Lý Thái Tông
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
| Lý Thái Tông | |
|---|---|
| Tên húy | Lý Phật Mã |
| Sinh | 1000 |
| Mất | 1054 |
| Trị vì | 1028 - 1054 |
| Triều đại | Nhà Lý |
| Niên hiệu | Thiên Thành (1028-1033) Thông Thụy (1034 - 1038) Càn Phù Hữu Đạo (1039 - 1041) Minh Đạo (1042 - 1043) Thiên Cảm Thánh Võ (1044 - 1048) Sùng Hưng Đại Bảo (1049 - 1054) |
| Lăng | Thọ Lănh |
Lý Thái Tông (chữ Hán: 李太宗; 1000-1054) là vua thứ hai nhà Lý, cai trị từ năm 1028 đến năm 1054. Ông tên thật là Lý Phật Mã (李佛瑪), người ở làng Cổ Pháp, nay thuộc về huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, Việt Nam.
Mục lục |
[sửa] Thái tử
Lý Phật Mã là con trưởng của Lý Thái Tổ, còn có tên khác là Lý Đức Chính (李德政). Tương truyền thuở nhỏ ông đã có 7 nốt ruồi sau gáy như chòm sao thất tinh (sao Bắc Đẩu).
Năm 13 tuổi (1012), ông được lập làm thái tử, phong chức Khai Thiên vương, lập phủ ở ngoài nội cung để được làm quen với các quan lại và dân chúng.
Trong thời gian làm thái tử, ông nhiều lần được cử làm tướng cầm quân đi dẹp loạn và đều lập được công.
Năm 1019, Lý Phật Mã được trao quyền nguyên soái, cầm quân vào nam đánh Chiêm Thành.
Năm 1023, ông cầm quân đi đánh Phong châu. Năm 1025, ông đi đánh Diễn châu. Năm 1027, ông lên phía bắc đánh châu Thất Nguyên (Lạng Sơn).
[sửa] Lên ngôi
Năm 1028, Lý Thái Tổ mất, chưa tế táng xong, thì các hoàng tử là Vũ Đức vương, Dực Thánh vương và Đông Chính vương đã đem quân đến vây thành để tranh ngôi của thái tử.
Bấy giờ các quan đứng đầu là Lý Nhân Nghĩa xin thái tử cho đem quân ra thành quyết được thua một trận. Khi quân của thái tử và quân các vương đối trận, thì quan Vũ vệ tướng quân là Lê Phụng Hiểu rút gươm ra chỉ vào Vũ Đức vương mà bảo rằng: "Các người dòm ngó ngôi cao, khinh dể tự quân, trên quên ơn tiên đế, dưới trái nghĩa tôi con, vậy Phụng Hiểu xin dâng nhát gươm này!" Nói xong chạy xông vào chém Vũ Đức vương ở trận tiền. Quân các vương trông thấy sợ hãi bỏ chạy cả. Dực Thánh vương và Đông Chính vương cũng phải chạy trốn.
Thái tử Phật Mã lên ngôi, tức là vua Thái tông.
Dực thánh vương và Đông chinh vương xin về chịu tội. Thái tông nghĩ tình cốt nhục bèn tha tội cho, và lại phục chức cũ cho cả hai ngừơi.
Cũng vì sự phản nghịch ấy cho nên vua Thái tông mới lập lệ: cứ hàng năm, các quan phải đến đền Đồng Cổ (ở làng Yên Thái, Hà Nội) làm lễ đọc lời thề rằng: "Làm con phải hiếu, làm tôi phải trung, ai bất hiếu bất trung, xin quỉ thần làm tội". Các quan ai trốn không đến thề, phải phạt 50 trượng.
[sửa] Đánh dẹp
Thái tông là người có thiên tư đĩnh ngộ, thông lục nghệ, tinh thao lược, gặp lúc trong nước có nhiều giặc giã, nhưng ngài đã quen việc dùng binh, cho nên ngài thường thân chinh đi đánh đông dẹp bắc.
