Disploctaedje des trokes di cossounes å coron
Èn årtike di Wikipedia.
Li disploctaedje des trokes di cossounes å coron, c' est cwand gn a ene u deus tcheyantès cossounes, dj' ô bén : ene cossoune etimolodjike ki n' si rtrove nén å coron d' on mot.
Cisse cossoune la pout kécfeye rispiter dins s' parintêye.
Li minme piceure si voet eto ådvins des mots.
Ådvins |
[candjî] Esplikêye fonolodjike
Li fonolodjeye walone ni vout nén k' i gn åye ene dobe cossoune å coron des mots.
- latén chorda => walon coide.
- latén perdere => walon piede.
- latén vespa => walon wesse.
[candjî] Foû-rîles
C' est sovint des mots dedja vîs assez po-z esse dins les motîs. C' st sovint des ptits mots :
- shuvion A + R + K u P: marke (rimarke, tchôde marke), park, carpe, barke
- shuvion O + R + K : rimorke, sumirmorke
[candjî] Istwere do tcheyaedje des dobès cossounes å coron.
Diviè 1200, on voet ddja bén ça dins li scrîta.
- So Miermont : 1214 : Mielemont (po Mierlu-mont u Mierdu-mont.
- Sint-Djôr : 1248 sanct Geor (po Georgis).
- prôpe : 1252 prope (po propre).
- catoize : 1286 quatouze; 1298 quatuoze (po quatorze).
- tidje : 1324 tiege (po tierge).
[candjî] Rifondaedje des mots calkés lanawaire avou des trokes di cossounes å coron
Li candjmint do statut do walon al fén do 20inme sieke, et l' askepiance di gazetes etires di prôze nén racontrece a fwait aspiter e walon ene peclêye di calcaedjes do francès, inte di zels, sacwants mots avou ene dobe cossoune å coron.
Les gazetes e walon ont shuvou 3 diferinnès voyes :
- les gazetes wårdiveuses (Les Cayés Walons, El Bourdon) n' eploynut nén les calcaedjes do francès.
- Les gazetes avanciveuses di prôze nén racontrece come Li Chwès prindèt les mots do fancès sins les rwalonijhî pol tcheyaedje des dobès cossounes å coron:
- ene cripte (cripe), on spectacle (spectåke).
- Les gazetes des rfondeus come Li Rantoele eploynut les mots calkés rwalonijhîs pol tcheyaedje des dobès cossounes å coron.
- l' asse, kimint l' médyî ?
[candjî] Situwåcion dins l' cåzé walon
Dins l' djåzé walon, les trokes di cossounes å coron si wådnut pus åjheymint dispu l' 20inme sieke, veyanmint ki les Walons s' ont adû a lzès prononcî e francès.
- ene insulte; li princesse Matilte.
- il a do rit'me.
