پیشینه تقسیمات کشوری ایران
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
محدوده و بخش‌بندی کشوری که اکنون ایران نامیده می‌شود در طول تاریخ تغییرات زیادی داشته است. در این مقاله پیشینه تقسیمات کشوری ایران عرضه می‌شود.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] دوره قاجار
در اوايل دوره قاجار ایران به پنج حکمرانی و دوازده حاکم‌نشين تقسيم می‌شد:
- حکمرانی آذربايجان (که آذربايجان، همدان و زنجان را شامل می‌شد) مقر وليعهد و تحت فرمان او بود.
- حکمرانی دوم شامل ايالت های کردستان، کرمانشاه، سرحد عراقين و لرستان
- حکمرانی سوم فارس بود که علاوه بر ايالت فارس، بنادر و جزاير خليج فارس، کهگيلويه، بختياری و خوزستان را در بر می گرفت.
- حکمرانی چهارم عبارت از خراسان و سيستان بود
- حکمرانی پنجم را کرمان و بلوچستان تشکيل می‌داد.
از آغاز قرن سيزدهم هجری شمسی اين تقسيم‌بندی تغيير کرد و قلمرو بعضی از حکمرانی‌ها تقسيم شد. در اواسط سلطنت ناصرالدين شاه قاجار ايران دارای چهار ايالت و ۲۳ ولايت بود:
[ویرایش] ایالت‌ها
- ايالت آذربايجان
- ايالت خراسان و سيستان
- ايالت فارس و لارستان
- ايالت کرمان و بلوچستان
[ویرایش] ولایت‌ها
- ولايت گيلان
- ولايت مازندران
- ولايت استرآباد
- ولايت تهران
- ولايت قزوين
- ولايت خمسه
- ولايت همدان
- ولايت عراق (اراک)
- ولايت ثلاث (ملاير، نهاوند و تويسرکان)
- ولايت قم
- ولايت ساوه
- ولايت کاشان
- ولايت کمره
- گلپايگان
- خوانسار و محلات
- ولايت اصفهان
- ولايت بختياری
- ولايت يزد
- ولايت بروجرد
- ولايت کردستان
- ولايت کرمانشاهان
- ولايت لرستان
- ولايت خوزستان
- ولايت بنادر خليج فارس
- ولايت کويرهای مرکزی
[ویرایش] پس از مشروطه
پس از برقراری مشروطه و تأسيس مجلس شورای ملی، بر طبق قانون اساسی تغيير سرحد ولايات و ايالات بدون تصويب قانون ممنوع شد. مجلس در دی ماه ۱۲۸۶ قانون ايالات و ولايات را به تصويب رساند که مطابق آن ايران به چهار ايالت و دوازده ولایت تقسيم شد.
[ویرایش] ایالت‌ها
- آذربايجان
- کرمان و بلوچستان
- فارس و بنادر
- خراسان و سيستان
[ویرایش] ولایت‌ها
- استرآباد
- مازندران
- گيلان
- زنجان
- کردستان
- لرستان
- کرمانشاهان
- همدان
- اصفهان
- يزد
- عراق
- خوزستان
- تهران
[ویرایش] دوره رضاشاه پهلوی
در آبان ماه ۱۳۱۶ و در دوران سلطنت رضاشاه، مجلس قانون جديد تقسيمات کشوری را تصويب کرد و اختيار تغيير در آن را به هيأت وزيران واگذارد. مطابق اين مصوبه ایران به شش استان تقسيم شد که هر استان چند شهرستان و هر شهرستان چند بخش و هر بخش چند دهستان و هر دهستان چند قصبه و روستا را شامل می شد.
[ویرایش] استان‌ها
- استان شمال غرب شامل شهرستان های خوی، رضائيه (اروميه)، مهاباد، تبريز، اردبيل و مراغه.
- استان شمال شامل گيلان، مازندران، تهران، اصفهان، مرکزی، زنجان و سمنان فعلی
- استان غرب شامل کردستان تا خوزستان
- استان جنوب شامل نواحی فارس و يزد و کرمان و هرمزگان فعلی
- استان شمال شرق شامل خراسان و شاهرود
- استان مکران شامل سيستان و بلوچستان فعلی
پس از تصويب قانون ۱۳۱۶ و سپردن حق تغيير تقسيمات کشوری به دولت، اين تقسيمات به کرات تغيير کرد. از جمله تقسيم بندی شش استانی تنها حدود دو ماه دوام آورد و در دی ماه همان سال به ده استان افزايش يافت.
[ویرایش] دوره محمدرضاشاه پهلوی
اين تغييرات در دوران محمدرضاشاه و پس از آن نيز ادامه يافت که گاه جنبه کاملاً سياسی به خود می گرفت. از جمله اين موارد کاملاً سياسی، تصميم به وارد کردن بحرين در تقسيمات کشوری ايران به عنوان استان چهاردهم بود.
[ویرایش] انقلاب اسلامی
در آستانه انقلاب اسلامی ايران شامل ۲۴ استان، ۱۶۵۰ شهرستان و ۴۷۴ بخش بود. پس از پيروزی انقلاب، مردم مناطق مختلف درخواست‌هایی در مورد تغيير در تقسيمات کشوری مطرح کردند و در دو سال نخست استقرار جمهوری اسلامی در حدود سی شهرستان جديد تشکيل شد. چند استان جديد مانند استان قم، استان قزوين، استان اردبيل و استان گلستان نیز به تقسيمات کشوری ایران اضافه شد. استان خراسان به سه استان استان خراسان رضوی، استان خراسان شمالی و استان خراسان جنوبی تقسيم شد.
در سال های اخير از احتمال تشکيل واحدهای سياسی بزرگتر از استان به نام ايالت سخن به ميان آمد که سرانجام آن هنوز روشن نيست.
[ویرایش] منابع
پارسانژاد، امید، تقسیمات کشوری، روزنامه شرق شماره ۳۳۸ سال دوم، چهارشنبه ۲۰ آبان ۱۳۸۳
