Fußball-Oberliga West
aus Wikipedia, der freien Enzyklopädie
Die Fußball-Oberliga West wurde 1947 gegründet und war in der Zeit nach dem Zweiten Weltkrieg bis hin zur Einführung der Fußball-Bundesliga im Jahr 1963 eine der fünf Staffeln der höchsten Spielklasse im deutschen Fußball.
Nach Ende des Zweiten Weltkrieges spielten die Vereine in Nordrhein-Westfalen zunächst in lokalen Ligen. 1947 wurde die Oberliga West, bestehend aus den besten Mannschaften der Verbände Niederrhein, Mittelrhein und Westfalen, gründeten.
Die bestplazierten Vereine vertraten die Oberliga West bei der Deutschen Fußballmeisterschaft, die bis zur Einführung der Bundesliga in Endrundenspielen ausgetragen wurde. Die Mannschaften auf den letzten Plätzen stiegen in die "alte" 2. Liga ab.
Mit Einführung der Fußball-Bundesliga wurde die Oberliga West aufgelöst. Die Mannschaften, die sich nicht für die neugeschaffene Bundesliga qualifizieren konnten, wurden der unterhalb der Bundesliga als zweithöchste deutsche Spielklasse eingeführten Regionalliga zugeordnet.
[Bearbeiten] Spielzeiten
[Bearbeiten] Saison 1947/48
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. Borussia Dortmund 24 17 2 5 62 - 22 36 - 12 2. Sportfreunde Katernberg 24 14 5 5 47 - 30 33 - 15 3. STV Horst-Emscher 24 11 7 6 55 - 43 29 - 19 4. SV Hamborn 07 24 11 6 7 40 - 29 28 - 20 5. Rot-Weiß Oberhausen 24 12 3 9 43 - 32 27 - 21 6. FC Schalke 04 24 9 6 9 40 - 35 24 - 24 7. Fortuna Düsseldorf 24 9 6 9 41 - 41 24 - 24 8. SpVgg Erkenschwick 24 9 4 11 48 - 48 22 - 26 9. Alemannia Aachen 24 8 5 11 29 - 46 21 - 27 10. TSG Vohwinkel 80 24 7 5 12 33 - 48 19 - 29 11. Preußen Dellbrück * 24 7 5 12 37 - 55 19 - 29 12. VfR Köln * 24 5 7 12 23 - 43 17 - 31 13. VfL Witten * 24 4 5 15 30 - 56 13 - 35
[Bearbeiten] Saison 1948/49
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. Borussia Dortmund 24 17 4 3 79 - 30 38 - 10 2. Rot-Weiss Essen (N) 24 10 10 4 39 - 22 30 - 18 3. STV Horst-Emscher 24 11 5 8 51 - 40 27 - 21 4. Preußen Münster (N) 24 9 7 8 33 - 35 25 - 23 5. Rot-Weiß Oberhausen 24 9 6 9 36 - 25 24 - 24 6. SV Hamborn 07 24 10 4 10 40 - 44 24 - 24 7. TSG Vohwinkel 80 24 10 3 11 41 - 45 23 - 25 8. Alemannia Aachen 24 8 7 9 33 - 39 23 - 25 9. SpVgg Erkenschwick 24 9 3 12 42 - 53 21 - 27 10. Rhenania Würselen (N) 24 8 5 11 33 - 48 21 - 27 11. Fortuna Düsseldorf * 24 8 4 12 31 - 45 20 - 28 12. FC Schalke 04 24 6 6 12 33 - 43 18 - 30 13. Sportfreunde Katernberg * 24 7 4 13 29 - 51 18 - 30
[Bearbeiten] Saison 1949/50
