Web Analytics


https://www.amazon.it/dp/B0CT9YL557

We support WINRAR [What is this] - [Download .exe file(s) for Windows]

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
SITEMAP
Audiobooks by Valerio Di Stefano: Single Download - Complete Download [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Alphabetical Download  [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Download Instructions

Make a donation: IBAN: IT36M0708677020000000008016 - BIC/SWIFT:  ICRAITRRU60 - VALERIO DI STEFANO or
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Gschicht fum Boarischn - Wikipedia

Gschicht fum Boarischn

Aus Wikipedia

Der Àrtikl is im Dialekt „Owaöstareichisch“ gschriem worn.


Boarisch haid
Boarisch haid

S Boarische is a Schbråch mid ana 1500 Joa åidn Gschicht. Fu da Zaid nåch n End fum Römischn Raich bis zan haidign Dåg wiad in da Region um d Donau und dé östlichn Åipn Boarisch grét. S Boarische håd si im Mitlåita nåch Noadn iwa d Donau und in Sidn und Ostn ausbroat und sogoa de ödastn schriflichn Dokument dé néd auf Latain sondan in õana fu de faschidanen geamanischn Foiksschbråchn gschrim woan han, soan Boarisch. Schbéda håm si in da Mitn fum haiding Daidschlãnd d easchdn Foamen fu ana iwaregionaln daidschn Schriftschbråch entwükit und s Boarische is oiwai mea zu am Dialekt woan, dea zwoa grét åwa ned gschrim woan is. So richdig duachgsézt håd si s Hochdaidsch im 18. Joahundat und blos nu a boa Mundoat-Dichda hãm wås in õana fu de fün Variantn fum Boarischn aufgschrim. Said deara Zaid gibt s a an grosn schbråchlichn Âiflus fu hochdaidsche Wöata und Rédewendungen. Haid iss Boarische õane fu de grestn Dialektgrupn im daidschn Schbråchraum und wiad oiwai nu fu fü Laid in Baian, Ésdaraich und Siddiaroi grét. Es gibt said a boa Joa a wida mea Fasuach Boarisch zan schraim, in da Schui, fu Schriftschdöla und a då in da Wikipedia. Gschbrochn s Boarisch head ma a mãnchmåi im Feanseng, im Füm und es gibt a an Haufn Musi in dé faschidan boarischn Dialekt.

Inhaltsverzeichnis

[dro werkln] Indoairopeische Foagschicht

D Expansion du de Geamanen 700 foa Grisdus bis Grisdi Gebuat
D Expansion du de Geamanen 700 foa Grisdus bis Grisdi Gebuat

S Boarische ghead so wia dé maisdn Schbråchn in Airopa zu da indoairopeischn Schbråchfamilie und zwoa zan geamanischn Zwaig fu deara grosn Grupn. A wãn s Boarische haid néd neta geamanische Wöata håd und a an Âiflus fu romanische und slawische Schbråchn håd, is da Grundschdog geamanisch.

D faschidanen geamanischn Grupn keman uaschbringlich ole aus Sid-Skandinawien oda da Gégend fum haiding Dénemak und da Ostse und hãm si in da Zaid foa Grisdus nåch Sidn ausbroat. Zua Zaid fum Römischn Raich woan d Geamanen östlich fum Rain und nöadlich fu da Deana. Es håd åwa a Geamanen gém, dé fu da Ostse waid in Ostn bis ans Schwoaze Mea zong san, wia zum Baischbü de Gotn. Auf dé Zaid beziagt si a d linguisdische Klassifiziarung in Noadgeamanisch (dé wo in Skandinawien blim han), in Westgeamanisch (ole sidlich fu Dénemak) und Ostgeamanisch (dé Richtung Ostn zong san).

S Boarische ged hauptsechli auf westgeamanische Variantn zruk, håd åwa a a boa klõane ostgeamanische Weata bis haid drin. In da naichan hisdoarischn Schbråchfoaschung untadailt ma dés Westgeamanische sogoa nu amåi und måcht an Untaschiad zwischn Wésa-Rain-Geamanen (Istwäonen), wo de schbedan Frankn dazua ghean und de Elbgeamanen (Irminonen), wo de Swebn, d Alemanen, de Langobardn, d Hermundurn (Foafoan fu de Thüringa) und de schbedan Bajuwan dazua ghean. Fia dé zwoa untaschiadlichn Grupn fawent ma haid in Iwabegrif "Südgermanen".


[dro werkln] Römazaid an da Deana

Rest fum Legionslåga in Carnuntum
Rest fum Legionslåga in Carnuntum

In da Gégend fum haiding Baian und Ésdaraich håd ma zua Zaid fum Römischn Raich åwa an latainischn Dialekt grét. D römischn Donau-Brovinzn Raetia, Noricum und Pannonia woan fria amåi fu Keltn besidlt und san in da Zaid fum 1. Joahundat Dail fum Römischn Raich woan. De keltischn Laid, dé in de Åipn und an da Donau glébt hãm, hãm mid da Zaid eana Schbråch aufgém und zan Latain gwegslt. Daduach is a keltisch beainflusda romanischa Dialekt entschdãndn, dea in deara Region grét woan is.

