Ρεμπέτικη μουσική

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο όρος «Ρεμπέτικο» ανακατευθύνει εδώ. Για άλλες χρήσεις, δείτε Ρεμπέτικο (αποσαφήνιση).

Ρεμπέτικη μουσική ή Ρεμπέτικο ονομάζεται το είδος μουσικής που ξεκίνησε σαν μουσική του κοινωνικού περιθωρίου και διαδόθηκε αργότερα ευρύτερα μετεξελισσόμενη στη λαϊκή μουσική.
Η μουσική αυτή εξελίχθηκε κυρίως σε αστικά κέντρα της Ελλάδας, στην Αθήνα και τον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και στη Σύρο.

Πίνακας περιεχομένων

1 Ιστορία
2 Το ρεμπέτικο στις Η.Π.Α.
3 Μουσικά όργανα
4 Θεματολογία
5 Συνθέτες - Στιχουργοί - Μουσικοί - Τραγουδιστές
6 Βλέπε επίσης
7 Εξωτερικές συνδέσεις

[Επεξεργασία] Ιστορία

Βλέπε επίσης: Χρονοδιάγραμμα του ρεμπέτικου

Ο Ηλίας Πετρόπουλος, ένας από τους μεγαλύτερους μελετητές του ρεμπέτικου, χωρίζει την ιστορία του ρεμπέτικου σε τρεις περιόδους:

1922 - 1932 - Η εποχή που κυριαρχούν τα στοιχεία από την μουσική της Σμύρνης.
1932 - 1942 - Η κλασική περίοδος.
1942 - 1952 - Η εποχή της ευρείας διάδοσης και αποδοχής.

[Επεξεργασία] Προϊστορία

Οι ρίζες του ρεμπέτικου τραγουδιού μπορούν να αναζητηθούν αφενός στη μουσική των παραλίων της Μικράς Ασίας και της Κωνσταντινούπολης, αφετέρου σε τραγούδια των φυλακών, η ύπαρξη των οποίων αναφέρεται από τα μέσα του 19ου αιώνα.
Στα τέλη του 19ου αιώνα υπήρχαν στον ελλαδικό χώρο και στη Μικρά Ασία τα «Καφέ Αμάν». Αυτά ήταν καφενεία στα οποία οι θαμώνες διασκέδαζαν με ζωντανή μουσική. Οι χώροι αυτοί αποτέλεσαν ένα από τα λίκνα του ρεμπέτικου, μαζί με την φυλακή, την ταβέρνα και τον τεκέ.

[Επεξεργασία] Περίοδος της κυριαρχίας των σμυρναίικων στοιχείων

Το 1922 είναι η χρονιά της Μικρασιατικής καταστροφής την οποία ακολουθεί η ανταλλαγή πληθυσμών με τη Συνθήκη της Λωζάνης. Πολλοί μικρασιάτες εγκαθίστανται στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας φέρνοντας από εκεί τις μουσικές τους παραδόσεις.
Από την ανάμειξη της μουσικής της Μικράς Ασίας και στοιχείων του ελλαδικού χώρου δημιουργείται το ρεμπέτικο. Αυτή την περίοδο η θεματολογία του ρεμπέτικου περιλαμβάνει κυρίως ερωτικά τραγούδια και τραγούδια σχετικά με παράνομες πράξεις (π.χ. ναρκωτικά). Αρχικά οι επιρροές από τη μουσική της Σμύρνης είναι κυρίαρχες σε βαθμό που να είναι ορισμένες φορές δύσκολο να διαχωριστεί το ρεμπέτικο από το σμυρναίικο τραγούδι. Σταδιακά το ρεμπέτικο αποκτά το δικό του ξεχωριστό χαρακτήρα.

[Επεξεργασία] Κλασική περίοδος

Το 1932 κυκλοφορούν οι πρώτες ηχογραφήσεις ρεμπέτικων τραγουδιών στην Ελλάδα από τον Μάρκο Βαμβακάρη. Το 1936 ξεκινάει η δικτατορία του Μεταξά και επιβάλλεται λογοκρισία. Αναγκαστικά η δισκογραφία προσαρμόζεται και οι αναφορές σε ναρκωτικά, τεκέδες κ.λ.π. εκλείπουν από τις ηχογραφήσεις. Συνεχίζουν ωστόσο να γράφονται τραγούδια με παράνομη θεματολογία. Αυτά μέχρι την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Γερμανούς αφού κατά τη διάρκεια της κατοχής οι ηχογραφήσεις σταματούν.

[Επεξεργασία] Εποχή της μαζικής αποδοχής

Κορυφαία προσωπικότητα του ρεμπέτικου αναδεικνύεται αυτή την περίοδο ο Βασίλης Τσιτσάνης. Μετά την απελευθέρωση το ρεμπέτικο αρχίζει να καταξιώνεται σαν λαϊκή μουσική ευρείας αποδοχής και βγαίνει από το περιθώριο. Παράλληλα αλλάζει η θεματολογία των τραγουδιών με τα τραγούδια με ερωτική και κοινωνική θεματολογία να αποτελούν τώρα τη συντριπτική πλειοψηφία. Εμφανίζονται νέοι ρεμπέτες τραγουδιστές όπως η Σωτηρία Μπέλλου. Οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '50 το ρεμπέτικο, στη γνήσιά του μορφή, πεθαίνει και δίνει τη θέση του στο λαϊκό τραγούδι.
Αρχίζουν να εκδίδονται μελέτες πάνω στο θέμα και ανθολογίες τραγουδιών, από συγγραφείς όπως ο Ηλίας Πετρόπουλος και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, βιογραφίες ρεμπετών, ενώ γίνονται και αρκετές νέες ηχογραφήσεις. Το μπουζούκι, βασικό όργανο της ρεμπέτικης μουσικής, γίνεται ευρέως αποδεκτό και χρησιμοποιείται από μεγάλους συνθέτες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις. Σήμερα, το ρεμπέτικο έχει κερδίσει μεγάλη δημοτικότητα ενώ αναγνωρίζεται και μελετάται διεθνώς.

[Επεξεργασία] Το ρεμπέτικο στις Η.Π.Α.

Τα χρόνια που ακολούθησαν την Μικρασιατική καταστροφή, αλλά και πριν από αυτήν, μεγάλος αριθμός Ελλήνων μεταναστεύεσε στις Η.Π.Α., μεταφέροντας εκεί τη μουσική παράδοση της Σμύρνης, αλλά και το ρεμπέτικο. Ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα ηχογραφούνται από αμερικάνικες εταιρίες σμυρναίικα και δημοτικά τραγούδια.
Το 1919 ιδρύονται οι πρώτες ελληνικές δισκογραφικές εταιρίες και από τα μέσα της δεκαετίας του '20 υπάρχουν ηχογραφήσεις τραγουδιών τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ρεμπέτικα, πριν ακόμα αρχίσουν οι ηχογραφήσεις στην Ελλάδα. Μέχρι και το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο γράφονται και ηχογραφούνται αρκετά πολύ αξιόλογα κομμάτια, ενώ ενώ η συνεργασία ελλήνων με ξένους μουσικούς δίνει πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα.

[Επεξεργασία] Μουσικά όργανα

Μπαγλαμάς

Τα βασικά όργανα του ρεμπέτικου τραγουδιού είναι το μπουζούκι, ο μπαγλαμάς ή κάποιο άλλο παρεμφερές όργανο (π.χ. τζουράς). Χρησιμοποιούνται ακόμα το ντέφι, το ακορντεόν, η κιθάρα, το τουμπελέκι, τα ζίλια (παρόμοιο με τις καστανιέτες), και άλλα όργανα. Σε κάποιες παλιές ηχογραφήσεις ακούγεται κάτι σαν ήχος γυαλιού. Πρόκειται για τον ήχο που παράγεται από το χτύπημα ενός κομπολογιού σε ένα ποτήρι. Κάποιοι μάγκες συνήθιζαν να συνοδεύουν τους μουσικούς με αυτόν τον τρόπο, συνήθεια που πέρασε και σε κάποιες ηχογραφήσεις.

[Επεξεργασία] Θεματολογία

Η θεματολογία των ρεμπέτικων τραγουδιών κινείται σε χώρους συνηθισμένους σε κάθε είδος μουσικής, π.χ. έρωτας, αλλά και στο χώρο της παρανομίας. Αρχικά κυριαρχούσε το ερωτικό στοιχείο και η θεματολογία ναρκωτικά - φυλακή - παρανομία. Σταδιακά και με την εξάπλωση του ρεμπέτικου σε ευρέτερες μάζες η θεματολογία άλλαξε και κυριάρχησαν τα κοινωνικά θέματα χωρίς βέβαια να χάσει τη πρωτοκαθεδρία του ο έρωτας.
Έχουν γραφτεί ρεμπέτικα τραγούδια για θέματα όπως ο έρωτας, τα ναρκωτικά (χασίς, κοκαΐνη κ.α.) και οι τεκέδες, η φυλακή, για συγγενικά πρόσωπα (π.χ. η μητέρα), ο θάνατος, η ξενιτιά, σατυρικά, για τον στρατό και τον πόλεμο, για «μικρά» θέματα της καθημερινής ζωής, για εξωτικούς τόπους, για την φτώχεια, για πρόσωπα του υπόκοσμου, για την εργασία, την ασθένεια, την πορνεία, για τις μικρές λύπες και καημούς των ανθρώπων, και άλλα.