Thời bấy giờ nhà vua không đặt quan tiết trấn; phàm việc binh việc dân ở các châu, là đều giao cả cho người châu mục. Còn ở mạn thượng du thì có người tù trưởng quản lĩnh. Cũng vì quyền những người ấy to quá, cho nên thường hay có sự phản nghịch. Lại có những nước lân bang như Chiêm thành và Ai lao thường hay sang quấy nhiễu, bởi vậy cho nên sự đánh dẹp về đời vua Thái tông rất nhiều.
[sửa] Cha con họ Nùng
Xem chi tiết: Nùng Trí Cao
Châu có những người Nùng cứ hay làm loạn. Năm 1038, Nùng Tồn Phúc ở châu Quảng Nguyên (Lạng Sơn) làm phản, tự xưng là Chiêu Thành hoàng đế, lập A Nùng làm Ninh Đức Hoàng hậu, đặt quốc hiệu là Tràng Sinh quốc rồi đem quân đi đánh phá các nơi.
Năm 1039, Thái Tông thân chinh đi đánh, bắt được Nùng tồn Phúc và con là Nùng Tri Thông đem về kinh giết chết. A Nùng và người con khác là Nùng Trí Cao chạy thoát.
Năm 1041, Nùng Trí Cao cùng mẹ là A Nùng về lấy châu Thảng Do (gần châu Quảng Nguyên) lập ra nước Đại Lịch. Thái tông sai tướng lên đánh bắt được đem về Thăng Long. Nhưng vua nghĩ trước đã giết cha và anh, nay thương tình không giết, tha cho về và lại phong cho làm Quảng Nguyên mục. Sau, vua lại gia phong cho tước Thái bảo.
Năm 1048, Trí Cao lại làm phản, chiếm giữ động Vật Ác (phía tây Cao Bằng). Lý Thái Tông sai Quách Thịnh Dật đi đánh, Trí Cao lại đầu hàng.
Năm 1052, Nùng Trí Cao lại làm phản, xưng là Nhân Huệ hoàng đế, đặt quốc hiệu là Đại Nam. Trí Cao xin phụ thuộc vào Trung Quốc, vua Nhân Tông nhà Tống không cho. Trí Cao bèn đem quân sang đánh lấy Ung châu, rồi chiếm cả thảy được 8 châu ở đất Quảng Đông và Quảng Tây.
Lý Thái Tông dâng biểu sang Trung Quốc xin mang quân phối hợp đánh Trí Cao. Khi quân Lý sắp vào biên giới, tướng nhà Tống là Địch Thanh can vua Tống nên tự đánh dẹp vì sợ quân Lý vào lấn chiếm. Vua Tống bèn sai các tướng Dư Tĩnh và Tôn Miện đi đánh dẹp Nùng Trí Cao và sai sứ nói với Lý Thái Tông rằng không cần quân Lý giúp. Dư Tĩnh đánh mãi không được. Nùng Trí Cao dâng biểu xin lĩnh chức Tiết độ sứ Ung châu và Quý châu, vua nhà Tống đã toan thuận cho, Địch Thanh can không nên và xin đem quân đi đánh.
Đầu năm 1053, Địch Thanh ra quân đánh bại Nùng Trí Cao. Trí Cao bỏ chạy. Tháng 10 năm 1053, Trí Cao sai Lương Châu đến cầu cứu Đại Cồ Việt. Lý Thái Tông sai chỉ huy sứ Vũ Nhị đi tiếp ứng cho Trí Cao. Nhưng quân Lý chưa tới nơi thì Trí Cao lại bị Địch Thanh đánh bại, Cao phải chạy trốn sang nước Đại Lý. Quân Lý rút về.
Về sau người Đại Lý bắt Nùng Trí Cao chém lấy đầu đem nộp nhà Tống. Nhà Tống giết luôn gia quyến của Trí Cao. Từ đó họ Nùng tuyệt diệt.
[sửa] Đánh Chiêm Thành
Thái tông lên làm vua đã hơn 15 năm, mà nước Chiêm thành không chịu thông sứ và lại cứ quấy nhiễu ở mặt bể. Thái tông bèn sắp sửa binh thuyền sang đánh Chiêm thành.