Hisdoarische Gwøn dafia han zan õan römische Dext aus deara Zaid und römische Oatsnãmen, dé oft a auf a keltische Wuazl zruk gengan (Augusta Vindelicum - Augschbuag, Castra Regina - Réngschbuag, Quintanis - Künzing, Castra Batavia - Båssau, Lentia - Linz, Ovilava - Wøs, Lauriacum - Loach, Cucullis - Kuchl, Iuvavum - Såizbuag, Flavia Solva - bai Laibniz, Virunum - Magdalénsbeag, Vindobona - Wean).

So lãng d Römer eana Donau-Grenz bewåcht hãm und fataiding kina hãm, håd s kõane oda neta gãns wenig Geamanen sidlich dafã gém. Ma woas åwa, dass geamanische Soidådn in da römischn Legion gém håd, dé ois Fetaranen a in da Gégend sidlich fu da Donau ãgsidlt woan san. D aigentliche Gschicht fum Boarischn fãngt åwa east in da Zaid nåch de Röma ã.


[dro werkln] D Schbråch fu de Bajuwarn (500-700)

Bajuwarische Bügi-Fibl, 6. Joahundat, gfundn in Waging am Se
Bajuwarische Bügi-Fibl, 6. Joahundat, gfundn in Waging am Se

Entschdãndn is d boarische Schbråch am End fum Römischn Impearium und am Ãfãng fum frian Mitlåita im 6. und 7. Joahundat. Faschidane west-geamische Grupn han in deara Zaid in de Brovinzn Nocricum ripense und Raetia secunda, oiso dé Gégend zwischn Deana und Åipn zong und hãm si doat niada låssn, wo foahea nu de Röma woan. Fu dé west-geamanischn Grupn dé då betailigt woan, san foa oim d Langobardn wichdig. Dé woan am Ãfãng fum 6. Joahundat in Ostésdaraich und san dãn iwa Panonien nåch Italien. A boa fu de Langobardn san åwa då blim und de Donau aufweats zong. Fum Wesdn san woaschainli a Alemanen ausn haiding Schwåm iwan Lech nåch Ostn. D Region fu Nidabaian sidlich fu da Donau, Owaésdaraich, da Såizbuaga Flåchgau und s Seengebid fu Owabaian is so zan Entschdehungsgebid fu de Bajuwarn woan. [2]

Doat hãm si si mid de römischn Laid, dé nu in deara Region blim han lãngsãm famischt und a klõane slawische Grupn und woaschainli sogoa ostgeamanische Grupn woan dabai. Dé ole san ungefea im 6. Joahundat zum naichn Schdãm fu dé Bajuwarn zãmgwågsn und so is a a naiche Schbråch entschdãndn (mea dazua unta Etnogenese fu de Bajuwarn).

D Schbråch fu de Bajuwarn kena ma ned, wai s aus deara Zaid kõane Dokument oda Inschriftn gibt. Wås ma wissn basiad auf archeologische Funde und linguisdische Rekonstrukzionen und Faglaich. Ma glaubt åwa das dé naich entschdãndane bajuwarische Schbråch fü Enlichkaidn zan åidn Alemanisch und Langobardisch ghåbt håd. Aussadem håd s Bajuwarische sogoa haid nu fü latainische Element drin, dé aus da kelto-romanischn Schbråch fu dé då bliman römischn Laid keman. Im Osdn fu Ésdaraich woan aussadem zu deara Zaid Slawn, und zwoa in Owaésdaraich åb da Drã, gãns Nidaésdaraich, in da Schdaiamoak und in Ostkeatn und déswéng wiad dé Schbråch fu de Bajuwarn a fü slawische Element drinan ghåbt håm. [3]

D Schbråch fu de Bajuwarn muas oiso a Mischung aus faschidane geamanische Schbråchn gwén sâi, mid am romanischn Subsdrat, dés in Diaroi und Såizbuag am schdeakan woa und am slawischn Subsdrat in de östlichn Gégendn.


[dro werkln] Åid-Boarisch (700 - 1100)

D faschidanen westgeamanischn Variantn in åidhochdaidscha Zaid
D faschidanen westgeamanischn Variantn in åidhochdaidscha Zaid
S Muspilli Gedicht, um s Joa 870 entschdãndn
S Muspilli Gedicht, um s Joa 870 entschdãndn

Åb n 8. und mea nu fum 9. Joahundat han d easchdn schriftlichn Dokument iwalifat, dé fu da hisdoarischn Linguisdik ois Boarisch klassifiziad wean. Es is zwoa in dera Zaid hauptsechlich auf Latain gschrim woan, åwa mãnche Manuskript han in da jéwailing lokaln geamanischn Schbråch aufgschrim woan. Dés woan Fasuach fu õanzelne Mönch, wichdige religiöse Såchan fum Latain zan iwasézn, damid ma s Grisndum béssa unta d Laid bringa kãn. Es håd åwa zu deara Zaid iwahaupt kõa ainhaitliche Schraibwais gém, sondan in dé faschidanen Regionen und sogoa in de faschidan Skriptoarien fu de Glesda håd ma untaschiadliche Schraibwaisn entwükit. [4] [5]

Dé boarischn Dext aus deara Zaid untaschaidn si fu dé ãndan benåchbatn geamanischn Schbråchn, wia Frenkisch, Alemanisch und Segsisch. Wichdige Glesda im Heazogdum fu de Bajuwarn, wo boarische Dext entschdãndn san, woan Fraising, Réngschbuag, Wessobrun, und Téganse. Manuskript mid boarische Dext san åwa a im Glosda im frenkischn Fulda entschdãndn, dés 744 fum Hailing Sturmi grünt woan is und im Glosda Sankt Galln. [6]

Wichdige Manuskript mid boarische Dext aus deara Zaid san [7]: Abrogans, Muspilli, Wessobrunner Schöpfungsgedicht, Hildebrandsliadl, Fraisinga Paternoster, Freisinger Petruslied, d Kasseler Gespräche und d Exhortatio ad plebem christianam.