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. Borussia Dortmund 30 20 3 7 76 - 36 43 - 17 2. Preußen Dellbrück (N) 30 17 5 8 55 - 41 39 - 21 3. Rot-Weiss Essen 30 17 4 9 78 - 47 38 - 22 4. STV Horst-Emscher 30 14 9 7 62 - 35 37 - 23 5. 1. FC Köln (N) 30 16 5 9 61 - 39 37 - 23 6. FC Schalke 04 30 17 3 10 65 - 55 37 - 23 7. SpVgg Erkenschwick 30 13 8 9 49 - 42 34 - 26 8. Preußen Münster 30 11 6 13 53 - 42 28 - 32 9. SV Hamborn 07 30 9 10 11 50 - 55 28 - 32 10. Duisburger SpV (N) 30 10 7 13 51 - 65 27 - 33 11. Rot-Weiß Oberhausen 30 10 7 13 46 - 60 27 - 33 12. Alemannia Aachen 30 9 9 12 37 - 56 27 - 33 13. Rhenania Würselen * 30 10 6 14 45 - 52 26 - 34 14. TSG Vohwinkel 80 * 30 7 7 16 42 - 68 21 - 39 15. Arminia Bielefeld (N)* 30 5 7 18 32 - 72 17 - 43 16. FV Duisburg 08 (N)* 30 6 2 22 29 - 66 14 - 46
[Bearbeiten] Saison 1950/51
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. FC Schalke 04 30 18 6 6 69 - 36 42 - 18 2. Preußen Münster 30 19 3 8 58 - 36 41 - 19 3. Borussia Dortmund 30 14 12 4 52 - 36 40 - 20 4. 1. FC Köln 30 17 4 9 60 - 31 38 - 22 5. Fortuna Düsseldorf (N) 30 13 5 12 49 - 35 31 - 29 6. Rot-Weiss Essen 30 13 4 13 59 - 53 30 - 30 7. SV Hamborn 07 30 10 10 10 42 - 45 30 - 30 8. Preußen Dellbrück 30 10 8 12 49 - 52 28 - 32 9. Rheydter SV (N) 30 11 6 13 47 - 57 28 - 32 10. STV Horst-Emscher 30 11 5 14 47 - 51 27 - 33 11. SpVgg Erkenschwick 30 7 13 10 34 - 39 27 - 33 12. Sportfr. Katernberg (N) 30 10 6 14 55 - 64 26 - 34 13. Rot-Weiß Oberhausen * 30 9 8 13 31 - 50 26 - 34 14. Alemannia Aachen 30 8 8 14 56 - 66 24 - 36 15. Borussia M.-Gladbach (N)* 30 8 8 14 47 - 72 24 - 36 16. Duisburger SpV * 30 6 6 18 27 - 59 18 - 42
[Bearbeiten] Saison 1951/52
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. Rot-Weiss Essen 30 20 5 5 78 - 41 45 - 15 2. FC Schalke 04 30 18 4 8 63 - 47 40 - 20 3. Alemannia Aachen 30 16 4 10 65 - 47 36 - 24 4. Borussia Dortmund 30 13 8 9 79 - 53 34 - 26 5. 1. FC Köln 30 13 7 10 57 - 40 33 - 27 6. Bayer Leverkusen (N) 30 10 12 8 49 - 41 32 - 28 7. Preußen Münster 30 12 8 10 53 - 48 32 - 28 8. Meidericher SV (N) 30 11 7 12 57 - 55 29 - 31 9. Preußen Dellbrück 30 9 11 10 42 - 48 29 - 31 10. Sportfreunde Katernberg 30 10 7 13 62 - 70 27 - 33 11. Schwarz-Weiß Essen (N) 30 7 13 10 43 - 57 27 - 33 12. Fortuna Düsseldorf 30 8 10 12 43 - 48 26 - 34 13. STV Horst-Emscher 30 9 8 13 48 - 61 26 - 34 14. SpVgg Erkenschwick 30 6 12 12 53 - 71 24 - 36 15. Rheydter SV * 30 7 9 14 58 - 88 23 - 37 16. SV Hamborn 07 * 30 4 9 17 30 - 65 17 - 43
[Bearbeiten] Saison 1952/53
