Rotten

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Wallisertiitsch

Technische Yschränkung:
Dr koräkt Titel wär: »Rottu«

Flusslöif

Rhonegletscher 2005

Rottu im Oberwallis bi Steihüüs

där rottu kanalisiärt öschtlich va Sittu

Där Rottu (französisch la Rhône, schrifttiitsch der Rotten) isch än 812 km lange europäischer Fluss
und där zweitlängscht und wassärrichschte Strom va Frankrich.

[ändere] där Rottulöif

Där Fluss äntspringt innär Schwiiz am Rhonegletscher und mündut in Frankrich innär Nechi va Arles und Marseille immu Deltas ins Mittelmeer. Där eiguntli ditsche Namu vannär Rhône, Rottu, isch nur no im Oberwallis gibrüchte. Ds grammatikalisch Gschlächt vam Fluss isch im Latinischu („Rhodanus“), Französischu(„le Rhône“) und im Walserditschu („der Rotten“) männlich, was fär Fliss ehnär untypisch isch.

Na dum Fluss isch öi z'französischa Département Rhône binänts.

Där Rottu äntspringt dum Rhônegletscher im Nordoschtu vam Kanton Wallis innär Schwiiz und fliässt afangs va Oschtu nach Weschtu. In Martigny machtär än grobe 90°-Bogu (z'Rottuchnew) und fliässt Richtig Nordu. Er mündut in Le Bouveret inu Gänfärsee, wellu nu in gänf widär värlaht. Anschliässund fliässt'är dum Jura äntlang na Südu bis Culoz, wanär du Jura na Weschtu durchbrächu tüät. Fa Lyon ä wäg fliässt'är va Nordu nach Südu. Nerdlich va Arles zwigt är na Weschtu ind' Petit Rhône, währund där Höüptarm als Grand Rhône wechstlich va Marseille inz'Mittlmeer fliässt. Zwischu dä beidu Mündigsarma ligt där Camargue, bikannt fär schini wissu Pferdi, schwarzi Rindär und fär d'Sumpf- und Wassärvegil (vor allum d'Flamingos, d'Reihär und d'Ibissa).

Im schönu und warmu Rottutelli wärdund vili Obschtsorte agiplfanzt, so zum Bispiel Pfirsicha, Chriässini, Ämbrich und Ärdbeerlini.

Z'Rottutelli isch öi fär schini Wiibärga bikannt.

[ändere] Rottukorrektur im Wallis

Va 1863 bis 1893 isch d'erscht Rottukorrektur gmacht wordu. Där Fluss isch ins Flussbett igleit wordu, so dass d'Äbni het cheni biwirtschaftut wärdu.

Inne jahr 1930 bis 1960 hentsch di Dämm ärhecht und äs Dopplprofil agleit.

Na du Ubärschwämmige vam 200, hentsch im druf folgundu Jahr mit dä Planige fär die drittusch Korrektur agfangu. Z'Ziel isch d'Sichärheit z'ärhechu und du Fluss widär natürlichär z'gstaltu.