Năm 1044, Lý Thái tông đi đánh Chiêm Thành. Quân Chiêm dàn trận ở phía nam sông Ngũ Bồ. Lý Thái tông truyền thúc quân đánh tràn sang, quân Chiêm Thành thua chạy. Quân Lý bắt được hơn 5.000 người và 30 con voi. Tướng Chiêm thành là Quách Gia Di chém quốc vương là Sạ Đẩu đem đầu sang xin hàng.
Bấy giờ quân Chiêm và dân bản xứ bị giết rất nhiều. Thái tông trông thấy động lòng thương, ra lệnh cấm không được giết người Chiêm Thành, hễ ai trái lệnh thì theo phép quân mà trị tội.
Thái tông tiến binh đến quốc đô là Phật Thệ (nay ở làng Nguyệt Hậu, huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên-Huế), vào thành bắt được Vương phi là Mị Ê và các cung nữ đem về. Mị Ê giữ tiết không chịu lấy vua, nhảy xuống sông tự tử. Thái tông bắt hơn 5.000 người Chiêm Thành ban cho ruộng đất lập thành phường ấp để làm ăn.
Thời gian đầu nhà Lý cầm quyền còn nhiều thủ lĩnh địa phương chưa phục tùng, do đó các vua Lý suốt từ Thái Tổ tới Thái Tông phải nhiều lần ra tay đánh dẹp. Ngoài các cuộc đánh dẹp lớn trên, Lý Thái Tông còn một lần đánh châu Ái năm 1034, đánh Ai Lao năm 1048.
[sửa] Cai trị
Thái Tông tuy phải đánh dẹp luôn, nhưng cũng không bỏ việc chính trị trong nước. Đặc biệt, ông tỏ ra là vị vua có lòng thương dân. Hễ năm nào đói kém hoặc đi đánh giặc về, lại giảm thuế cho dân trong hai ba năm.
Ông sửa lại luật pháp, định các bậc hình phạt, các cách tra hỏi, và đặt lệ cho những người già người trẻ, trừ khi phạm tội thập ác, thì được lấy tiền mà chuộc tội. Nhân khi đổi luật mới, nhà vua đổi niên hiệu là Minh Đạo, đồng thời cho đúc tiền Minh Đạo (1042). Bộ Luật Hình thư năm 1042 được xem là bộ luật đầu tiên của Việt Nam.
Năm 1043, Thái tông hạ chiếu cấm không cho ai được mua hoàng nam để làm nô. Vua lại chia đường quan lộ ra từng cung, đặt nhà trạm để chạy giấy công văn.
Vua Thái Tông ở ngôi cao nhưng vẫn luôn gắn bó với lao động. Tháng 2 năm 1038, ông thân hành ra cửa Bồ Hải cày ruộng tịch điền. Ông tế Thần Nông, tế xong tự mình cầm cày xuống ruộng. Các quan can rằng: "Đó là việc của nông phu, bệ hạ việc gì phải làm thế?" Thái Tông đáp rằng: "Trẫm không tự cày cáy thì lấy gì mà có xôi cúng, lại lấy gì cho thien hạ noi theo?" Nói xong đẩy cày 3 lần mới thôi.
Trong cung Thái Tông định số hậu phi và cung nữ như sau này: hậu và phi 13 người, ngự nữ là 18 người, nhạc kỹ 100 người. 1040, ông ra lệnh lấy hết gấm vóc hàng nước Tống trong cung ra may áo ban cho các quan, từ ngũ phẩm trở lên thì áo bào gấm, từ cửu phẩm trở lên thì áo bào vóc. Thái Tông phát hết gấm vóc và dạy cho cung nữ dệt được gấm vóc. Từ đó trong cung chuyên dùng hàng tự dệt, không dùng hàng của nước Tống nữa.
