Konsonant

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Züridütsch

Under Konsonant (v. lat.: con = mit + sonare = tönen; au Mittöner oder Mitluut) verschtaht mer einersiits en Luut, wo siini Artikulation e Verengig vom Schtimmtrakt beinhaltet, so dass dr Atemluftschtrom ganz oder teilwiise blockiert wird und so zu hörbare Turbulenze (Luftwirbelige) chunnt. Konsonante sind Hemmnis überwindendi Luut. Zu dem zelled im Düütsche d Gruppe vo de Obstruente (Plosive, Frikative, Affrikate) und d Gruppe vo de Sonorante (Liquide/Laterale, Nasale) sowie dr Halbvokal oder Halbkonsonant /j/.

Es werded under Konsonante gmeinhin au d Buechschtabe verschtande, wo derartigi Luut repräsentiered. Um dr verbreitete Verwechslig bzw. Gliichsetzig vo Luute und Buechschtabe vorzbüüge, isch es sinnvoll, de Begriff Konsonantebuechschtabe z verwende. Linguistisch korrekt sind d Begriff Konsonantegraphem bzw. Randgraphem (Graphem, wo für de Silberand, nöd de Silbeechern verwandt werded, so z. B. i dr Grammatik vo dr düütsche Schpraach, Berlin 1997, Bd. 1, vgl. S. 246ff).

Im Düütsche entspreched si meischtens de Buechschtabe:  B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, Q, R, S, ß, T, V, W, X, Z.

Si schtönd de Vokalbuechschtabe (Selbschtluute, Vokalgrapheme/Cherngrapheme) A, Ä, E, I, O, Ö, U, Ü, Y gegeüber.

Zur artikulatorische Beschriibig vo Konsonante werded di folgende Kriterie verwendet:

• Schtimmbeteiligung (schtimmhaft oder schtimmlos)
• Artikulationsort
• Artikulationsart

Biischpiilswiis laat sich es /m/ wie in Oma gmäss dene Kriterie als schtimmhafte bilabiale Nasal charakterisiere.

Under akustisch-auditive Kriterie betrachtet, underscheided sich Konsonante vo Vokale im Grad ihrer Sonorität. Under Sonorität verschtaht mer d Schallfülli, d.h. di underschiedlich akustisch Riichwiiti vo de Luut.

Wil jedi Silbe en Luut uufwiist, wo siini Sonorität di vo siine Nachbarsluut übertrifft, händ Vokal e grösseri Schallfülli als Konsonante. De Konsonante falled dur das beschtimmti Positione i dr Silbeschtruktur zue, allgemein am Silbeaafang und -Endi, d.h. Konsonante sind normalerwiis kei Silbeträger. Als Uusnahme devoo sind allerdings d Sonorante: Approximante (Vokal in eigentlich konsonantischer Position, öppe jung /jʊŋ/ aber phonetisch [i̯ʊŋ] und nasali und laterali Konsonante (Konsonante als Sonoritätsmaximum im Silberiim wie öppe in Matten [matn̩] z gseeh.

Im Düütsche luutet s Wort mit r längschte Konsonantebuechschtabefolg -- wenn mer nur Wörter mitzellt, wo in übliche Wörterbüecher verzeichnet sind -- vermuetlich Angstschweiss (föif Konsonante-Phonem bzw. -Luut in Folg, wo mit Hilf vo acht Konsonantebuechschtabe dargschtellt werded).

Lueg au: Vokal, Konsonanz, Konsonantehüüfig, Knackluut, Schnalzluut, Kürzezeichen

Konsonante

Lueg au: IPA, Vokale

Pulmonale Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalv. Retroflex Palatal Velar Uvular Pharyngal Epiglottal Glottal stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth.   nüt-pulmonischi Zeiche Nasal m ɱ n ɳ ɲ ŋ ɴ  Schnalzluut  ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ Plosive p b • • t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ  Implo­siv  ɓ ɗ ʄ ɠ ʛ Frikativ ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ  Ejektiv  pʼ tʼ kʼ qʼ sʼ    Approximante    β̞ ʋ ɹ ɻ j ɰ ʁ̞ andri Laterale  ɺ ɫ Vibrante ʙ r • ʀ • Co-artikulierti Approximante  ʍ w ɥ Flap/Tap • ѵ ɾ ɽ • co-artikulierti Frikativ  ɕ ʑ ɧ Laterale Frikative ɬ ɮ • • • Affrikate  p̪f ʦ ʧ ʤ kx Lateral Approximante l ɭ ʎ ʟ Dr Artikel basiert uf ´ra freie Ibersetzung vum Artikel „Konsonant“ us dr dytsche Wikipedia. E Lischte mit de dörtige Autore kasch dörte aluege