پرتوزا
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
 |
این مقاله به تمیزکاری نیاز دارد. لطفاً آن را تا جایی که ممکن است از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید. سپس این الگو را از بالای مقاله حذف کنید. محتویات این مقاله ممکن است غیرقابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد. |
در مواد پرتوزا یا رادیو اکتیو فرایند پرتوزایی رخ می‌دهد.
پرتوزایی (رادیواکتیویته) به فرآیندی گفته میشود که به وسیله آن هسته‌های ناپایدار اتمی دچار تباهی هسته‌ای میشوند. چنین فرایندی معمولاً یک تابش یون‌شونده با مقدار بالایی انرژی (کارمایه) پدید می‌‌آورد.
این انرژی را میتوان به صورت نیروی هسته‌ای مهار کرد یا می‌تواند به‌وسیله آلودگی پرتوزایی در زیستبوم رها شود که بسیار مخاطره آمیز خواهد بود.
اگر هسته‌ای بیش از اندازه نوترون داشته باشد (بیش از ۵/۱ برابر تعداد پروتون ها) ناپایدار میشود و زمینه برای تغییر در آن فراهم می‌آید هستهٔ ناپایدار برای رسیدن به پایداری متلاشی میشود به این فرآیند شکافت هسته‌ای می‌گویند و ضمن تبدیل به هسته یا هسته‌هایی کوچک تر و پایدارتر پرتوهای پرانرژی و خطرناکی را به اطراف پراکنده می‌کند چنین هسته‌ای را پرتوزا یا رادیواکتیو می‌گویند.
این بخش از مقاله شکافت هسته‌ای برای ادغام به اینجا منتقل شده است.
[ویرایش] پایداری و ناپایداری ایزوتوپ‌ها
اگر ۱۳ پروتون را با ۱۴ نوترون ترکیب کنیم هسته‌ای خواهیم داشت که اگر ۱۳ الکترون در اطراف آن گردش کنند یک اتم آلومینیوم را میسازند. حال اگر میلیاردها از این اتم‌ها را در کنار هم قرار دهیم فلز آلومینیوم (AL27) را داریم که با آن انواع وسایل نظیر قوطی نوشابه و در و پنجره و غیره... را میتوان ساخت.
اگر همین آلومینیوم را در شیشه‌ای قرار دهیم و چند میلیون سال دیگر به سراغ آن بیائیم این آلومینیوم هیچ تغییری نخواهد داشت. یعنی آلومینیوم عنصری پایدار است. تا حدود یک قرن پیش تصور بر این بود که تمام عناصر پایدار هستند.
بسیاری از اتم‌ها در اشکال متفاوتی دیده میشوند. برای مثال مس دو شکل پایدار دارد: مس ۶۳ ومس ۶۵. به این دو نوع ایزوتوپ گفته میشود. هر دوی آنها ۲۹ پروتون دارند اما چون در جرم اتمی ۲ واحد فرق دارند به سادگی میتوان فهمید که تعداد نوترون‌های اولی ۳۴ ودیگری ۳۶ است. هر دوی آنها پایدار هستند. در حدود یک قرن پیش دانشمندان متوجه شدند که بعضی عناصر ایزوتوپ‌هایی دارند که رادیواکتیو (پرتوزا) هستند. مثلاً هیدروژن را در نظر بگیرید، در مورد این عنصر سه ایزوتوپ شناخته شده است:
۱ - هیدروژن معمولی (H1) در هسته اتم حود یک پروتون دارد وبدون هیچ نوترونی. البته واضح است چون نیازی نیست تا خاصیت چسبانندگی خود را نشان دهد چرا که پروتون دیگری وجود ندارد.
۲ - هیدروژن دوتریم( D)که یک پروتون ویک نوترون دارد و در طبیعت بسیار نادر است. اگرچه عمل آن بسیار شبیه هیدروژن نوع اول است برای مثال میتوان از آن آب ساخت اما میزان بالای آن سمی است.
هر دو ایزوتوپ یاد شده پایدار هستند اما ایزوتوپ دیگری از هیدروژن وجود دارد که ناپایدار است!
۳ - ایزوتوپ سوم هیدروژن (تریتیوم )(T)که شامل دو نوترون و یک پروتون است. همان طور که قبلا گفته شد این نوع هیدروژن ناپایدار است. یعنی اگر بازهم ظرفی برداریم واین بار درون آن را با این نوع از هیدروژن پر کنیم و یک میلیون سال دیگر به سراغ آن بیائیم متوجه میشویم که دیگر هیدروژنی نداریم و همه آن به هلیم ۳ تبدیل شده است (۲ پروتون و یک نوترون).
میتوان گفت که هر چه هسته اتم سنگین‌تر شود تعداد ایزوتوپ‌ها بیشتر میشود و هر چه تعداد ایزوتوپ‌ها بیشتر شود امکان بوجود آمدن هسته‌های ناپایدار نیز بیشتر خواهد شد و در نتیجه احتمال وجود نوع رادیواکتیو نیز بیشتر میشود.
در طبیعت عناصر خاصی را میتوان یافت که همه ایزوتوپ‌هایشان رادیواکتیو باشند. برای مثال دو عنصر سنگین طبیعت که در بمب‌ها ونیروگاه‌های هسته‌ای از آنها استفاده میشود را نام میبریم: اورانیوم و پلوتونیوم.