[dro werkln] Zwoate Laudfaschiabung

A wichdige schbråchliche Bsondahaid aus deara Zaid is, das im Åid-Boarischn de zwoate Laudfaschiabung schã komplet foabai is. Aus "dat" wiad "das" und aus "slapan" wiad "slāfan" und aus "skip" wiad "Schif". De Laudfaschiabung is im Sidn fum geamanischn Schbråchraum entschdãnd, mãnche Foascha sång im Langobardisch, und dãn iwa s Boarische und Alemanische in Noadn gwãndat. A Dail fu de frenkischn Dialekt håd a de Laudfaschibung midgmåcht, dé nent ma dãn Åid-Owafrenkisch, de Niada-Frenkischn Dialekt, s Åid-Segsisch, s Frisisch und s Åid-Englisch hãm de Laudfaschiabung néd.

De geamanischn Variant aus deara Zaid, dé d Laudfaschiabung midgmåcht hãm wean a Owadaidsch oda Hochdaidsch gnent. S zwoate is åwa a fawiarenda Begrif, wai haid de mearan Laid mid dém Woat "Standard Deutsch" asoziian. [8]

[dro werkln] Expansion und Earowarung

In deara Zaid fum frian Mitlåita broat si s Boarische a in Ostn und Sidn aus. S Lãnd östlich fu da Drã und Éns, wås foahea slawisch bsidlt woa, kimt zan Heazogdum fu de Bajuwarn und åb n 8. Joahundat wiad da boarische Âinflus a in Keantn gressa. Mid deara Expansion broat si a de boarische Schbråch doat hî aus und fadrengt in Nidaésdaraich s Slawische komplet. In Keantn und da Sidschdaiamoak blaibt s Slawische fü schdeaka und exisdiad ois Slowenisch jå bis haid. [9] [10]

[dro werkln] Frenkischa Ainflus

Auf s Boarische fu deara Zaid håd a d Schbråch fu de Frankn, dé nöadlichn Nåchban fu de Bajuwarn, a Auswiakung ghåbt, åwa regional recht untaschiadlich. Im Joa 788 wiad da boarische Heazog Tassilo III. fum Franknkini in Koal in Grossn ågsézt und Baian wiad daduach Dail fum frenkischn Raich. Frenkische Adelige keman so ins Lãnd und sidln si foa oim in de östlichn Gégendn an, wo s grosse Lendarain griang. Daduach håd néd blos s Noadboarische wéng da diarektn Nåchbaschåft an frenkischn Ainflus, sondan a dé östlichn Gégendn in Nidaésdaraich, Buagnlãnd, da Schdaiamoak und Keantn. In da Linuistik nent ma dés a s frenkische Supasdrat. [11] [12]



[dro werkln] Boarischs Mitlhochdaidsch (1100 - 1400)

Da Wåita fu da Fogiwoad håd "in Ésdaraich singa und sång gleant" [1], Büd Codex Manesse
Da Wåita fu da Fogiwoad håd "in Ésdaraich singa und sång gleant" [1], Büd Codex Manesse
D Genesis in da Millstätter Hãndschrift, gschrim ziaka 1200, haid im Keantna Lãndesarchif
D Genesis in da Millstätter Hãndschrift, gschrim ziaka 1200, haid im Keantna Lãndesarchif

[dro werkln] Minnegsangi

Im Hochmitlåita gibt s zan easchdn Måi a gressane Litaratuaprodukzion mit an Haufn Gedichtl, Liada und Gschichtn dé uns bis haid iwalifat san. Gschrim woan is nima néd neta fu Mönch, in de Skriptoarien fu de Glesda, sondan a fu Minnesenga und Dichda, dé damid Gråfn, Fiaschd und Kini untahåidn hãm. A im boarischn Raum entschdengan jéz mea Dext, dé néd auf Latain san, wobai õa eha in ana foikstümlichan regionaln boarischn Schbråch gschrim san und ãndane in ana noblan iwaregionalan Variantn.

Dé Schbråch fu deara Zaid, s Mitlhochdaidsch, woa regional recht untaschiadlich und néd ainhaitlich. De Minnesenga san zwoa éfda fu õan Hof zan ãndan zong und iwahaupt waid umadum kema und déswéng ged ma a dafã aus, dass si a iwaregional fascheboare Schbråch entwükit håd, drozdem kã ma dé faschidanen mitlhochdaidschn Dext oft recht kloa zu da frenkischn, da alemanischn und da boarischn Gégend zua dailn. Aussadem kena ma jå nua dé gschriwane Schbråch fu deara Zaid und kinan déswéng néd bsondas fü iwa dé gschbrochane Schbråch fu dé noamaln Laid sång. Das dé Gebildetn, de umadum ziagadn Minnesenga und d Adelign a iwaregionale daidsche Schbråch schrim und filaicht a grét hãm, sågt wéng aus iwa d Schbråch fum Foik. Ma deaf a ned fagéssn, das dé haidige Sekundealitaratua zum Mitlhochdaidschn ois im Nåchhinain schdandardisiad und faainhaitlicht woan is (normalisiertes Mittelhochdeutsch). [13]

Bekãnte Minnesenga fu deara Zaid dé aus Baian oda in haiding Ésdaraich keman, san unta undãm da Wåita fu da Fogiwoad (1170-1230), da Ulrich fu Lichtnschdõa ( 1200-1275), da Wernher der Gartenaere (13. Joahundat) - Schraiwa fum Meier Helmbrecht, da Buaggråf fu Lienz (13. Jh.), da Mönch fu Såizbuag (14. Jh.) und da siddiarola Oswald fu Woiknschdõa (1377-1445).

Religiöse Schriftn fu deara Epochn, dé aus da boarischn Gégend keman, san zum Baischbü fum Berthold von Regensburg oda de Millstätter Handschrift aus Keantn.


[dro werkln] L-Vokalisazion im 13. Joahundat

Obwoi ma kõa wiakliche Dialekt-Litaratua aus deara Zaid hãm, wiss ma duach klõane Inschriftn, Oatsnãm und linguisdische Rekonstrukzionen doch a weng wås iwa d Entwiklung fum Boarischn in deara Zaid. Ma håd zum Baischbü aussa gfundn, das de L-Vokalisazion, dé bsondas is fia de mitlboarischn Dialekt im 13. Joahundat ãgfãngt håd. De lautliche Entwiklung håd si im gãnzn Donauraum ausbroat und daduach san a de Untaschiad zum Noadboarischn in da Owapfåiz und in Sidboarischn in Diaroi, im Beaglãnd fu Såizbuag, Keantn und da Sidschdaiamoak east entschdãndn.

[dro werkln] Diftongiarung im 12. Joahundat

A lautliche Schbråchfaendarung, dé wida amåi ausn Sidn kema is und si fåst auf n gãnzn daidschn Schbråchraum ausbroat håd, is de Diftongiarung fu lãnge Vokale. A Diftong (δίφθογγος, grichisch fia "zwoa Laud") is a Zwilaud und Diftongiarung hoast, das aus dé lãngen Vokale zwoa kuaze wean. So wiad aus "mîn" -> mâi, aus "dîn" -> dâi, aus "hûs" -> Haus, aus "ûf" -> auf. Dé Entwiklung håd ian Ãfãng in Keantn und da Schdaiamoak gnuma und si iwan boarischn Raum nåch Noadn ausbroat.

A de haidige daidsche Schriftschbråch håd dé Diftong drin, de alemanischn Dialekt in da Schwaiz, Foaarlbeag, Schwåm und Bådn åwa néd. Said deara Zaid driftn oiso s Boarische und s Alemanische, dé dafoa recht fü gemainsãm ghåbt hãm, ausanãnd. A dé niadadaischn Dialekt (Platt) hãm dé Faendarung néd midgmåcht. Gschrim wiad de Diftongiarung zum Baischbü in Réngschbuag und Såizbuag åb n 14. Joahundat, grét woan is åwa sicha schã lenga. [14]

Zusezlich entschded in deara Zaid aus n åidn "ei" Diftong da fia s Boarische so prégnante "oa" Diftong ("breit -> broad, "Weiz" -> Woaz). In de boarischn Dext aus deara Zaid schlågt si dés a in da Schrift niada, de noamaln "ei" wean mid AI gschrim und dé boarischn "oa" Diftonge mid "ei". De Entwiklung hãm de mitldaidschn Dialekt und Schriftvariantn a néd midgmåcht.

[dro werkln] Konsonantn-Lenisiarung

Nu a lautliche entwiklung, dé gàns dipisch fia s Mitlboarisch is, håd in deara Zaid ãgfãngt. Åb n 12. Joahundat fint ma in dé gschriwan Dext oiwai wida, das da Schraiwa hoate und woache Konsonant fawegslt. D Oatschåft "Witintal" bai Lãmbrechtshausn wiad 1147 auf õa Måi "Widental" gschrim, Im Joa 1231 schraibt õana auf Latain "vetus odingen" (Altötting) und 1299 "Dittmanning" fia Tittmoning. Dés Fenomén nent ma Konsonantn-Lenisiarung ("lenis", lat. woach). Aus hoate Konsonant wia "p" und "t" wean woache. Dé Entwiklung wiad fum Hochdaidschn néd midgmåcht und a ned fu de sidboarischn Dialekt, fia s mitlboarische is dés åwa bis haid gãns dipisch. Ma sågt "Dåg" und néd "Tåg", "Dåi" und nét "Tal", "Béch" und ned "Pech".

  • Gwøn: Hannes Scheutz, Drent und heren, Dialekte im salzburgisch-bayerischen Grenzgebiet (Uni Såizbuag 2007, mit CD)



[dro werkln] Buachdruk und Büwi (1400 - 1600)

Buachdruka in Frankfuat 1568
Buachdruka in Frankfuat 1568
A Druk fum Luther saina Büwi-Iwasézung aus n Joa 1534
A Druk fum Luther saina Büwi-Iwasézung aus n Joa 1534
D Glosdarefoam dé im 15. Joahundat fum Benediktina-Schdift Møk in Niadaésdaraich ausgãnga is, håd a de dåmålige boarische Schraibschbråch gföadat.
D Glosdarefoam dé im 15. Joahundat fum Benediktina-Schdift Møk in Niadaésdaraich ausgãnga is, håd a de dåmålige boarische Schraibschbråch gföadat.

In deara Epochn passian zwoa entschaidende Såchan, dé fia n gãnzn daidschn Schbråchraum wichdig woan und a grosse Auswiakungen auf d Entwiklung fum Hochdaidsch und damid a fia s Boarische ghåbt hãm, nämli:

  • 1450 da Gutenberg Johannes eafint in Mainz d Buachdruk-Dechnik
  • 1522 da Luther Martin bringt sâi easchde Büwi-Iwasézung aussa

[dro werkln] Da Buachdruk

Da Buachdruk is a grosoatige Eafindung gwén, dé s Broduzian fu Biacha fü laichda und biliga gmåcht håd. Dafoa san Biacha neta mid da Hãnd gschrim und kopiad woan und déswéng woa dés a miasãme Gschicht bis so a Buach feati gwén is. Ãndarasaits woa dafoa jéds Buach individuel gschrim. Mim Buachdruk iss méglich woan hundate identische Biacha zan måcha und dés fü schnöla. Dés Sézn fu de Letan woa åwa doch a miasãme Hãndoawad und déswéng woit ma fu õana Ausgåb so fü glaiche Biacha wia mégli drukn und fakafn, damid ma dé Kostn wida aina bringt. Daduach håd s zan easchdn Måi wiatschåftliche Motif fia a iwaregionale Schbråch gém, ém damid ma an gressan Åbsåzmoak håd.

Ois wichdigsde Zentren fum Buachdruk entwükin si im boarisch-schbråchign Raum Ingoischdåd und Wean. In Såizbuag is da easchde Buachdruka im Joa 1550 da aus Nüambeag schdãmade Baumann Hãns, dea unta ãndam so a Oat Fremdnfakeasbrosbekt aussa bringt, in "Lobspruch auf Salzburg", dén sâi Fraind da Hans Sachs gschrim håd.

[dro werkln] D Büwi auf daidsch

De mearan Biacha dé in da Zaid fum Gutenberg Johannes drukt woan san, woan auf Latain. An richdig grossn Schub fia a iwaregional glaiche daidsche Schbråch håd s easchd duach n Luther Martin sâi Büwi-Iwasézung gém. Im Joa 1522 håd a ãgfãngt s Naiche Desdament zan iwasézn und zwoa auf sain ostmitldaidschn Dialekt. Ea håd åwa drauf gschaud, das dé Schbråch dé a fawent a iwaregional faschdãndn wiad und håd déswéng a regionale Element aus de nöadlichan und südlichn Regionen âibaud. 1525 håd s schã 22 ofiziele Auflång fum Luther sâina kompletn Büwi gém und 110 inofiziele Nåchdruk. Daduach hãm in deara kuazn Zaid schã fåst a Dritl fu ole Laid dé Lesn kina hãm, a Luther-Büwi dahoam ghåbt. Daduach hãm a d Schraibwais fum Luther und a sâine Woateafundungen a grosse Auswiakung auf s Entschdê fu am iwaregionaln Hochdaidsch ghåbt.

S waidane Ausbroatn fum Luther saim Hochdaidsch hengt eng mim Konflikt zwischn Brotesdant und Katolische zãm. A in Baian, Ésdaraich, im Såizbuagarischn und sogoa in Diaroi håd in Luther saine Iden am Ãfãng fü Laid begaisdat und es håd fü Efangelische gém. Doat håd s åwa a fu da Kiacha und da Obrigkaid an schdeaksde Widaschdãnd géng dé naiche Konfession gém und dé heatasdn Kempf dagéng. Déswéng håd si an in Luther sâi Hochdaidsch néd iwaregional duachgsézt und es is in de faschidan Regionen waida untaschiadlich gschrim woan. Im boarisch-ésdaraichischn Raum entwükin de katolischn Jesuitn-Mönch im 16. Joahundat sogoa so wås wia a owadaidsche Litaratuaschbråch, in Konkuarenz zan Luther-Daidsch. Eascht am End fu da Barok-Zaid sézt si so wås wia a ainhaitlichs Schdandard-Daidsch iwaregional duach.

[dro werkln] Boarische Schraibschbråch

Nu foa de Refoamazion und da Büwi-Iwasézung fum Martin Luther entschded im Sidn a boarische Schbraibschbråch, dé hauptsechli fu Mönch und Pfoara gschrim wiad. Dé mearan Dext ausn schbédan Mitlåita und da frian Naizaid, dé néd auf Latain gschrim san, wean in õane fu de regionaln Schraibschbråchn gschrim, fu denan s Boarische õane is. Dé ãndan san zan Baischbü Schwebisch-Alemanisch, Owarainisch und Ostmitldaidsch. Jéde fu de Schraibschbråchn håd a foiksdümliche Variant, de mea im lokaln Dialekt oarientiad is und a heaschåftliche Variant, de iwaregionala und fia a gschdudiadas Publikum dåcht is. Dé boarische Schraibschbråch is åwa a sunst néd ainhaitlich, sondan faendat si im Lauf fu da Zaid. D Grundstruktua is åwa iwaråschend schdabü und ma kintad sång, das dés dåmåis fia de boarisch-ésdaraichische Gegend d Funkzion fu ana gschriwanen Hochschbråch ghåbt håd.