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. Borussia Dortmund 30 20 6 4 87 - 36 46 - 14 2. 1. FC Köln 30 19 5 6 86 - 42 43 - 17 3. Rot-Weiss Essen 30 18 4 8 86 - 40 40 - 20 4. Meidericher SV 30 15 6 9 63 - 51 36 - 24 5. Alemannia Aachen 30 14 6 10 61 - 57 34 - 26 6. FC Schalke 04 30 14 5 11 67 - 49 33 - 27 7. Preußen Münster 30 12 8 10 74 - 60 32 - 28 8. Preußen Dellbrück 30 12 7 11 52 - 39 31 - 29 9. Fortuna Düsseldorf 30 14 2 14 68 - 60 30 - 30 10. Bayer Leverkusen 30 10 9 11 50 - 68 29 - 31 11. SV Sodingen (N) 30 7 11 12 47 - 54 25 - 35 12. STV Horst-Emscher 30 9 5 16 42 - 73 23 - 37 13. Schwarz-Weiß Essen 30 9 4 17 54 - 76 22 - 38 14. Borussia M.-Gladbach (N) 30 7 7 16 31 - 80 21 - 39 15. Sportfreunde Katernberg * 30 7 5 18 57 - 91 19 - 41 16. SpVgg Erkenschwick * 30 6 4 20 41 - 90 16 - 44
[Bearbeiten] Saison 1953/54
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. 1. FC Köln 30 17 7 6 83 - 43 41 - 19 2. Rot-Weiss Essen 30 19 2 9 75 - 49 40 - 20 3. FC Schalke 04 30 16 7 7 76 - 51 39 - 21 4. Preußen Münster 30 11 11 8 60 - 54 33 - 27 5. Borussia Dortmund 30 14 4 12 69 - 58 32 - 28 6. Schwarz-Weiß Essen 30 13 5 12 72 - 53 31 - 29 7. Bayer Leverkusen 30 13 5 12 58 - 67 31 - 29 8. VfL Bochum (N) 30 13 5 12 50 - 58 31 - 29 * 9. Alemannia Aachen 30 12 4 14 59 - 59 28 - 32 10. Fortuna Düsseldorf 30 12 3 15 53 - 49 27 - 33 11. Meidericher SV 30 9 9 12 46 - 55 27 - 33 12. Borussia München-Gladbach 30 10 7 13 56 - 73 27 - 33 13. Preußen Dellbrück 30 10 7 13 41 - 55 27 - 33 14. SV Sodingen 30 11 4 15 46 - 56 26 - 34 15. Rheydter SV (N)* 30 9 2 19 45 - 76 20 - 40 * - 16. STV Horst-Emscher * 30 7 6 17 43 - 76 20 - 40 -
[Bearbeiten] Saison 1954/55
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. Rot-Weiss Essen 30 20 5 5 64 - 38 45 - 15 DM 2. SV Sodingen 30 17 5 8 54 - 40 39 - 21 3. Bayer Leverkusen 30 13 10 7 54 - 42 36 - 24 4. Borussia Dortmund 30 12 6 12 63 - 57 30 - 30 5. FC Schalke 04 30 11 8 11 51 - 49 30 - 30 6. Fortuna Düsseldorf 30 13 4 13 66 - 65 30 - 30 7. 1. FC Köln 30 13 3 14 60 - 55 29 - 31 8. Duisburger SpV (N) 30 12 5 13 48 - 52 29 - 31 9. Preußen Münster 30 12 4 14 70 - 60 28 - 32 10. Preußen Dellbrück 30 12 4 14 51 - 58 28 - 32 11. Alemannia Aachen 30 11 6 13 56 - 64 28 - 32 12. Schwarz-Weiß Essen 30 11 5 14 52 - 55 27 - 33 13. Westfalia Herne (N) 30 10 7 13 57 - 63 27 - 33 14. Borussia München-Gladbach 30 9 8 13 48 - 65 26 - 34 15. Meidericher SV * 30 9 7 14 39 - 60 25 - 35 16. VfL Bochum * 30 6 11 13 36 - 46 23 - 37
Rot-Weiss Essen gewann die Endrunde zur Deutschen Meisterschaft 1955.
