New Immissions/Updates:
boundless - educate - edutalab - empatico - es-ebooks - es16 - fr16 - fsfiles - hesperian - solidaria - wikipediaforschools
- wikipediaforschoolses - wikipediaforschoolsfr - wikipediaforschoolspt - worldmap -

See also: Liber Liber - Libro Parlato - Liber Musica  - Manuzio -  Liber Liber ISO Files - Alphabetical Order - Multivolume ZIP Complete Archive - PDF Files - OGG Music Files -

PROJECT GUTENBERG HTML: Volume I - Volume II - Volume III - Volume IV - Volume V - Volume VI - Volume VII - Volume VIII - Volume IX

Ascolta ""Volevo solo fare un audiolibro"" su Spreaker.
CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Literatura en aragonés - Biquipedia, a enziclopedia libre

Literatura en aragonés

De Biquipedia

Literatura en aragonés
Obras meyebals
Cronica de San Chuan d'a Peña
Obras modernas
A Lueca
Traduzions
Bidas paralelas
Escritors e escritoras
Toni Collada · Ánchel Conte · Chuana Coscujuela · Nieus Luzía Dueso · Josep Carles Laínez · Óscar Latas · Ferrán Marín Ramos · Ricardo Mur · Chusé Inazio Nabarro · Francho Nagore · Maximo Palacio · Francho Rodés · Chusé María Satué · Ana Tena Puy · Chusé Raul Usón
Premios literarios
Billa de Sietemo

A luenga aragonesa u aragonés - tamién clamata navarroaragonesa en a suya etapa meyebal - no ha gozau, a ro largo d'a suya istoria, d'o prestixio literario con o que cuentan atras luengas romanzes d'a Peninsula Iberica.

As Glosas Emilianenses (sieglo X) son o primer testimonio escrito d'a luenga aragonesa. Ista afirmazión, que se opone a ra que considera as glosas como castellanas, se sustenta en l'analís lingüistico, en os que muitos d'os rasgos amanixen como aragoneses. Ye ro caso de -IT- resultán de -CT- (muito , feito), d'a ditongazión déban de yod (uellos, tiengo), u de ziertas formas berbals, como ras d'o berbo estar, y lesicas. Pero no será dica ros sieglos XII e XIII que l'aragonés comenzipiará á tener mayor presenzia en os decumentos escritos. D'iste periodo, destacan o Liber Regum - primer testo istorico en una luenga romanica peninsular - y o Vidal Mayor, an amanixen compilatos os fueros de Aragón. Testos como Razón feita d'amor, o Libre dels Tres Reys d'Orient u ra Bida de Santa María Egipciaca presentan asinas mesmo claros rasgos aragoneses. Ya en o sieglo XIV, espunta ra presonalidá de Chuan Fernández de Heredia, umanista, istoriador y autor d'a Grant Cronica d' Espanya y d'a Cronica d'os Conquiridores, entre atras obras. Estió tamién qui se encargó de traduzir a ro aragonés obras clasicas d'a Antigüidá , como ras Bidas Paralelas de Plutarco. No ostante, l'aragonés emplegato en istas obras presenta ya un claro polimorfismo, en o que amanixen castellanismos, catalanismos y cultismos que suponen un fren en a esprisión d'a luenga mesma.

Más aragonesa se presenta a Cronica de San Chuan d'a Peña, d'o mesmo sieglo. Tamién se realizan atras traduzions en ista epoca, como ra d'o Libro de Maravillas d'o Mundo, libro de biaches de John Mandeville. A troxar d'o [sieglo XV], con a dentrada de dinastías castellanas en Aragón, a luenga aragonesa penará un progresibo esprestixio sozial que percutirá en a suya literatura. Os bersos de Eiximén Aznáriz serán lo más destacable d' un sieglo en o que ros escritors aragoneses irán adouptando, en a suya mayoría, a nueba luenga d' alto y d' as capas alteras, o castellán . D'este modo, o sieglo XVI beyerá ya escritors aragoneses en luenga castellana, en o cualo contará con autors d'a entretalladura de Baltasar Gracián u ros chirmans Argensola. No ostante, istos sieglos continarán beyendo una impotán presenzia d'o aragonés en a literatura alxamiata (escrita con grafía arabiga), como en o Poema de Yuçuf, estudiau por Menéndez Pidal e J. Saroïhandy, en muitos manuscritos y flecas de obras como ras Mil y una noches.

A luenga aragonesa, conbertita cada begada más en una luenga de redoladas rurals e famillar , adotará en os sieglos siguiens un caráuter marcadament popular. O sieglo XVII contará con escritors solaus que, cosziens d'as diferenzias entre ro fablar d'o pueblo (aragonesa) y a adouptata por os escritors, atisbarán de remedar aquéla ta dar mayor reyalismo a ras suyas obras. Será o caso d'a abadesa Ana Albarca de Bolea, autora d'o poema Albada al Nacimiento, y tamién d'as "pastoradas" d'o sieglo XVIII, en as que ro "repatán" se espresará á ormino en aragonés.

Os sieglos XIX e XX beyerán un zierto renaxer d'a literatura aragonesa, si bien a suya mena d'idioma minorizato y faltau d'una seriosa referenzia estándar fará que ros escritors traten os suyos temas, á ormino localistas, en a suya mesma bariedá dialeutal d'o aragonés. Asinas, en 1844 aparixe en aragonés d'Almudébar a nobela Vida de Pedro Saputo, de Braulio Foz. Ya en o sieglo XX destacan : en dialeuto cheso, as comeyas costumbristas de Domingo Miral e a poesía de Veremundo Méndez; en ribagorzano de Graus, os escritos populars de Tonón de Baldomera e os bersos de Cleto Torrodellas; en aragonés d'o Semontáno, os relatos costumbristas de Pedro Arnal Cavero, asinas como ra popular nobela de Juana Coscujuela, A Lueca, istoria d'una mozeta d'o Semontano.

As añadas posteriors a ra ditadura suponen una rebitalización d'a literatura aragonesa, que agora presigue un modelo más estandarizato u supradialetal. Muitos estudio filolóchicos denzima ras dibersas fablas aragonesas aduyarán a afillar una bisión conchunta d'o idioma. 1977 será l'añada d'a primera gramatica escrita d'o aragonés, a cargo de Francho Nagore. En 1972, Ánchel Conte publica ro poemario "No deixez morir a mía boz". Vicente de Vera publica "Garba y augua" (1976) y "Do s'amorta l'alba", 1977. Añadas dimpués, crexe o numero d'autors en lo que se clamará aragonés literario u común (Francho Rodés, Chusé Inazio Nabarro, M. Santolaria , Fernando Romanos, Chusé Raul Usón, Chabier Tomás, Josep Carles Laínez, Óscar Latas, Roberto Cortés...) por oposizión a ro aragonés local u dialeutal , que tamién se sigue cultibando en obras como ras de Nieus Luzía Dueso u Quino Villa, en dialeuto de Gistau u "chistabín", Rosario Ustariz u Pepe Lera en cheso, Ricardo Mur, Chusé María Satué e Maximo Palacio en l'aragonés de l'Alto Galligo. Chuana Coscujuela en semontanés u ras de Ana Tena, Toni Collada u Carmen Castán, en ribagorzano. Asinas mesmo crexerá en istas añadas o numero de premios literarios que fomentan a creatibidá literaria.

Atras luengas

Static Wikipedia (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia February 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu