Προτεκτοράτο

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Στο Διεθνές Δίκαιο ή την Πολιτική ο όρος Προτεκτοράτο (Protectorate) σημαίνει κάποια εδαφική κατοικήσιμη περιοχή που ελέγχεται (ή κυριαρχείται κατά διάφορους βαθμούς) από μία ή περισσότερες "προστατεύουσες" [προστάτιδες] (protecting) Δυνάμεις. Και άλλες φορές προσδιορίζει συνήθως τη προστατευόμενη οντότητα, ενώ άλλες φορές, τη σχέση μεταξύ προστάτιδος και προστατευομένου.

[Επεξεργασία] Είδη Προτεκτοράτου

Προτεκτοράτο καλείται οποιαδήποτε απο τις ακόλουθες τρεις διαφορετικές οντότητες ή σχέσεις:

1. "Αληθές Προτεκτοράτο" (true protectorate) Η προστάτιδα Δύναμη διατηρεί κάποιο τυπικό έλεγχο κυρίως στις εξωτερικές υποθέσεις. Στη περίπτωση αυτή το Π. αποτελεί μία "οιονεί κρατική κοινότητα" (statelike community) π.χ. όπως το Μαρόκο επί Γάλλων.

2. "Εσωτερικής Κυριαρχίας" (internal sovereignty). Η προστάτιδα Δύναμη είναι πλήρως κυρίαρχη (sovereign) ενώ το Π. συνεχίζει να παραμένει κράτος μόνο για εσωτερική διοίκηση και υποθέσεις (τα προτεκτοράτα αυτά κατά το πλείστον δεν έχουν διεθνή νομική προσωπικότητα και τα δικαιώματά τους ρυθμίζονται από το εσωτερικό Δίκαιο και όχι από το Διεθνές Δίκαιο και

3. "Προστατευόμενοι λαοί" χωρίς συγκρότηση κράτους. Οι λεγόμενες συνθήκες με τέτοιες οντότητες δεν αποτελούν πραγματικές συνθήκες κατά την ένοια του Διεθνούς Δικαίου. Ο όρος "Αποικιακό Προτεκτοράτο" (colonial protectorate) δεν αποτελεί παρά μια διαφανή μεταμφίεση της συνηθισμένης αποικιακής σχέσης.

[Επεξεργασία] Κυρίαρχη άποψη

Πολλοί υποστηρίζουν πως ένα προτεκτοράτο προκύπτει από μια συνθήκη μεταξύ δύο μερών και ότι η συνθήκη αυτή καθορίζει τις αντίστοιχες εξουσίες και υποχρεώσεις. "Η έκταση των εξουσιών ενός προστατεύοντος κράτους στην εδαφική έκταση του προστατευομένου εξαρτάται τόσο από τις μεταξύ τους συνθήκες που ιδρύουν αυτό το Προτεκτοράτο όσο και από τους όρους υπό τους οποίους έχει αναγνωρισθεί το Προτεκτοράτο από τρίτες Δυνάμεις, έναντι των οποίων υπάρχει πρόθεση στήριξης στις διατάξεις των συνθηκών αυτών". (Tunis-Morocco Nationality Decrees - Διατάγματα εθνικότητας Τύνιδας Μαρόκου - Permanent Court of International Justice - Δικαστήριο Διεθνούς Δικαιοσύνης - Leyden: Sijthoff 1923)

[Επεξεργασία] Διάσταση γνωμών

Πάντως η μεγαλύτερη δυσκολία στον προσδιορισμό του όρου προκύπτει από τη διαφορά γνωμών όσον αφορά:
α) την έκταση της "αυθεντίας" που ασκεί ο προστάτης για να διατηρείται το Προτεκτοράτο και
β) Η νομική θέση του "προστατευομένου" στο Διεθνές Δίκαιο.

Ο H. Kelsen υποστηρίζει, ότι όταν ένα κράτος διατηρεί ένα μέρος της δικαιοδοσίας του στα διεθνή θέματα αποτελεί μία "οιονεί κρατική οντότητα" όταν όμως παραχωρεί ολόκληρη τη δικαιοδοσία του εξαφανίζεται ολοσχερά από τη σφαίρα των Διεθνών Σχέσεων και δεν μπορεί να θεωρείται υποκείμενο του Διεθνούς Δικαίου, και αυτή τη β' περίπτωση θεωρεί Προτεκτοράτο (Principles of international law - Αρχές Διεθνούς Δικαίου - New York: Rinehart, 1952)

Αντίθετα ο H. Oppenheim υποστηρίζει ότι χαρακτηριστικό του "προστατευομένου" είναι ότι διατηρεί για ορισμένους σκοπούς τη θέση του "Διεθνούς (Νομικού) Προσώπου" (international Person). Επισημαίνει όμως ότι η νομική θέση πολλών Βρετανικών Προτεκτοράτων στην Ασία δεν υπήρξε σαφής, όπως επίσης και εκείνων της Αφρικής που απαρτίζονται από ορισμένες φυλές δεν έχουν οποιαδήποτε νομική υπόσταση.

Αν και χρησιμοποιείται ο όρος "αποικιακά προτεκτοράτα" για οντότητες που δεν έχουν νομική υπόσταση, στη πραγματικότητα ο όρος αυτός αποτελεί ένα προσωπείο για την αποικιακή διοίκηση.
"....Στην ουσία πρόκειται για αποικίες, συνταγματικά ξένο έδαφος - όπου και ο ορισμός των "Προτεκτοράτων" είναι αυτός: "Νομικίστικα τέρατα" (Juridical monsters).

Αντίθετα ο όρος "Προτεκτοράτα υπό εντολή" (British Year Book of International Law 1921-1922) αφορά εκείνα που διατηρούν την εσωτερική τους αυτοτέλεια αλλά καθίστανται και σεβαστά από άλλες δυνάμεις.

[Επεξεργασία] Η θέση του ΟΗΕ

Αν τα δύο τελευταία είδη Προτεκτοράτου διαθέτουν Διεθνή (Νομική) προσωπικοτητα, η ύπαρξή τους φαίνεται να οφείλεται στο Συμβατικό Διεθνές Δίκαιο όπως αυτό διατυπώνεται (επίσημη μετάφραση) στο Κεφάλαιο ΧΙ του Καταστατικού Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών που τιτλοφορείται "Δήλωσις αφορώσα μη αυτοκυβερνώμενες χώρες" ορίζει με το άρθρο 73:
"Μέλη των Ηνωμένων Εθνών άτινα έχουσιν ή αναλαμβάνουσι την ευθύνην της διοικήσεως εδαφών, των οποίων οι λαοί δεν έχουν εισέτι φθάσει εις πλήρη βαθμόν αυτοδιοικήσεως, αναγνωρίζουσι την αρχήν ότι τα συμφέροντα των κατοίκων των εδαφών τούτων είναι προέχοντα, και αποδέχονται ως ιεράν παρακαταθήκην την υποχρέωσιν να προαγάγωσιν εις τον ανώτερον βαθμόν την ευημερίαν των κατοίκων των εδαφών τούτων, έναντι του συστήματος της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, όπερ ο παρών Χάρτης εγκαθιδρύει..."