Niederalemannisch
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Niideralemannisch heißt mer diä alemannische Dialäkt, wu nerdlig vu dr Isoglosse k/ch (k/ch-Liniä) gschwätzt wäre. Dä Begriff wird do noch em Karl Bohnenberger un sinere Gliiderig 1924 verwändet.
Zum Niederalemannische ghert s Elsass (üsser em Südoschtdeil vum Sunggaü), d Ortenaü, d Baar, s meischt vum Briisgaü, s ditsch Bodeseevorland un Konschtanz, s Allgai, dr grescht Deil vu Voradelbärg un fascht dr ganz Liächtestei. Do heißts also Kind anstatt Chind.
Dr alt Basler Dialäkt isch e niideralemannischi Insle im Hochalemannische, er isch jetz aber uf em Ruckzug. In dr Schwiz sin suscht numme no e baar Ortschafte im Nord-Oscht-Ecke vu dr Kanton Appezäll un St. Galle niideralemannisch - do heißts Khind oder Kchind - un z Graubünde sin 4 vu 34 Belegort vum Sprochatlas vu dr ditsche Schwiz as niideralemannisch (Khind) üsgwiise - do drunter Chur.
Vu dr k/ch-Liniä üs gsähne isch aü s Schwebisch niederalemannisch, aber mer bezeichnet dä groß, eige Bereich normalerwiis mit sinem bsundere Namme - Schwebisch.
Im ditsche Bodeseevorland gits e Ruckzug vum Bodeseealemannische, s Schwebisch dringt virschi.
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Sundgau-Bodesee-Schranke
E ähnlige Verlaüf wiä d k/ch-Liniä hän verschiideni anderi Liniä, so d Liniä Hiiser/Hüüser (= Häuser). So isch Hiiser, Miis, Liis e ander Kennzeiche vum Niideralemannische, im Hochalemannische heißts Hüüser, Müüs, Lüüs (Üsnahme bstätige d Regel - im hochalemannische Sundgau heißts Fiir, im niideralemannische Vorarlbärg Füür)). Des Liniäbindel isch Sundgaü-Bodesee-Schranke gnännt wore.
[ändere] Wescht-Oscht-Ufdeilung dur d Schwarzwaldschranke
Wäge dr große Dialäktunterschiid im Niideralemannische wird dr weschtlig Deil aü Oberrhiinalemannisch gnännt, dr eschtlig Deil Bodeseealemannisch. D Gränz zwische däm Wescht- un däm Oschttyp laüft dur dr Schwarzwald an eme Bindel vu Isoglosse entlang:
- Liniä e/et (Endung vu dr 3. Person Plural - si mähe/si mähet)
- Liniä Matte/Wiese
- Liniä bisch/bischt un anderi
Des Liniäbindel isch Schwarzwaldschranke gnännt wore. Ender untypisch isch dr Verlaüf vu dr
- Liniä Wätter, Späck, ässe/Wetter, Speck, esse - diä verlaüft parallel zu dr Schwarzwaldschranke in dr Rhiinebini. Do herrscht im Weschte ä (iberuffes e - des isch e hells a), im Oschte e.
Im Süde vum Niideralemannische schliäßt sich s Hochalemannisch a. Diä Wescht-Oscht-Spaltung setzt sich aü im Hochalemannische furt - lueg dert un bi Westalemannisch un Ostalemannisch.
[ändere] Lueg aü
Alemannische Sprochruum (Gliiderig)
[ändere] Literatür
- Friedrich Maurer: Zur Sprachgeschichte des deutschen Südwestens, in: Oberrheiner, Schwaben, Südalemannen (Hg. Friedrich Maurer), Straßburg 1942
- Hubert Klausmann, Konrad Kunze, Renate Schrambke: Kleiner Dialektatlas in Baden-Württemberg, Bühl 1993
- D Alemannische Sprochatlante
