Oberuzwil

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Ùndertòggeborg

Oberozwil isch e ländlichi Gmaind im Wahlchrais Wiil vom Kantoo Sanggale i de Schwiz. Die Gmaind lit im Undertoggeborg und het öppe 5700 Iiwohner. Si bestoot us de Dörfer Oberozwil (IPA: [ˈob̥ərˌoʦʋil]; 4300 IW), Bichwil (IPA: [ˈb̥ɪxʋil]; 800 IW) und Nidrglatt (IPA: [nɪd̥ərˈg̊lat]) und merere chliine Wiiler und grenzt a Uzwil, Oberbüre, Floowil, Degersche und Jonschwil.

Wo d Isebaan vo Sanggale uf Zöri baut woren isch, hend sich d Oberozwiler gwehrt, as die Baan dor s Dorf faari und drom macht de Zug jetzt churz vorem Baahof Uzwil en Riiserangg, aine vode engste Iisebaanrängg wos git! De Intercity-Bahof ghört aber zo Ozwil und Oberozwil.

Im Süde vode Gmaind stoot de Eppeberg (IPA: [ˈepːəb̥ɛrg̊]), wo 809 m höch isch und vo wo me bi guetem Wetter bis öber de Bodesee luege cha. Im Sommer werdet ufem Eppeberg im "Garte-Kino" Film zaiget. Im Weschte ghört de Bettenauerwaier (IPA: ˈbetːənauər waijər) zomene beliebte Usflugsziil. Aber bade chamer im Waijer nöd. Oberozwil het aber e Fraibaad und bide Sekundarschuel isch e Halebaad.

Inhaltsverzeichnis 1 Gschicht 2 Bekannti Lüt us de Gmaind 3 Weblinks 4 Büecher

[ändere] Gschicht

De Ort Oberozwil erschint underem Name Uzzinwilare zerschtmol 819 und 824 i Uurchunde vom Chloschter Sanggale. Bichwil und Wiile (IPA: [ˈʋiːlə]) werdet zerschtmol inere Urchund usem Joor 865 gnennt, as Pichilinwilare und Wila. Alem Aaschii no, isch Oberuzwil wäred de alemannische Landnaam Grichtsort gsii, wie de Flurname Malloh (IPA: [ˈmalːo]; ahd. *mahal-lôh "Grichtshügel") bim Bettenauerwaier zaigt.

Im Mittelalter isch s Gebiet vode Gmaind usem Fraigricht Oberuzwil, em Fraigricht Homberg (Nidrglatt, Hailigetschwil) und em Gricht Eppeberg (Bichwil, Hailig Bueche) bestande, wäret s Dörfli Riggetschwil (IPA: rɪkːətʃˈwiːl) zude Fraiwaibelhueb Tegersche ghört het. Die oberi Grichtsbarkait isch a de Groofe vo Toggeburg understande.

D Herre vo Eppeberg sind zerschtmol mitem Hainrich I. von Bichwil (1222) und em Chuonrat I. von Eppenberg (1259) in Erschinig trete. Wäred de Appizellerchrieg isch die Burg im Johr 1403 abgfagglet worde und 1521 isch d Burg Eppeberg vom Blitz troffe worde und samt de Burgherri abebrennt. S Gschlecht vo de Eppeberg isch den verarmt und die nidri Grichtsbarkait isch uf d Here vo Thurn und Taxis öbergange. Hüt haltet sich im Dorf Bichwil s Grücht, ass vode Burgruine Eppeberg en underirdische Ghaimgang is Dorf füeri, doch physikalischi Messige vode ETH Zöri hend kai Hiiwiis uf de Tunel gfunde.

Endi vom 15. Johrhundert het de Förstabt vo Sanggale bifole, ass s Moor mitem Tümpel bi Bettenau ufgstaut werdi, demit me dai Fisch züchte cha. Erst 1932 isch de Waijer ganz zode Gmaind Oberozwil cho, s Dörfli Bettenau ghört aber zu Jonschwil.

I de Joor 1611 und 1629 het d Pest ase gwüetet, as Oberozwil fast usgstorbe wäär. Dozmol sind Oberozwil und Bichwil zu Jonschwil cherchgnössig gsii und die Tote sind drom z Jonschwil vergrabe worde. Es werd brichtet, as ainisch, wo e Ladig Pesttoti uf Jonschwil gfare worden isch, de Fuermaa het müese drümol usgwechslet werde, well de ander a de Pest erlegen isch!

Im Joor 1768 isch Bichwil zunere aigne katholische Pfarrai worde und me het denn us de Stai vode Ruine Eppeberg d St. Maurizius-Cherche baut, so asmer hüt kum näbis vode Ruine gsie cha. Erst 1935 hend d Katholike vo Oberozwil en aigni Cherche öbercho. Die reformierte Oberozwiler degege hend scho 1766 en aigni Cherche baut, wo vom Baumaister Hans-Ueli Gruebemaa plant woren isch. De het gad ono de Taufstai gstiftet. Die Cherche stot sit 1966 underem Schutz vode Aidgnössische Denggmoolpfleeg. Z Bichwil sind bis 1970 d Schüeler uf zwoo Schuele uftailt worde, jenochdem öb si katholisch oder reformiert gsi sind.

1803 isch mit de Mediationsakte vom Napoleon de Kantoo Sanggale gründet worde und debi sind d Dörfer Oberozwil, Bichwil, Riggetschwil, Nidrglatt und Wiile zu de politische Gmaind Oberozwil verbunde wore. Hüt sind d Dörfer Oberozwil und Bichwil mitem Industriort Ozwil zämegwachse. Die maiste Lüt schaffet ide Industrii Ozwil oder sind Buure.

[ändere] Bekannti Lüt us de Gmaind

• Isaak Gröbli (1822-1917), Erfinder vode Schifflistiggmaschine
• Emil Abderhalden (1877-1950), Physiolog und de Entdecker vode Abderhaldenschen Abwehrferment
• Ferdinand Gehr (1896-1996), Moler vo umstrittne religiöse Bilder
• Franco Carlotto (*1973), Schauspiler, Modell, "Mr. World Fitness"

[ändere] Weblinks

• Offizielli Website vode Gmaind Oberozwil

[ändere] Büecher

• Jubiläumsschrift: Oberuzwil: Drei Dörfer - eine Gemeinde; 1803-2003; Patronat: Gmaind Oberozwil (2003)

Koordinate: 47° 26' N, 9° 8' O