[Bearbeiten] Saison 1955/56
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. Borussia Dortmund 30 20 5 5 78 - 36 45 - 15 2. FC Schalke 04 30 18 5 7 67 - 38 41 - 19 3. Alemannia Aachen 30 17 7 6 70 - 55 41 - 19 4. Duisburger SpV 30 13 10 7 48 - 36 36 - 24 5. Rot-Weiss Essen 30 15 6 9 59 - 45 36 - 24 6. Fortuna Düsseldorf 30 14 8 8 55 - 48 36 - 24 7. 1. FC Köln 30 13 6 11 59 - 48 32 - 28 8. Schwarz-Weiß Essen 30 9 10 11 44 - 45 28 - 32 9. SV Sodingen 30 10 7 13 44 - 49 27 - 33 10. Wuppertaler SV (N) 30 12 3 15 43 - 62 27 - 33 11. Preußen Münster 30 11 4 15 51 - 64 26 - 34 12. Borussia München-Gladbach 30 9 7 14 60 - 70 25 - 35 13. Westfalia Herne 30 7 10 13 51 - 60 24 - 36 14. Preußen Dellbrück 30 9 6 15 49 - 69 24 - 36 15. Bayer Leverkusen * 30 7 3 20 37 - 65 17 - 43 16. Sportfr. Hamborn 07 (N)* 30 6 3 21 45 - 70 15 - 45
[Bearbeiten] Saison 1956/57
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. Borussia Dortmund 30 17 7 6 73 - 33 41 - 19 2. Duisburger SpV 30 16 7 7 56 - 39 39 - 21 3. 1. FC Köln 30 14 11 5 67 - 50 39 - 21 4. FC Schalke 04 30 15 6 9 76 - 49 36 - 24 5. Alemannia Aachen 30 13 8 9 65 - 54 34 - 26 6. Fortuna Düsseldorf 30 15 3 12 65 - 53 33 - 27 7. Meidericher SV (N) 30 11 10 9 62 - 42 32 - 28 8. Rot-Weiss Essen 30 12 8 10 57 - 51 32 - 28 9. Wuppertaler SV 30 13 4 13 41 - 52 30 - 30 10. VfL Bochum (N) 30 9 11 10 54 - 54 29 - 31 11. Westfalia Herne 30 9 9 12 33 - 38 27 - 33 12. SV Sodingen 30 8 10 12 41 - 44 26 - 34 13. Preußen Dellbrück 30 10 5 15 46 - 62 25 - 35 14. Preußen Münster 30 11 3 16 48 - 70 25 - 35 15. Schwarz-Weiß Essen * 30 8 6 16 43 - 63 22 - 38 16. Borussia München-Gladbach* 30 3 4 23 39 -112 10 - 50 Preußen Dellbrück and SC Rapid Köln fusionierten 1957 zum SC Viktoria 04 Köln.
Borussia Dortmund gewann die Endrunde zur Deutschen Meisterschaft 1957.
[Bearbeiten] Saison 1957/58
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. FC Schalke 04 30 16 9 5 74 - 36 41 - 19 2. 1. FC Köln 30 18 4 8 74 - 45 40 - 20 3. Alemannia Aachen 30 15 7 8 47 - 38 37 - 23 4. Meidericher SV 30 13 10 7 56 - 37 36 - 24 5. Borussia Dortmund 30 14 7 9 67 - 44 35 - 25 6. Preußen Münster 30 9 12 9 48 - 45 30 - 30 7. Rot-Weiss Essen 30 11 8 11 40 - 42 30 - 30 8. Viktoria Köln 30 11 7 12 57 - 58 29 - 31 9. Fortuna Düsseldorf 30 11 7 12 57 - 58 29 - 31 10. Duisburger SpV 30 12 5 13 41 - 48 29 - 31 11. Rot-Weiß Oberhausen (N) 30 10 8 12 45 - 56 28 - 32 12. Westfalia Herne 30 7 13 10 41 - 54 27 - 33 13. SV Sodingen 30 7 10 13 44 - 55 24 - 36 14. VfL Bochum 30 8 8 14 39 - 62 24 - 36 15. Wuppertaler SV * 30 8 7 15 46 - 60 23 - 37 16. Sportfr. Hamborn 07 (N)* 30 5 8 17 29 - 67 18 - 42
Schalke 04 gewann die Endrunde zur Deutschen Meisterschaft 1958.