Những việc làm trên của Thái Tông được sử gia Ngô Sĩ Liên đánh giá rất cao, rằng vua đã nêu gương cho thiên hạ, có đức tính kiệm ước, dẫn đến dân đông, của giàu, “trong cái tốt lại có cái tốt nữa”.
Là người chuộng đạo Phật, Thái Tông khởi đầu cho việc xây dựng chùa Một Cột. Tương truyền năm 1049, ông nằm mơ thấy Phật bà Quan Âm ngồi trên toà sen dắt vua lên toà. Sau đó ông cho dựng cột đá, làm toà sen đặt đặt lên như đã thấy trong mộng. Cột toà sen đó trở thành ngôi chùa, khi đó có tên là chùa Diên Hựu.
[sửa] Niên hiệu
Lý Thái Tông trị vì được 27 năm, đến năm 1054 thì mất, thọ 55 tuổi. Các niên hiệu của Thái Tông là:
• Thiên Thành (1028-1033)
• Thông Thụy (1034-1038)
• Càn Phù Hữu Đạo (1039-1041)
• Minh Đạo (1042-1043)
• Thiên Cảm Thánh Vũ (1044-1048)
• Sùng Hưng Đại Bảo (1049-1054)
[sửa] Nhận định
Lý Thái Tông là vị vua giỏi thời nhà Lý. Hơn 30 năm chinh chiến và trị quốc, ông đã củng cố nền cai trị của nhà Lý, chống lại những nguy cơ chia cắt, bạo loạn, xâm lấn, thu phục lòng dân, khiến cho nước Đại Cồ Việt trở nên vững mạnh.
Khi ông sắp lên ngôi, nhà Lý đứng trước nguy cơ trượt theo vết xe đổ của các triều đại Ngô, Đinh, Tiền Lê, chỉ truyền được 1 đời thì gặp phải đại loạn và dẫn đến việc bị thoán đoạt. Uy tín của ông và tài năng, sự dũng cảm của tướng Lê Phụng Hiểu đã khiến cho tình hình nhanh chóng được ổn định trở lại.
Nhiều lần dùng binh từ nam chí bắc nhưng Lý Thái Tông tỏ ra là ông vua bao dung, nhân hậu. Các nhà sử học cho rằng vua Thái Tông cũng như nhiều vua Lý khác có lượng khoan hồng vì ảnh hưởng của quốc giáo là đạo Phật. Trừ người em Vũ Đức vương làm loạn bị giết, những người em khác ông đều tha tội. Một người em nữa là Khai Quốc vương cố giữ Trường Yên chống lại khiến ông phải cầm quân đi đánh nhưng khi bắt được về kinh ông lại tha. Nùng Trí Cao nhiều lần làm phản nhưng ông vẫn đối đãi khá rộng lượng. Vì vậy nhà sử học Ngô Sĩ Liên theo quan điểm Nho giáo chê ông “mê hoặc theo thuyết từ ái của đạo Phật mà tha tội cho bề tôi phản nghịch”. Tuy nhiên, theo tác giả Lê Văn Siêu trong sách Việt Nam văn minh sử, việc ông hậu đãi Nùng Trí Cao là một thâm ý kiểu "thất cầm Mạnh Hoạch" của Gia Cát Lượng khiến Trí Cao kính phục và cảm kích. Sau này, dù Trí Cao còn ý định xưng hùng, nổi loạn cũng sang Trung Quốc gây họa cho Tống (và kêu gọi cả vua Thái Tông cùng xé đất Tống) chứ không còn gây họa cho Đại Cồ Việt.
[sửa] Xem thêm
[sửa] Tham khảo
- Đại Việt Sử ký Toàn thư
- Việt Nam sử lược
- Các triều đại Việt Nam - Quỳnh Cư, Đỗ Đức Hùng, NXB Thanh niên, 2001
- Tám vị vua triều Lý - GS Vũ Ngọc Khánh, NXB Văn hóa thông tin, 2003
| Tiền nhiệm: Lý Thái Tổ |
Vua nhà Lý 1028-1054 |
Kế nhiệm: Lý Thánh Tông |
