Επιστολή Βαρνάβα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η Επιστολή Βαρνάβα είναι ένα πρωτοχριστιανικό, απόκρυφο κείμενο του 1ου αιώνα π.Χ., που αντικατοπτρίζει κυρίως τις πρώιμες ιουδαϊκές και χριστιανικές παραδόσεις.

Το ελληνικό κείμενο της Επιστολής Βαρνάβα έχει διατηρηθεί σε αρκετά καλή κατάσταση. Οι κύριες πηγές του κειμένου είναι ο Σιναϊτικός κώδικας (4ος αιώνας) που περιέχει ολόκληρη τη Αγία Γραφή και συγκαταλέγει την "Επιστολή" ανάμεσα στα Κανονικά κείμενα και ο Ιεροσολυμιτικός κώδικας (11ος αιώνας).

Το έργο σώζεται και σε λατινική μετάφραση του 3ου αι.

Πίνακας περιεχομένων 1 Συγγραφέας 2 Δομή του κειμένου 3 Τόπος και Χρόνος συγγραφής 4 Περιεχόμενο 5 Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία] Συγγραφέας

Είναι κοινός τόπος στη σύγχρονη έρευνα ότι η Επιστολή Βαρνάβα δεν συνεγράφη όντως από τον απόστολο Βαρνάβα. Μια τέτοια αξίωση δεν εγείρει ούτε ο ίδιος ο συγγραφέας της επιστολής, ο όποιος παραμένει ανώνυμος.

Κάποιοι μελετητές θεωρούν ότι ο συγγραφέας μπορεί να είναι κάποιος εξ εθνικών χριστιανός ή, κατ' άλλους, κάποιος εξ Ιουδαίων χριστιανός μαθητής του Απόστολου Βαρνάβα.

[Επεξεργασία] Δομή του κειμένου

Το έργο αυτό αποτελείται βασικά από δύο μέρη:

• Τα κεφ. 1-17 βασίζονται σε αντιιουδαϊκά και χριστολογικά ανθολόγια, και εκφράζουν γνωστές αντιλήψεις όπως η ταχεία έλευση του Κυρίου.

• Τα κεφ. 18-21 αναφέρονται στο προσφιλές θέμα των δύο οδών (φωτός και σκότους) και στηρίζεται σε πηγή που είναι κοινή και για τη Διδαχή.

Η δομή του κειμένου είναι η εξής:

1. Εισαγωγή, κεφ. 1
2. Πρώτο μέρος, "Θεωρητικό": η κατανόηση των γραφών, 2:1 - 16:10

i. Οι απαιτήσεις του Κυρίου: όχι ολοκαυτώματα και νηστείες, 2-3

ii. Προειδοποιήσεις για τον ερχομό της κρίσης σε έναν άνομο κόσμο, 4

iii. Γιατί ο Κύριος υπέμεινε τα κατά σάρκα Πάθη, 5-6

iv. Το πάθος του Κυρίου προτυπώνεται στον αποδιοπομπαίο τράγο και την κόκκινη δαμάλη, 7-8

v. Σχετικά με την περιτομή, 9-10

vi. Προτυπώσεις του Σταυρού και του Βαπτίσματος, 11-12

vii. Περί Διαθήκης και κληρονόμων, 13-14

viii. Ορθή κατανόηση του Σαββάτου, 15

ix. Σχετικά με τον Ναό, 16

3. Μεταβατικό τμήμα που οδηγεί στο δεύτερο μέρος του κειμένου, 17:1-18:1α
4. Δεύτερο μέρος, "Πρακτικό": Οι "δύο δρόμοι", 18:1β - 20:2

i. Εισαγωγή, 18:1β - 2

ii. Ο δρόμος του Φωτός, 19

iii. Ο δρόμος του Σκότους, 20

5. Συμπέρασμα, 21

[Επεξεργασία] Τόπος και Χρόνος συγγραφής

Πιθανός τόπος συντάξεως της "επιστολής" είναι η Παλαιστίνη. Το πρώτο μέρος της γράφτηκε οπωσδήποτε μετά το 70 μ.Χ. και ίσως μέχρι το 130 μ.Χ., καθώς ο συγγραφέας γνωρίζει τα γεγονότα της καταστροφής του Ναού στην Ιερουσαλήμ ενώ ο φόβος του ιουδαϊσμού, η ελαφρά επίδραση του γνωστικισμού, η έλλειψη οργανώσεως της Εκκλησίας και το πνευματικό κλίμα του κειμένου ταιριάζουν περισσότερο στους χρόνους αυτούς.

Τα κεφ. 18-21 θεωρούνται προσθήκη που έγινε στο τέλος του 2ου αιώνα χωρίς όμως να αποκλείεται και το β' μέρος να συντάχθηκε μέχρι το 130. Άλλη υπόθεση αναφέρει ότι επεξεργάσθηκαν το κείμενο δύο συντάκτες, ένας ιουδαιοχριστιανός ελληνιστής περί το 90-115 μ.Χ. και ένας αντινομιστής γνωστικός περί το 130.

[Επεξεργασία] Περιεχόμενο

To κείμενο δεν είναι πράγματι επιστολή, αλλά ένα θεολογικό έργο προς οικοδόμηση των Ιουδαίων, στην προσπάθεια να τους απομακρύνει από το γράμμα του Νόμου και να τους κατευθύνει προς μια πνευματική-αλληγορική κατανόησή του, ώστε να δεχθούν το ευαγγέλιο.

