-i Vücudu çağrıştıran ifadelerinin de dönemin yöneticileri ve ulema kesimi tarafından tepki görüp ölüm fetvasıyla cezalandırılmasının, Bünyamin Ayaşî, Hüsameddin Ankaravî gibi şeyhlerin hapse atılmasının sebebi de budur. Ulema ve yönetici kesimin bu tutumları vahdet-i vücut inanışında olan sufilerin (bu inanışı paylaşmayan sufiler de vardır çünkü) kendilerini çevrelerinden gizlemelerine yol açmıştır. Örneğin İdris Muhtefî bir bayrami-melami şeyhi olmasına rağmen Terzi Ali Efendi adı altında kendini gizleyerek kırk altı yıl şeyhlik yapmıştır.
[değiştir] Göz At
[değiştir] Kaynaklar ve Eserler
- Melamilik ve Melamiler - Abdülbaki Gölpınarlı
- Melamilik Derneği
- İslam'da Sır ve Gizli Cemiyetler - Thierry Zarcone
- Cavit Sunar: Melamilik ve Bektaşilik
- Annemarie Schimmel: Mystical Dimensions of Islam. ISBN 0-8078-1271-4.
- Ethem Cebecioğlu: Hacı Bayram Velî ve Tasavvuf Felsefesi, Altındağ Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara, 2004.