[Bearbeiten] Saison 1958/59
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. Westfalia Herne 30 19 7 4 60 - 23 45 - 15 2. 1. FC Köln 30 13 13 4 60 - 35 39 - 21 3. Fortuna Düsseldorf 30 17 5 8 89 - 56 39 - 21 4. VfL Bochum 30 14 8 8 61 - 43 36 - 24 5. Borussia Dortmund 30 15 5 10 59 - 47 35 - 25 6. Rot-Weiss Essen 30 13 6 11 51 - 42 32 - 28 7. Preußen Münster 30 13 6 11 50 - 51 32 - 28 8. Meidericher SV 30 12 6 12 44 - 44 30 - 30 9. Duisburger SpV 30 8 12 10 55 - 46 28 - 32 10. Alemannia Aachen 30 12 4 14 52 - 56 28 - 32 11. FC Schalke 04 30 9 9 12 57 - 52 27 - 33 12. Rot-Weiß Oberhausen 30 9 9 12 48 - 65 27 - 33 13. Borussia M.-Gladbach (N) 30 8 9 13 39 - 58 25 - 35 14. Viktoria Köln 30 8 7 15 57 - 83 23 - 37 15. SV Sodingen * 30 6 9 15 34 - 57 21 - 39 16. STV Horst-Emscher (N)* 30 4 5 21 32 - 90 13 - 47
[Bearbeiten] Saison 1959/60
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. 1. FC Köln 30 19 6 5 85 - 39 44 - 16 2. Westfalia Herne 30 13 11 6 56 - 37 37 - 23 3. FC Schalke 04 30 15 5 10 59 - 41 35 - 25 4. Borussia Dortmund 30 14 7 9 81 - 62 35 - 25 5. Duisburger SpV 30 9 12 9 47 - 51 30 - 30 6. Rot-Weiss Essen 30 12 5 13 46 - 60 29 - 31 7. Viktoria Köln 30 10 8 12 60 - 71 28 - 32 8. Alemannia Aachen 30 11 6 13 43 - 56 28 - 32 9. Preußen Münster 30 12 4 14 37 - 52 28 - 32 10. VfL Bochum 30 8 11 11 46 - 49 27 - 33 11. Sportfr. Hamborn 07 (N) 30 8 11 11 45 - 48 27 - 33 12. Rot-Weiß Oberhausen 30 9 9 12 40 - 49 27 - 33 13. Meidericher SV 30 9 9 12 35 - 45 27 - 33 14. Borussia München-Gladbach 30 9 9 12 38 - 52 27 - 33 15. Fortuna Düsseldorf * 30 9 8 13 46 - 53 26 - 34 16. Schwarz-Weiß Essen * 30 9 7 14 47 - 46 25 - 35
[Bearbeiten] Saison 1960/61
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. 1. FC Köln 30 18 6 6 79 - 33 42 - 18 2. Borussia Dortmund 30 15 9 6 70 - 46 39 - 21 3. FC Schalke 04 30 11 13 6 59 - 40 35 - 25 4. Rot-Weiß Oberhausen 30 12 11 7 48 - 36 35 - 25 5. Westfalia Herne 30 13 8 9 60 - 47 34 - 26 6. Borussia München-Gladbach 30 12 7 11 58 - 58 31 - 29 7. Sportfreunde Hamborn 07 30 12 7 11 46 - 48 31 - 29 8. Alemannia Aachen 30 12 5 13 61 - 61 29 - 31 9. Preußen Münster 30 10 7 13 41 - 50 27 - 33 10. Viktoria Köln 30 11 5 14 49 - 62 27 - 33 11. Meidericher SV 30 8 10 12 47 - 48 26 - 34 12. TSV Marl-Hüls (N) 30 10 6 14 41 - 61 26 - 34 13. Duisburger SpV 30 8 10 12 40 - 67 26 - 34 14. SV Sodingen (N) 30 9 7 14 47 - 58 25 - 35 15. Rot-Weiss Essen * 30 7 10 13 32 - 46 24 - 36 16. VfL Bochum * 30 9 5 16 45 - 62 23 - 37
Der Name der Stadt München-Gladbach änderte sich 1961 in Mönchengladbach.