Nåch da Møka Glosdarefoam entschdengan åb 1431 im såizbuaga Schdift Sankt Beda a gãnza Haufn fu foiksschbråchliche Dext, bai denan gãns aindaitig da dåmålige Dialekt zan aussa lésn is. Fü regionalschbråchliche Dext keman a aus am Ziaki fu schriftschdölarisch recht produktife Deologn fu dea Weana Uni (Wiener Schule der Pastoraltheologie [15]).

[dro werkln] Dialekt in da Barok-Zaid (1600 - 1800)

S Schdift Lãmbåch woa in da Barok-Zaid a Zentrum fia Dialektlitaratua
S Schdift Lãmbåch woa in da Barok-Zaid a Zentrum fia Dialektlitaratua
Da Ignatz Anton Weiser, 1701-1785
Da Ignatz Anton Weiser, 1701-1785
S ABC-Biachal fum Antesperg 1741
S ABC-Biachal fum Antesperg 1741

D Zaid fum Barok, oiso s 17. und 18. Joahundat woa a Epochn mid risige Faendarungen. Am Ãfãng da schrékliche 30jarige Griag (1618-1648) dea hauptsechlich wéngam Konflikt zwischn katolische und efangelische gfiad woan is, wo s åwa um d Foamåcht in Daidschlãnd und gãns Airopa gãnga is. In dea Zaid fapfent a da habsbuagische Kaisa Daile fu Ésdaraich an Baian, damid a Göd fian Griag aufdraibt. Im 17. Joahundat fãngt s Zaidåita fu da Aufklearung ã und Ésdaraich kimd oiwai mea in an grossn Konflikt mid Braissn, dea a fia d Schbråchentwiklung wichdig wiad.

[dro werkln] Segsischs Daidsch

In da Barok-Zaid gibt s kõa ainhaitlichs Hochdaidsch. S "Segsische Daidsch" wia s fu de Laid in deara Zaid gnend wiad, håd zwoa a boa Schdandards gsézt, si åwa néd iwaregional duachgsézt. Nua im efangelischn Noadn fadrengt s d Niadadaidsche Schriftschbråch und dailwais sogoa in gschbrochan Dialekt (s Platt). Fu doat keman a Laid wia da Filip Zesen (17. Jh.) und da Joachim Heinrich Campe (18. Jh.) dé d hochdaidsche Schriftschbråch aktif faendan woin und an Haufn naiche Weata eafindn. In da Barok-Zaid håd s nemli an risign Ainflus fum Franzesischn, Italienischn und n Nailatain gém, dea dénan ned basst håd. Im Sidn hãm dé "Fadaidschungen" a an Ainflus, kinan si åwa néd so wiakli duachsézn, wia ma a nu im haiding Boarisch siagt.

[dro werkln] Dialektlitaratua im Barok

Im 18. Joahundat gibt s an Haufn boarische Dialektlitaratua, foa oim Såizbuag is då a wichdigs Zentrum. Doat schraibt da Ignatz Anton Weiser Deataschdikl mid Dialekt-Interludien, doat schraibt a da Benediktina-Mönch Florian Reichssiegel sâine Schdikl auf såizbuaga Dialekt. Iwahaupt is de Såizbuaga Benediktina-Univeasidet dåmåis a Zentrum fia Dialekt-Litaratua. Doat håd a da Maurus Lindemayr schdudiad, fu dém duzende Deataschdikl, Gedichtl und Liada im dåmålign Owaésdaraichisch iwalifat san. Dés woan untahåidsãme Gschicht und Komödien, dailwais åwa a Kãmpfschriftn fu da Géngrefoamazion.

A wichdige Gwøn fia d boarische Schbråch fu deara Zaid is a nu dés "Glossarium Bavaricum" fum Johann Ludwig Prasch aus Réngschbuag fum Joa 1689.