Κατά τον ψευδο-Βαρνάβα, η κατά γράμμα εξήγηση και εφαρμογή της Παλαιάς Διαθήκης από τους Εβραίους είναι προϊόν διαβολικής ενέργειας (20,9) και παράβαση του θείου θελήματος. Έτσι η Παλαιά Διαθήκη δεν είναι για τον συγγραφέα παιδαγωγός εις Χριστόν, όπως ήταν για τον Απόστολο Παύλο, ως μία περί του Χριστού μαρτυρία προς τον ισραηλιτικό λαό, τον υπό το Νόμο διαβιούντα, αλλά μια αλληγορία ως τύπος του Χριστιανισμού.

Ο συγγραφέας την αξία της Παλαιάς Διαθήκης την βλέπει μόνο στο ότι μερικά σημεία της οδηγούν στην αλήθεια της Καινής Διαθήκης με αλληγορική ερμηνεία, η οποία όμως δεν έχει όρια και μέτρο και ταυτίζει ουσιαστικά Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Δεν υπάρχει κατ' αυτόν χώρος για ιστορία της θείας αποκαλύψεως, αφού Νόμος και Ευαγγέλιο τελικά έχουν το ίδιο νόημα.

Στα εσχατολογικά ζητήματα, η ανάσταση του Χριστού και των πιστών, όπως και η ενσάρκωση, αποτελούν το σωτηριώδες έργο του Χριστού στην ολότητά του. Κατά τα άλλα, η ανάσταση δεν παρουσιάζεται αμφισβητούμενη από κανέναν και αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση της τελικής κρίσης.

Οι κύριες θεολογικές θέσεις της επιστολής είναι οι εξής:

• Αναφέρεται η προΰπαρξη του Χριστού (κεφ. 5,5).
• Τονίζεται η σημασία του βαπτίσματος για τη σωτηρία του ανθρώπου (κεφ. 6 & 11).
• Διατυπώνονται απόψεις για τη δημιουργία του κόσμου, την όγδοη ημέρα και το χιλιασμό (ο Χιλιασμός είναι μια εσχατολογική δοξασία που προσεγγίζει το ιστορικό τέλος αριθμολογικά, με τον χιλιετή θρίαμβο του καλού επί του κακού να συνιστά τον πυρήνα του):

"Προσέξτε ιδιαίτερα, παιδιά μου, ότι στη διάρκεια των έξι ημερών συνεπλήρωσε (ο Θεός) τα έργα Του. Αυτό σημαίνει ότι θα φέρει τέλος στον κόσμο σε έξι χιλιάδες χρόνια, διότι η μια μέρα σ' Αυτόν είναι χίλια χρόνια, καθόσον όπως έχει λεχθεί, "για τον Κύριο μία μέρα είναι σαν χίλια χρόνια". Επομένως, παιδιά μου, μέσα σε έξι μέρες —δηλαδή σε έξι χιλιάδες χρόνια— θα 'ρθει το τέλος των πάντων."

Επ. Βαρν. 15,4

Καθώς απορρίπτει και περιφρονεί την Παλαιά Διαθήκη και παρουσιάζει γενικά απόκλιση προς το Γνωστικισμό καθώς μιλά για τη "Γνώση" την οποία χρειάζεται η αλληγορική κατανόηση της Παλαιάς Διαθήκης, ο ψευδό-Βαρνάβας μπορεί να θεωρηθεί το προστάδιο του Μαρκίωνα.

Η θεολογική γραμμή της επιστολής Βαρνάβα, όπως και του Μαρκίωνα, με την απόλυτη καταδίκη της Παλαιάς Διαθήκης, θα στερούσε τη νέα πίστη από το μόνο αρραγές θεμέλιο της, και θα άνοιγε δρόμους για την ερμηνεία των γεγονότων και των λόγων της Καινής Διαθήκης με ολότελα αυθαίρετες διαφορετικές προϋποθέσεις, όπως, για παράδειγμα, ερμηνείες του Χριστιανισμού στο υπόβαθρο του Ελληνισμού και της Ανατολής.

Για το λόγο αυτό, η επιστολή Βαρνάβα θεωρήθηκε απόκρυφο κείμενο, και απορρίφθηκε από τον τελικό Κανόνα της Καινής Διαθήκης, αν και έχαιρε εκτιμήσεως από κάποιους πρώιμους εκκλησιαστικούς συγγραφείς (λ.χ. από τον Ωριγένης).

[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία

• "Ο Χριστιανισμός έναντι Ιουδαϊσμού και Ελληνισμού κατά το β' αι. μ.Χ.", Σ. Αγουρίδη, Ελληνικά Γράμματα, 1997
• "Πατρολογία", Τόμος Α', Σ. Παπαδόπουλου, Αθήνα, 4η έκδοση, 2000
• "Απόκρυφα κείμενα της Καινής Διαθήκης", Τόμος Ε', Πύρινος Κόσμος, 1993
• "Εποικοδομητική ή ευχαριστιακή η σύναξη των πιστών στην Επιστολή Βαρνάβα;", Χ. Καρακόλη, Μελέτη στο ΒΒ#24, Πουρναράς, 2002
• "The Anchor Bible Dictionary", Freedman, D. N., New York: Doubleday, 1992, λήμμα: Barnabas, Epistle Of