Huyền Trân
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Huyền Trân, một công chúa đời nhà Trần, là con gái của vua Trần Nhân Tông và là em gái vua Trần Anh Tông. Năm 1306, Huyền Trân được gả cho vua Chiêm Thành là Chế Mân (tiếng Phạn: Jaya Sinhavarman III) để đổi lấy hai châu Ô, Lý.
Mục lục |
[sửa] Sử sách
Sử sách chép về Huyền Trân không nhiều. Bà sinh vào khoảng năm 1289, năm mất không rõ.
Vào năm 1293, vua Trần Nhân Tông thoái vị, truyền ngôi cho con trai là Trần Anh Tông, trở thành Thái thượng hoàng, lên tu ở núi Yên Tử. Năm 1301, Thái thượng hoàng Trần Nhân Tông nhận lời mời, du ngoạn vào Chiêm Thành, được vua Chiêm Thành Chế Mân tiếp đãi nồng hậu, có ở lại trong cung điện Chiêm Thành gần 9 tháng. Khi ra về, Trần Nhân Tông có hứa gả con gái là Huyền Trân cho Chế Mân, mặc dù khi đó Chế Mân đã có chính thất, người Java, hoàng hậu Tapasi. Sau đó nhiều lần Chế Mân sai sứ sang hỏi về việc hôn lễ, nhưng triều thần nhà Trần phản đối, chỉ có Văn Túc Vương Đạo Tái và Nhập nội hành khiển Trần Khắc Chung chủ trương tán thành.
Năm 1306, Chế Mân dâng hai châu Ô, Lý làm hồi môn, vua Trần Anh Tông đồng ý gả Huyền Trân cho Chế Mân. Huyền Trân về Chiêm Thành, được phong làm hoàng hậu Paramecvari, nhưng gần một năm sau, tháng 5 năm 1307 Chế Mân mất. Thế tử Chiêm sai sứ sang Đại Việt báo tang. Theo tục nước Chiêm, khi vua chết hoàng hậu phải lên dàn hỏa để tuẫn tang. Vua Trần Anh Tông biết tin, sai Trần Khắc Chung vờ sang viếng tang, tìm cách cứu Huyền Trân. Trần Khắc Chung bày kế thành công, cứu được Huyền Trân đưa xuống thuyền, đưa Huyền Trân về Đại Việt bằng đường biển. Cuộc hải hành này kéo dài tới một năm và theo Đại Việt Sử ký Toàn thư thì Trần Khắc Chung đã tư thông với công chúa.
Tiến sỹ Po Dharma trong bài viết "Góp phần tìm hiểu lịch sử Champa" nêu nghi vấn về việc vua Chế Mân chết chỉ sau một năm chung sống, và Huyền Trân phải chạy trốn về Đại Việt. Theo ông, chỉ Hoàng hậu trưởng mới có quyền lên giàn hỏa thiêu theo chồng[1].
[sửa] Những tin đồn
Về sắc đẹp của Huyền Trân, sử Đại Việt không nói tới nhưng anh trai của Huyền Trân, vua Trần Anh Tông nổi tiếng là người có diện mạo đẹp như thần tiên. Cũng không có trong sử sách, nhưng nhiều người cho rằng Trần Khắc Chung và Huyền Trân đã yêu nhau trước khi Huyền Trân được gả cho Chế Mân.
[sửa] Huyền Trân trong thi ca nghệ thuật
Câu chuyện về Huyền Trân đã trở thành một đề tài trong thi ca, nghệ thuật.
Trong dân gian, có lẽ vì thời đó người Việt coi người Chăm là dân tộc hạ đẳng nên đã có câu:
- Tiếc thay cây quế giữa rừng
- Để cho thằng Mán thằng Mường nó leo
Một số tác phẩm có nói đến Huyền Trân như:
Âm nhạc
- Trường ca Con đường Cái Quan của Phạm Duy
- Tiễn biệt Huyền Trân của Phạm Duy phổ thơ Đào Tiến Luyện
- Huyền Trân Công chúa của nhạc sĩ Nguyễn Hiền
- Nhớ của nhạc sĩ Châu Kỳ
- Tình sử Huyền Trân của Nam Lộc
- Sương gió Chiêm Thanh - cổ nhạc
Thơ
- Công chúa Huyền Trân của Hoàng Cao Khải
-
- Đổi chác khôn ngoan khéo nực cười,
- Vốn đà không mất lại thêm lời,
- Hai châu Ô Lý vuông ngàn dặm,
- Một gái Huyền Trân của mấy mươi !
- Lòng đỏ khá khen lo việc nước,
- Môi son phải giống mãi trên đời.
- Châu đi rồi lại châu về đó,
- Ngơ ngẩn nhẩn nhau mấy đứa Hời.
- Tiễn biệt Huyền Trân của Đào Tiến Luyện