[dro werkln] Entschaidung am Weana Hof

In Ésdaraich entbrent um 1750 a grossa Schdraid, wås jéz richdigs Hochdaidsch is und wöche Foam fum Hochdaidschn in de habsbuagischn Lenda ois ofiziele Noam gødn soid. 1747 håd da Hofleara fum jungen Josef II., da Johann Balthasar Antesperg sâi "Kayserliche Deutsche Grammatik" ausa bråcht, auf Basis fu da siddaidschn Schraibwais und a de Dialekt in Baian und Ésdaraich. 1749 hoid d Maria Teresia åwa in Johann Christoph Gottsched nåch Wean, dea 1748 in Leipzig de "Grundlegung einer deutschen Sprachkunst" gschrim håd, dé a daidsche Schriftschbråch auf Basis fu da segsischn Kanzlaischbråch schåffn wü. Untaschdüzt wiad da Antesperg a fum slowénisch-schdemign Schbråchfoascha Janez Ziga Popovic, dea a fia a owadaidsche Schriftschbråch is. D Maria Teresia entschaid si åwa nåch lãngem hin und hea fian Gottsched und dén sâi eha braissisches Hochdaidsch wiad 1774 ois Noam fia d naich âigfiade Åigemaine Schuipflicht heagnuma. Da Grund dafia woa, das de Habsbuaga an Heaschåftsãnschbruch auf gãns Daidschlãnd gschdöd hãm und déswéng kõane Exdrawiascht fia eanane Kronlenda hãm woitn. Nåchdém si auf dé Oat oi zwoa grossn, oiso Braissn und Ésdaraich, fia s Gottsched'sche Daidsch entschidn håm, ziang s Kiniraich Baian und s Eazbisdum Såizbuag und ole ãndan klõan Lenda in Daidschlãnd schbéda nåch.

[dro werkln] Schraim und rén

Damid is d Schbråchnfråg bolitisch entschidn woan und zum easchdn Måi iwahaupt gibt s a ainhaitlichs Hochdaidsch, dés so zua Dåchschbråch fia ole regionaln Variantn woan is, zu mindest in da Schrift. Rén dan d Laid in Ésdaraich und Baian åwa waida eanare boarischn Dialekt und zwoa néd neta am Lãnd, sondan a genau so in da Schdåd. Es hoast sogoa, das d Maria Teresia brivat søwa Dialekt grét håd und a fum Mozart zum Baischbü san Dialekt-Dext iwalifat. Dés gãnze fiad zu da zwigschbåitanen Situazion, dé haid néd fü ãndas is und in am Zitat fu deara Zaid guad uma kimd:

Zitat: Im Schreiben wollen wir Sachsen, im Predigen aber Österreicher sein. (Pater Maurus Lindemayr, 1769)


Aussadem wiad in da Barok-Zaid a da Kondakt ins Bemische umi gressa und d boarischn Dialekt iwanimt an haufn tschechische Weata fu doat, wia a boarische Weata ins Tschechische wãndan.



[dro werkln] Boarisch im 19. Joahundat

Da Johann Nepomuk Nestroy im “Der böse Geist Lumpazivagabundus” (1833)
Da Johann Nepomuk Nestroy im “Der böse Geist Lumpazivagabundus” (1833)
Da Kobell Frãnz, fu dém d Gschicht fum Brãndna Kåschba und in Bõan'lgrãma schdãmt
Da Kobell Frãnz, fu dém d Gschicht fum Brãndna Kåschba und in Bõan'lgrãma schdãmt
Da Peter Rosegger (1843-1918), Hõamaddichda aus da Schdaiamoak
Da Peter Rosegger (1843-1918), Hõamaddichda aus da Schdaiamoak

[dro werkln] Da Nazionalismus entschded

Am End fu da Barok-Zaid håd si in ole daidschschbråchign Lenda, inklusif Baian und Ésdraich, a naiche ainhaitliche daidsche Rechtschraibung duachgsézt (d Gramatik fum Gottsched). Ois wås åb deara Zaid aufgschrim wiad und néd da Schriftnoam entschbricht wiad ois Dialekt bezaichnet. Daduach wiad a s Boarische neta nu ois a Dialekt fum Daidsch gseng. Duach de Iden fu da Franzesischn Revoluzion fabrait si a a nazionale Schdimung und wo ma dazua ghead definiad si oiwai mea iwa d Schbråch. Im haiding Daidschlãnd entschded so de Ide, das ole Laid de a Foam fu Daidsch rén in õam Lãnd zãm lém soitadn. A in Baian und Ésdraich dengan fü Laid aso. Glaichzaidig fãngt åwa a a Måchtkãmpf ã, wea in so am faainigtn Daidschlãnd am mearan zan rén håm soid und s habsbuagische Ésdraich lifat si mid de Braissn an lãngen Kãmpf um d Måcht in Daidschlãnd. Dea Konflikt wiad eascht 1866 duach d Schlåcht fu Kinigrez (tschechisch: Hradec Králové) endgülti zu de Braissn eanan Foadail entschidn und 1871 entschded nåchn Daidsch-Franzesischn-Griag a faainigts Daidschlãnd, mid n braissischn Kini ois Kaisa und a mid Baian dabai, åwa one Ésdraich.

