Biologie

Aus Wikipedia

Der Àrtikl is im Dialekt „Ostmittlboarisch“ gschriem worn.

Dé Biologie (vo griechisch βίος "Lébm" und λόγος "Lehr") is dé Wissnschåft, dé sé mid olle Såchan befåsst, dé wås midn Lébm zon doân håbnt. Sé zafåit é meara Richtonga.

[dro werkln] Spezielle Biologie

Af da oân Seitn steht dés Beschreibm vo da Vüfåit vo dé Viecha, Pflanzaln, Schwammaln und Mikroorganismen in Voadagrund. Dés is dé Systematik oda Spezielle Biologie (vo Lateinésch species = Oart). Nåch dé untaschiadléchn Lébewesn, dé ma betråcht, untatäult ma dé Biologie é dé Zoologie (Viecha), Botanik (Pflônzn), Mykologie (Schwammal) und Mikrobiologie (Bakterien und so kloâns Zeig). Am Ôfông, såg ma én Mittlåita, is's då netta då drum gônga, daas ma's ausanônda kennt, wônn ma's braucht, såg ma ois Häulpflônzn, oda wônn ma damid zon doân håt, såg ma ois Ungraud. Dônn is's åba mid'n genaua Hischaun oiwäul mea und mea woarn und bevoa sé sé nimma auskênnt håbnt, håbnt's ôngfônga, daas's a System ênebråcht håbnt, a Êtäulong vo oim wås lébt. Oâna vo dé Wichtegan am Ôfông is då da Linnaeus gwésn. Af dên geht dé Oart und Weis zruck, wia ma de Lébewesn wissnschåftle benennt. Zo deara Benennong gibt's aa ân eigena Zweig vo da Systematik, dé Nomenklatur. Mea und mea hând's davô weggagônga, daas's dé Êtäulong aloâ nåch Untaschiad gmåcht håbnt, dé wås ma leicht siagt. Sé håbnt sé dônn mea nåch da Vawôndtschåft gricht. Wäu jå da Darwin dé Evolutionstheorie afbråcht håt, dé besågt, daas oiss midanônda vawôndt is.

[dro werkln] Åigemeine Biologie

Dea Zweig vo da Biologie befåsst sé mea mit dem, wås zwischn dé vaschiedena Lébewesn zglei is, wia's afbaut hant und wia's funktioniant. Wås én Afbau betriafft, då befåsst sé be dé Pflônzn dé Anatomie mid'n êwêndegn Bau und dé Morphologie mid da Gståit, dé ma siagt. É da Zoologie måchant's dên Untaschiad nét, då hoasst oiss Anatomie. Mid'n Bau vo dé Gewebe gibt sé dé Histologie å, mid'n Bau vo dé Zälln dé Cytologie. Wia dés Gônze funktioniat, dés is dés Fåchgebiet vo da Physiologie. Dé schaut sé ô, wia da Stoffwechsl oabat, mit olle de chemischn Voagêng, wia zon beispü dés Afnemma vo dé Nährstoff aus'n Bodn oder dé Photosyntese bé de Pflônzn oda de Vadauong bé de Viecha. Säbstvastêndle stölnt sé é da Physiologie, Anatomie und so weida be dé Pflônzn und Viecha gônz untaschiadleche Frågn, drum gibt's dônn aa a Pflônznphysiologie und Tierphysiologie etc.
Dé Lébewesn miassn sé mid ôndane Lébewesn vo eâna eigena Oart und vo ôndane Oartn und mid da abiotischn Umwält zrecht findn. Und wia sé sé då zrecht findnt und wia sé sé eâna Umgebong zrecht richtnt - oda zgrund, dés untasuacht dé Ökologie.
Ois Zweig vo da Biologie gibt's aa nu a Richtong, dé sé mid'n Vahåitn vo dé Viecha bescheftegt, dés is dé Vahåitnsfoaschong oda Ethologie.