Νοητό πείραμα
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ένα νοητό πείραμα ή πείραμα σκέψης (thought experiment, από το γερμανικό ουσιαστικό Gedankenexperiment) αποτελεί μια πρόσπαθεια για επίλυση ενός προβλήματος με την χρήση της μοναδικής δύναμης της ανθρώπινης φαντασίας. Η χρήση των νοητών πειραμάτων στη φιλοσοφία αποτελεί μέρος της μεθοδολογίας που είναι γνωστή ως αναλυτική φιλοσοφία. Η μέθοδος που κυριαρχεί γενικά στα νοητά πειράματα διατυπώνεται μέσω της ερώτησης: τι θα συνέβαινε εάν...; Πολλά νοητά πειράματα αφορούν τα παράδοξα της γνώσης μας. Αφορούν πραγματικές καταστάσεις, εφικτές φυσικώς (σύμφωνα με τα όσα καταλαβαίνουμε από τους νόμους της φύσης), ή εφικτές στον χρόνο (δηλαδή εφικτές σύμφωνα με τα όσα γνωρίζουμε για τους νόμους της φύσης) ή εφικτές λογικά.
Ένα πείραμα σκέψης αποτελείται γενικά από τρία στάδια:
- μια διατύπωση της θεωρητικής υπόθεσης
- μια περιγραφή μιας εξωπραγματικής κατάστασης
- μια δοκιμή της υπόθεσης
Πρέπει φυσικά να έχουμε πάντα κατά νου ότι ένα πείραμα σκέψης αποτελεί συχνά ένα παράδειγμα, και άρα δεν εξηγεί πλήρως την ιδέα από την οποία προκύπτει. Δεν είναι σε καμία περίπτωση μια απόδειξη. Διάσημα νοητά πειράματα από τον χώρο της φυσικής είναι, μεταξύ άλλων, το καράβι του Γαλιλαίου, ο δαίμονας του Τζέιμς Μάξγουελ στη θερμοδυναμική, το παράδοξο των διδύμων του Langevin στην ειδική θεωρία της σχετικότητας, το παράδοξο του τρένου στην ειδική θεωρία της σχετικότητας, η γάτα του Σρέντιγκερ στην κβαντική μηχανική. Και στην φιλοσοφία συναντάμε νοητά πειράματα, για παράδειγμα το παράδοξο του Ζήνωνα, το σπήλαιο του Πλάτωνα, το δαχτυλίδι του Γύγη (επίσης του Πλάτωνα), ο κακός δαίμων του Ρενέ Ντεκάρτ (Καρτέσιος) και άλλα.
