Monophthong

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

E Monophthong isch - im Gegesatz zum Diphthong - e eifache Vokal, e Eilüt (Einlaut). S git langi un kurzi Monophthong. Im Ditsche wäre langi Monophthong aü mit zwee gliche Buechstabe gschriibe, z. B. Moos, See - in dr Dieth-Schriibung wäre langi Monophthong grundsätzlig mit zwee gliche Buechstabe gschriibe.

S Wort Huus enthaltet e lange Monophthong (uu), im Elsass kunnt des Wort mit kurzem Monophthong vor: Hüss (ü).

Dr Monophthong in Werter wiä Huus, Iis un Füür isch typisch fir s Alemannisch "im engere Sinn" (des heißt, s Alemannisch ohni s Schwebisch).

Diä Monophthong sin aber nit iberal glich üsprägt - lueg in dr Tabälle. Do isch Vokallängi nit agää, si isch im Elsass un in dr Ortenau viilmol kurz, im weschtlige Briisgaü seltener, im ibrige Gebiit noch seltener.

Bodeseealemannisch z Vorarlbärg Hochalemannisch	Bodeseealemannisch z Ditschland un Oberrhiinalemannisch	ditschi Standartsproch
Is, Ris, Zit	Is, Ris, Zit	Eis, Reis, Zeit
Hus, Mus, Buch	Hus/Hüs, Mus/Müs, Buch/Büch	Haus, Maus, Bauch
Für, Müs, hüt	Fir, Mis, hit	Feuer, Mäuse, heute

Numme im Schwebische heißts do ohni Monophthong Hous, Ejs, Fejer. S Schwebisch isch vu dr neihochditsche Diphthongiärung betroffe (Umwandlunge vu Monophthong zu Diphthong) (lueg unter Diphthong).

[ändere] D neihochditsch Monophthongiärung

Im 11. un 12. Johrhundert hän sich im eschtlige Mittelditschland ie, uo un üe zu > ii, uu un üü entwicklet un sich in etlige ditsche Dialäkt un in dr Standartsprooch iibirgeret.

Mittelhochditsch	friähs Neihochditsch
lieb (sag: liäb	lieb (sag: liib)
buoch	buch (sag: buuch)
füegen	fügen (sag: füügen)

Im Bayrische un im Alemannische het sich diä Monophthongiärung nit kenne durchsetze, z.B. im Alemannische (mit samt em Schwebische) heißts alliwiil no

• lieb (sag: liäb), Buech un füege (im Hochalemannische un im Vorarlbärger Bodeseealemannisch) un
• lieb (sag: liäb), Buech un fiege (sag: fiäge) (Oberrhiinalemannisch, ditschs Bodeseealemannisch, Schwebisch)