Sajarah kaum Yahudi ing Polandia
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Sajarah kaum Yahudi ing Polandia lawasé kurang luwih 1.000 taun. Sadawaning 1.000 taun sajarah, manifèstasiné werna-werna banget, saka masa-masa toleransi religius lan karaharjan kanggo komunitas Yahudi nganti mèh kasirnan total komunitas utawa génosidha marang komunitas iki nalika Perang Donya II lan Holocaust tatkala Polandia didhudhuki Nazi Jerman mawa brutal. Wiwit keraton Polandia diadegaké ing abad kaping-11 nganti anané Pasamakmuran Polandia-Lituania ing 1569, Polandia iku salah sijining negara ing Eropah sing paling toleran marang komunitas Yahudi. Negara iki dadi pondhoké komunitas Yahudi sing paling gedhé lan paling énèrjik Nanging sawisé Pasamakmuran iki dadi kèlangan daya déning intrik-intrik negara manca lang pangowahan sajroning negara iki dhéwé; Reformasi Protestan lan Kontra-Reformasi Katulik, toleransi tradhisional Polandia dadi saya ilang wiwit saka abad kaping-17 lan sabanjuré. Kasilé, situasi angèl komunitas Yahudi dadi saya èlèk nganti padha karo negara-negara Eropah liyané ing pungkasané abad kaping-18.
Sawisé palihan negara Polandia ing taun 1795 lan dibedhahé negara iki lan kasirnané kamardikan Polandia, kaum Yahudi Polandia dadi kudu nurut hukum-hukum negara-negara sing njajah Polandia, utamané kakaisaran Rusia sing anti-semitik, nanging uga kakaisaran Austria-Hongaria saha keraton Prusia/kakaisaran Jerman. Saliyané iku, akèh wong Yahudi Polandia sing ndhukung Komunisme. Prekara iki nambah polarisaniné kaum Yahudi marang pamaréntah kakaisaran Rusia lan Austria-Hongaria serta ngecap kaum Yahudi dadi pendhukung Revolusi Komunis Rusia. Sanadyan mengkono nalika Polandia mardika sawisé Perang Donya I ing taun 1918, negara iki nduwé komunitas Yahudi gedhé sing hidup lan cacahé ana kurang luwih telung yuta jiwa. Komunitas iki salah siji sing paling gedhé sadonya, kamangka anti-semitisme iku masalah sing dadi saya gedhé.
Nalika Perang Donya II lan masa pendhudhukan Polandia déning Nazi Jerman, 90% komunitas Yahudi sirna. Sawisé perang, kurang luwih 240.000 jiwa kaum Yahudi sing isih turah, migrasi menyang Amérika Sarékat, Amérika Kidul utawa Palestina ing ngendi ing taun 1948 diadegaké negara Israel. Nalika jaman komunis, wong-wong Yahudi sing taat marang agamané dikuya-kuya pamaréntah. Saiki komunitas Yahudi Polandia kari 12.000 cacahé, nanging cacahé sing sajati bisa luwih gedhé manèh.
