Kanton Wallis

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Kanton Wallis


Basisdate
Hauptort:	Sitten/Sion
Flächi:	5'224 km² (Rang 3)
Iwohner:	288'800 (2004) (Rang 9)
Bevölkerigsdichti:	55 Iw./km² (Rang 24)
Bitritt zue dr Eidgnosseschaft:	1815
Abchürzig:	VS
Sproche:	Französisch, Deutsch
Websyte:	Kanton Wallis
Karte

Där Kanton Wallis ischt än Kanton im Südweschtu vu dr Schwiiz. Tiitsch: Wallis; Französisch: Valais; Italienisch: Vallese; Rätoromanisch: Vallais; Englisch: Valais

Inhaltsverzeichnis

1 Geographie
- 1.1 Wichtigi Siitutäler
2 Bivelkrig
- 2.1 Sprache
- 2.2 Religione - Konfessione
3 Verfassig und Politik
- 3.1 Legislativi
- 3.2 Bizirka mit dum Höüjptort

[ändere] Geographie

Ds Wallis bischtejt (mit Üsnahm vam Gibiät jensits vam Simplonpasses) üs üm Tal vum Rottu (Rhone) vu där Quella dum Rhonegletscher bis zum Gänfärsee und du Situtellinu, bis zä Wassärschejde. Uf dr Nordsita schind Bärnär und Waadtländär Alpe, im Südu d' Wallisär Alpe mit de hegschtu Bärga va dr Schwiiz (Mischabel- und Monte Rosa Massiv). D'hegschtu Bärgä va de Wallisär Alpe sind Dufourspitza mit 4634 m.ü.M., dr Dom 4545 m.ü.M., Liskamm 4527 m.ü.M., Wiishoru 4505 m.ü.M., Täschhoru 4490 m.ü.M. und dr bekanntischte Bärg va dr Wält ds Mattärhoru 4478 m.ü.M.

Mit dum Aletschgletscher, dum Gornergletscher und dum Walliser Fieschärgletscher sind di dri gregschtuscht Gletschera va de Alpe im Wallis.

Durr du Schutz va dä umliegundu Bärga isch ds'Höüipttal vom Obärwallis, vorallum aber z'unner Vischpärtal ganz trochus und waarums (Steppoklima). D'Wassärvärsorgig isch durr scho im Mittilalter bikannte Wassärlejtige (Süöe) (Suone, Bisse) gwährlejschtuti.

[ändere] Wichtigi Siitutäler

Nördlich vam Rottu:	Südlich vam Rottu:
Fieschärtal	Biital
Leetschutal	Saastal
Dalatal (Lejggerbad)	Nikolaital/Mattertal
	Turtmaateli
	Val d'Anniviers (Eifischtal)
	Val d'Hérens (Eringertal)
	Val de Bagnes
	Val d'Entremont
	Val d'Illiez

`s Matterhorn éww´r`m Riffelsee

[ändere] Bivelkrig

[ändere] Sprache

Im Oberwallis (öschtlich va Sidärs, franzesisch Sierre) tüöt mu tiitsch, än hechschtalemannische Dialäkt redu, im Unerwallis (weschtlich va Sidärs) redut mu franzesisch odär wiä d'Wallisär sägund "Wälsch". Tejlwiis keert mu i de Siitutälera va Eifisch und Ering noch z'Paduat än frankoprovenzalischi Mundart. D'natürlichi Sprachgränza isch der Chlej Bach nerdli vam Rottu d' Raspille zwischund Sidärs und Salgesch. Südli vam Rottu bildut dr Pfywald d'Sprachgränzu.

Franzesisch (Wälsch): 60%
Tiitsch: 30%
Italienisch: 3%
Andri: 7%

Kantonali Amtssprache sind z'Franzesischa und Hochtiitsch, kommunali Amtssprache eintwäder franzesisch oder tiitsch, d'Stadt Sidärs und d'Stadt Sittu sind zwejsprachigi.

[ändere] Religione - Konfessione

D'folgondu Zale gmäss Volchszählig va 2000 (in ä Chlammre gmäss Volchszählig 1990):

Katholisch: 81.2% (89%)
Protestantisch: 6.3% (5%)
Andri/Kejni: 12.5% (6%)

D'römisch-katholischi und d'evangelisch-reformierti Chirche sind bejdi öffentlichrächtlich anerchännti.

[ändere] Verfassig und Politik

D'jetzigi Kantonsverfassig datiärt vam 1907 (mit ä hüfo Ändrige).

[ändere] Legislativi

Gsetzgäbundi Biherda isch där Gross Rat (Grand Conseil) mit 130 vam Volch uf viär Jahr gewählti Abgordnuti und 130 Stellvärträtera(Suppleantu). D'partiipolitischi Zämmusetzig gseht äso üs:

CVP (d'Schwarzo): 61,

CSP (di Gälwo): 14,

FDP: 32,

SP (d'Roto): 18,

PLV: 3,

SVP (di Bruno): 1,

Parteilos: 1

Vam Grossu Rat ärlasuni Gesetzi miäsund vor d'Volchsabstimmig. Ds Volk het ds Rächt, mit änära Volchsinitiativa sälbscht Värfassigs- und Gesetzesändrige vorzschlaa; netig sind darfär 8'000 Unnerschrifte.

[ändere] Bizirka mit dum Höüjptort

Z'Wallis bstejt üs 13 Bizirka. Schi sind üs dä 13 Zändu antstandu, uf dum Kantonswappo sinsch durr 13 Stärna dargschtellti. D'Bizirka Weschtlich Raro und Öschtlich Raro sind Zämmuhaftig ej Zändu.