Kanton Wallis

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Kanton Wallis

Basisdate

Hauptort:

Sitten/Sion

Flächi:

5'224 km²
(Rang 3)

Iwohner:

288'800 (2004)
(Rang 9)

Bevölkerigsdichti:

55 Iw./km²
(Rang 24)

Bitritt zue dr Eidgnosseschaft:

1815

Abchürzig:

Sproche:

Französisch, Deutsch

Websyte:

Kanton Wallis

Karte

Där Kanton Wallis ischt än Kanton im Südweschtu va n'r Schwiiz. Tiitsch: Wallis; Französisch: Valais; Italienisch: Vallese; Rätoromanisch: Vallais; Englisch: Valais

Inhaltsverzeichnis

1 Geographie
- 1.1 Wichtigi Siitutäler
2 Bivelkrig
- 2.1 Schpraach
- 2.2 Religione - Konfessione
3 Verfassig und Politik
- 3.1 Legislativa
- 3.2 Bizirka mit dum Höüjptort

[ändere] Geographie

Ds Wallis bschtejt (mit Üsnahm vam Gibiät jensits vam Simplonpasses) üs üm Tal vum Rottu (Rhone) va n'r Quella (dum Rhonegletscher) bis zum Gänfärsee und du Situtellinu, bis zä Wassärschejde. Uf dr Nordsita schind Bärnär und Waadtländär Alpe, im Südu d' Wallisär Alpe mit de hegschtu Bärga va dr Schwiiz (Mischabel- und Monte Rosa Massiv). D'hegschtu Bärgä va de Wallisär Alpe sind Dufourspitza mit 4634 m.ü.M., dr Dom 4545 m.ü.M., Liskamm 4527 m.ü.M., Wiishoru 4505 m.ü.M., Täschhoru 4490 m.ü.M. und dr bekanntischte Bärg va dr Wält ds Mattärhoru 4478 m.ü.M.

Mit dum Aletschgletscher, dum Gornergletscher und dum Fieschärgletscher sind di dri gregschtu Gletschera va nu Alpä im Wallis.

Durr du Schutz va nu Bärga zring isch ds'Höüipttal vam Obärwallis, vorallum aber z'unner Vischpärtal ganz trochus und waarums (Steppoklima). D'Wassärvärsorgig isch durr scho im Mittilalter bikannte Wassärlejtige (Süöe) (Suone, Bisse) gwährlejschtuti.

[ändere] Wichtigi Siitutäler

Nördlich vam Rottu:	Südlich vam Rottu:
Fieschärtal	Biital
Leetschutal	Saastal
Dalatal (Lejggerbad)	Nikolaital/Mattertal
	Turtmaateli
	Val d'Anniviers (Eifischtal)
	Val d'Hérens (Eringertal)
	Val de Bagnes
	Val d'Entremont
	Val d'Illiez

`s Matterhorn éww´r`m Riffelsee

[ändere] Bivelkrig

[ändere] Schpraach

Im Oberwallis (im Oschtu va Sidärs, franzesisch Sierre) tüöt mu tiitsch, än hechschtalemannische Dialäkt redu, im Unn'rwallis (im Oschtu va Sidärs) redut mu franzesisch odär wiä d'Wallisär sägund "Wälsch". Tejlwiis keert mu inu Siitutälera va Eifisch und Ering nu z'Pattua, än frankoprovenzalischi Mundart. D'natiirlich Sprachgränza isch der Chlej Bach nerdli vam Rottu d' Raspille zwischund Sidärs und Salgesch. Südli vam Rottu bildut dr Pfywald d'Sprachgränzu.

Franzesisch (Wälsch): 62%
Tiitsch: 28%
Italienisch: 3%
Andri: 7%

Kantonali Amtssprache sind z'Franzesischa und Hochtiitsch, kommunali Amtssprache eintwäder franzesisch oder tiitsch, d'Stadt Sidärs und d'Stadt Sittu sind zwejsprachigi.

[ändere] Religione - Konfessione

D'folgondu Zale gmäss Volchszählig va 2000 (in ä Chlammre gmäss Volchszählig 1990):

Katholisch: 81.2% (89%)
Protestantisch: 6.3% (5%)
Andri/Kejni: 12.5% (6%)

D'römisch-katholischi und d'evangelisch-reformierti Chirche sind bejdi öffentlichrächtlich anerchännti.

[ändere] Verfassig und Politik

D'hittig Kantonsv'rfassig datiärt vam 1907 (mit ä hüfo Ändrige).

[ändere] Legislativa

Die ggsetzgäbund Hermandat isch där Gross Rat (Grand Conseil) mit 130 vam Volch fr viär Jahr gwählti Abgordnutu und irusch 130 Stellvärträtera(Suppleantu). D'partiipolitisch Zämusetzig gseht äso üs:

CVP (d'Schwarzo): 61,

CSP (di Gälwo): 14,

FDP (die Blaawo: 32,

SP (d'Roto): 18,

PLV: 3,

SVP (di Brüno): 1,

Partiilos: 1

Vam Grossu Rat ärlaani Ggsetz miässund vor d'Volchsabstimmig. Ds Volch het ds Rächt, mit änära Volchsinitiativa sälbscht Värfassigs- und Ggsetzesändrigä vorzschlaa; neetig sind darfär 8'000 Unnerschriftä.

[ändere] Bizirka mit dum Höüjptort

Z'Wallis bstejt üs 13 Bizirka. Schi sind üs dä 13 Zändu antstandu, uf dum Kantonswappo sinsch durr 13 Stärna dargschtellti. D'Bizirka Weschtlich Raro und Öschtlich Raro sind Zämmuhaftig ej Zändu.