Bal d'a Fueba
De Biquipedia
- Iste articlo trata sobre ra Bal d'a Fueba, bal prepirinenca d'o Sobrarbe. Ta atros emplegos se beiga A Fueba (desambigazión).
A bal d'a Fueba yé una bal prepirinenca politicament trestallada d'entre as redoladas de Sobrarbe e Ribagorza. Autualment forman parti d'ista bal es monezipios de Palo, A Fueba e Foradada d'o Toscar. O chentilizio d'a tierra d'a Fueba yé fobán ú fobano.
O nome d'a bal yé probinient de l'antigo termín Fueba ó Foia, que gosaba á sinnificar fondalada (como á ro caso d'era Foia d'Osca), fendo clara referenzia ent'a suya orografía suabe y embolicada de monz no guaire altos. Yé cheograficament una fondalada ampla, con una planta que poderba estar considerada proxima t'o rolde. Dos chicolons ríos la transcruzan, o Formiga y l'Ussía, que poderban estar consideraus més ta barrancos que ríos, e confluyen no luén de Tierrantona ent'a Nata, o corso flubial prenzipal d'a bal e lo cuo desaugua-la ent'a Zinca á trans d'o Collau d'a Nata, á roldes d'o lugar de Banastón. Tanca ista bal per a suya banda norte ro cuerpo zentral d'a Sarra Ferrera.
Á documenz antigos aparix clamada como á Tierra de Foia ó La Foia xutament; está uno exemplo d'isto ro Novissima Arragoniae Regni Tabula (uno mapa d'o Reino d'Aragón) feito per Chuan Bautista Labaña t'es deputaus d'as Corz d'Aragón á ro sieglo XVII.
No bi ha guaires monz aintro propiament d'a bal, asinas, entaltables trobemos o Toledo d'a Nata, an naxe ro río alazetal d'a bal, que antigament donaba nome t'uno monezipio formau por l'Atiard, Fondecampo (nuclio más gran), Meyano, San Chuan d'o Toledo, Samper e Fosáu, e d'autra banda ro Tozal d'o Muro, coronato per a fortificazión romanica d'o Muro de Roda, amán d'o lugar de Fumo de Muro.
Enta no fa guaire añadas, encara se-bi trobeba á ista bal una bariedát local de l'aragonés, clamada Fobán ó Fobano (iste zaguer nome suguesta bela enfluyenzia d'o castellán), con salut prou buena, e que presenteba trazas de morfolochía e pronunzia bela manera amanz d'os charres ribagorzans, ra cua cosa suguesta ra prozedenzia oriental d'os primeros abitanz d'a bal dimpués d'a suya reconquesta. L'isolamient d'ista tierra muito azentuau dend'a Ribagorza (á trans d'os monz d'a Foradada) e relatibament dic'o Sobrarbe, sines de carreteras importanz, afaborieban a conserbazión d'a fabla fobana ent'añadas bien aintradas d'o sieglo XX. Güei á dia, troban-se fablanz d'o fobán á bels lugarons d'a bal, encara que ra pureza d'o dialeuto s'eba estáu perdiendo á trazas importanz á ras zagueras añadas, acullient muitas parolas d'o castellán.