[Bearbeiten] Saison 1961/62
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. 1. FC Köln 30 20 4 6 89 - 40 44 - 16 2. FC Schalke 04 30 18 7 5 68 - 40 43 - 17 3. Rot-Weiß Oberhausen 30 16 8 6 53 - 37 40 - 20 4. Schwarz-Weiß Essen (N) 30 13 12 5 64 - 39 38 - 22 5. Meidericher SV 30 13 9 8 50 - 37 35 - 25 6. Westfalia Herne 30 14 6 10 58 - 45 34 - 26 7. Preußen Münster 30 11 12 7 60 - 47 34 - 26 8. Borussia Dortmund 30 12 8 10 67 - 51 32 - 28 9. Fortuna Düsseldorf (N) 30 13 6 11 57 - 50 32 - 28 10. Viktoria Köln 30 13 3 14 62 - 72 29 - 31 11. Alemannia Aachen 30 8 11 11 50 - 56 27 - 33 12. Sportfreunde Hamborn 07 30 8 6 16 38 - 68 22 - 38 13. Borussia Mönchengladbach 30 9 3 18 42 - 57 21 - 39 14. TSV Marl-Hüls 30 7 7 16 52 - 82 21 - 39 15. SV Sodingen * 30 5 8 17 31 - 57 18 - 42 16. Duisburger SpV * 30 3 4 23 28 - 91 10 - 50
Der 1. FC Köln gewann die Endrunde zur Deutschen Meisterschaft 1962.
[Bearbeiten] Saison 1962/63
Pl. Verein Sp S U N Tore Punkte 1. 1. FC Köln ** 30 18 6 6 65 - 37 42 - 18 2. Borussia Dortmund ** 30 19 2 9 77 - 39 40 - 20 3. Meidericher SV ** 30 15 8 7 47 - 43 38 - 22 4. Preußen Münster ** 30 14 9 7 51 - 32 37 - 23 5. Alemannia Aachen 30 14 9 7 58 - 42 37 - 23 6. FC Schalke 04 ** 30 13 9 8 62 - 43 35 - 25 7. Schwarz-Weiß Essen 30 13 7 10 44 - 37 33 - 27 8. Viktoria Köln 30 12 6 12 81 - 69 30 - 30 9. Bayer Leverkusen (N) 30 10 10 10 50 - 54 30 - 30 10. Rot-Weiß Oberhausen 30 10 9 11 49 - 58 29 - 31 11. Borussia Mönchengladbach 30 8 8 14 44 - 60 24 - 36 12. Sportfreunde Hamborn 07 30 9 6 15 34 - 50 24 - 36 13. Fortuna Düsseldorf 30 8 6 16 43 - 64 22 - 38 14. Westfalia Herne 30 8 5 17 43 - 65 21 - 39 15. Wuppertaler SV (N) 30 9 2 19 43 - 66 20 - 40 16. TSV Marl-Hüls 30 7 4 19 37 - 69 18 - 42
Borussia Dortmund gewann die Endrunde zur Deutschen Meisterschaft 1963.
Für die 1963 gegründete Fußball-Bundesliga qualifizierten sich der 1. FC Köln, Borussia Dortmund, der Meidericher SV, Preußen Münster und der FC Schalke 04. Die restlichen Mannschaften bildeten zusammen mit den besten Vereinen der 2. Oberliga West die neugeschaffene Regionalliga West.
[Bearbeiten] Erfolgreichste Mannschaften der Oberliga West (1947-1963)
- Borussia Dortmund: 6 x Meister, 3 x Deutscher Meister (1956, 1957 und 1963)
- 1.FC Köln: 5 x Meister, 1 x Deutscher Meister (1962)
- Rot-Weiss Essen: 2 x Meister, 1 x Deutscher Meister (1955)
- FC Schalke 04: 2 x Meister, 1 x Deutscher Meister (1958)
- Westfalia Herne: 1 x Meister
[Bearbeiten] Weblinks
[Bearbeiten] Literatur
- Hans Dieter Baroth: Jungens, Euch gehört der Himmel! Die Geschichte der Oberliga West 1947-1963. Klartext. Essen 2006 (2. Aufl.) ISBN 978-3898615396
- Hardy Grüne: Vom Kronprinzen bis zur Bundesliga. 1890-1963, Agon, Kassel 1996 ISBN 3-928562-85-1
- Harald Landefeld/Achim Nöllenheidt (Hg.): "Helmut, erzähl mich dat Tor!" Neue Geschichten und Portraits aus der Oberliga West 1947-1963, Klartext, Essen 1993 ISBN 3-88474-043-1
Fußball-Oberliga Süd | Fußball-Oberliga Südwest | Fußball-Oberliga West | Fußball-Oberliga Nord | Berliner Stadtliga