François Viète
From Wikipedia
François Viète 1540 en Fontenay-le-Comte til 13 di decembro 1603 en Paris esis matematikisto.
On konsideras li kom uno di precipua prekursori di algebro. Il esas l'unesma ye havar reprezentita l'equaciono-parametri per literi.
François Viète esis konocita anke dum lua epoko kom fidela e kompetenta royala servisto. Il esis privata konsilo di Henrik 3ma e Henrik 4ma.
Indexo |
[redaktar] Publika vivo
[redaktar] Vivo pri rejo-servicio
Filiulo di prokuratoro, Viète studias yuro en Poitiers. Ye 1560, il divenas advokato en lua nativa urbo. Quick on konfidas li importanta aferi, note la liquidaco di farmo-preci en Poitou por vidvino di François Ier od ankore di interesti di Mary Stuart, rejino di Skotia.
Ye 1564 il eniras ye servico di Soubise-familio kom sekretario e preceptoro por Catherine de Partenay do servos el tota vido. Il frequentas lore maxim alta kalvinista aristokracio: la precipua chefi Coligny e Condé, ma anke Jeanne d'Albret, rejino di Navarre e lia filiulo futuro Henrik 4ma.
Ye 1571 il esas advokato en Paris-parlamento, pos ye 1573 il esas nominita konsilo ad Rennes-parlamento. Ye 1576 Henrik 3ma engajas li per specala komiso. Ye 1580 il esas requizito-mastro ye Paris-parlamento, ligita ad exkluziva servico di rejo.
To esas anke ye 1580 Viète obtenas la regulado di importanta afero opozinta la duko di Nemours kontre Françoise de Rohan, ye gano di lasto. To produktas li la tenaca rankoro di ligala partiso, qua obtenos lua eskarto ye 1584. Henri de Navarre skribas multa letri en favoro di Viète, pro obtenar lua retro-veno por rejo-servico, ma il ne esos obediita. Viète uzas to retreto-yara pri matematiko.
Ekpulsita di Paris de barikadi-dio, ye 12 di mayo 1588, Henrik 3ma refujas a Blois. Il imperas ye royala oficii truvar su en Tours ante 15 di aprilo : Viète esas uno di unesma respondo ye apelo.
Pos Henrik 3ma morto, Viète eniras en privata konselo di Henrik 4ma. Il esas tre prizita di rejo, qua admiras lua matematika talenti. De 1594 il esas komisita exlusive pri descifrago di enemika sekreta kodi, tasko il realigas ja de 1580.
Ye 1590 Henrik 4ma publikas letro di komandoro Moreo ad Hispania-rejo. La kontenita di ta letro, descifragita per Viète, revelas ke la chefo di ligo en Francia, duko di Mayenne, projektis divenar rejo ye placo di Henrik 4ma. Ta edituro akulas la duko di Mayenne e favorisas tale la regulado di religio-militi.
La memoro qua il editas justa ante lua morto pri kriptografodo kadukas omna metodi di epoko.
[redaktar] Matematika verki
[redaktar] Unesma verki
Inter 1564 e 1568 il lansas su en labori pri astronomio e trigonometrio, e skribas traktato nultempe editita : Harmonicon Coeleste.
Ye 1571 il editas verko di trigonometrio, Canon mathematicus, ube il prizentas multa formuli sur sinuso e kosinuso. Il facas ibe nekustuma uzo per l'epoko di decimala nombri. To esas l'unesma trigonometriala tabuli establisita de araba matematikisti ye 10ma yar-cento.
[redaktar] la ver-semblanta logistiko
Renesanco-matematiko plasas su en heredo di antiqua grekia, qua esas fondamentala geometrio. Ye epoko di Viète l'algebro, de aritmetiko, esas perceptita nur kom reguli-katalogo. Multa matematikisti, do Cardan ye 1545, uzis geometrala rezoni per justifikar di algebrala metodi.
Tale geometrio semblis utensilo fidinda e potenta per solvar di algebrala questioni, ma l'uzo di algebro per solvar di geometrala problemi semblis multa plu dificila. To esas tamen to qua proposas Viète.
De 1591, Viète, qua esas tre richa, komencas editar ye lua kusto la sistemala expozo di lua matematika teorio, qua il nomas ver-semblanta logistiko (de specis: simbolo) o arto di kalkulo sur di simboli.
Ta logistiko procedas en tri tempi:
- Unesma on notas omna grandesi koram, tale lua relaci, en uzinta apta simbolismo developita da Viète. On rezumas pose la problemo sub formo di equaciono. Viète nomas ta etapo zététique. Il notas la grandesi konocita da konsonanti (B, D, ec.) e la grandesi nekonocita da vokali (A, E, ec.).
- Poristala analizo permizas pos transformar e diskutar l'equaciono. Il agas di truvar karakteristika relaco di problemo, porisma de qua on povas pasar ad sequa etapo.
- en la lasta etapo, retika analizo, on rivenas ye unesma problemo do on expozas soluco per geometrala konstrukto susteninta sur la porisma.
Inter la problemi qua Viète trakteskas kun ta metodo, citas la kompleta solvo di equaciono di duesma grado di la formo ax2 + bx = c e di equacioni di triesma grado di la formo x3 + ax = b kun a e b pozitiva (Viète posas la changi di sucesa varianti : 
pos Y = X3 e riduktas tale ye equaciono di duesma grado).
[redaktar] Decendantaro di ver-semblanta logistiko
Ver-semblanta logistiko havas maxim limita decendantaro. Viète ne esas l'unesma propozar ye notar nekonocita quantesi per di literi. Cetere, lua matematika notizi esas tre grava, e lua algebrala demarsho, qua ne parvenas separar klare algebro e geometrio, bezonas longa developado en maxim komplexa problemi. Lua algebro esas quick obliviita, en favoro di karteziana geometrio.
Il esas tamen l'unesma ye introduktar notacioni per la problemo-donaji (e ne nur per la nekonociti), ed il remarkas la ligo inter di radiki e koeficienti di polinomio.
L'originalajo di Viète esas precipua afirmar l'avantajo di algebrala metodi e probas di donar sistemala expozo. Il ne hezitas afirmar ke kun algebro omna problemi povas esar solvita (Nullum non problema solvere.)