[dro werkln] Schbråchliche Auswiakungen

Im naichn Daidschn Raich håd oiso Braissn s meara zan rén und d boarischn Sondarecht wean lãngsãm oiwai wéniga. Dés schlågt a auf d schbråchliche Entwiklung aus und es güt néd neta d hochdaidsche Gramatik ois õanzig richdige, sondan a im Vokabular und bai Redewendungen wean dé nöadlichan Variantn befoazugt und ois koarekt ãgseng. Im habsbuagischn Ésdaraich iss åwa ned fü ãndas. Doat rén de Aristokrati und de raichn Biaga in da Schdåd a oiwai mea Hochdaidsch und wéniga Boarisch. Iwahaupt håd de Habsbuaga-Monachi am mearan mid de nazionaln und sozialn Konflikt fu de slawisch, ungarisch, rumenisch und italienisch rédadn Untatanen zan kempfn und is fro wãn si si ned bsondas um Gschicht in de ésdaraichischn Eablãnd rantn muas. Duach de Aigenschdådlichkaid fum ésdaraichischn Kaisaraich keman åwa doch a Dialektausdrik und Redewendungen ins ésdaraichische Ãmtsdaidsch, dé aigentli aus de boarischn Dialekt in Ésdaraich han und in Daidschlãnd oisa gschriwane so néd fia keman. Bsondas dominian då natiali de Foamen ausn Weana Schdåddialekt, dé si in deara Zaid lãngsãm auf gãns Ésdaraich ausbroatn. In da gschbrochanen Schbråch griagt in Baian da Mingara Dialekt oiwai mea Bedaitung und fãngt ã das a si auf gãns Baian ausbroat. Daduach wiad d Grenz zwischn Baian und Ésdaraich a oiwai mea zu ana Dialektgrenz, wo ma foahea auf oi zwoa Saitn fum In (Niadabaian und Î'fiatl) und fu da Såizåch (Owabaian und Såizbuag) fåst glaich grét håd.

D wichtigstn Medien, iwa dé si zu deara Zaid Hochdaidsche ausbroat håd woa natiali d Schui, Litaratua und Zaidungen. D iwaregionale Umgãngsschbråch, dé in Baian aus Minga kema is und in Ésdraich aus Wean, broat si auf da ãndan Sait duach d schdeakane Mobilidet fu de Laid aus, duach s Deata (Foiksbünen) und a duach n Duarismus, dea am End fum 19. Joahundat sâi easchde Hochzaid håd. So keman a gãns konsavatife Dialekt in de Åipn oiwai mea in Kontakt mid n Hochdaidschn oda dé naichn iwaregionaln Umgãngsschbråchn und fãngan so zan faschwindn ã. In Baian güt dés foa oim fian Sidn um Garmisch, oda a Beachtsgådn. In Ésdraich foan d Schdådara ins Såizkãmaguad auf Ualaub, wia zan Baischbü da Kaisa nåch Ischl oda da Eazheazog Johann nåch Aussee, oda a da Semaring.

[dro werkln] S dunkle A in Baian

In da Schui is im 19. Joahundat sowoi in Ésdraich wia a in Baian Hochdaidsch d ofiziele Schbråch gwén und õans fu de wichdigstn Zü fia jédn Leara woa, de Kinda a gschaids Schriftdaidsch zan baibringa und eana in Dialekt a weng ausdraim. Komischawais woan de Prioridetn im Schiusisdem fu Baian und Ésdaraich a weng untaschiadli. In Ésdaraich håd ma an grossn Weat drauf glégt, das s Schriftdaidsch a richdig ausgschbrocha wiad, dafia woa ma im Vokabular wås Dialektweata bedrift néd aso schdreng. Filaicht a wai s d Leara søwa goa ned so genau kina hãm. In Baian is åwa mea Weat auf d richdige Gramatik und s Vokabular glégt woan, d koarekde Ausschbråch woa doatn néd aso wichdig. Aso håd s Schriftdaidsch in Baian oiwai nua a regionale lautliche Feabung ghåbt, boarische Dialektweata woan åwa néd ealaubt. Wai si åwa fü Boarisch redade Laid schwa dã hãm, mid da Ausschbråch fum 'a', håd si so a Kompromiss-Ausschbråch zwischn am boarisch 'å' und im hochdaidsch 'a' entwükit, wås haid de noamale Ausschbråch in da boarischn Umgãngsschbråch is.

In Ésdaraich san im Géngzug fü boarische Weata a ofiziel im Hochdaidschn gschrim woan, wia "Stiege" (Schdiang) schdåd "Treppe", "Sessel" schdåd "Stuhl", "Kasten" schdåd "Schrank" oda "Kren" schdåd "Meerrettich". D Ausschbråch woa im ésdaraichischn, bzw. Weana Hochdaidsch åwa so wia fu da Noam foagschrim.

[dro werkln] Litaratua auf Dialekt

Im 19. Joahundat entsched duach de Etabliarung fum ainhaitlichn Hochdaidsch a zan easchdn Måi a Dialektlitaratua, dé si a søwa aso nent. Es håd zwoa schã im 18. Joahundat a boa explizite Dialektlitaratn gém, wia zan Baischbü da Maurus Lindemayr, dé han åwa duach d Franzesische Revoluzion und de Griag und s Kaos danå mea oda weniga fagéssn woan und eascht haid wida fu Wissnschåftla ausgråm woan.

Duach dés, das dés naiche ainhaitliche Hochdaidsch aigentli recht waid wég woa, fu dém wås dé Laid wiakli untaranãnd grét hãm, woitn mãnche Schriftschdöla aus dém Grund explizit auf Dialekt schraim. Daduach woit ma dé Laid diarekt ãrén und so a fu am ungschuidn Publikum faschdãndn wean. Aus dém Motif aussa han in deara Zaid fü Deataschdikl entschdãndn, de gãns oda dailwais auf Dialekt gschrim woan, zan Baischbü fia de Weana Foaschdåd-Deata oda dé Foiksbünen in Minga.

A zwoate Grund warum fü Schriftschdöla auf Dialekt gschrim hãm, woa de romantische Foaschdelung fu da hailn Wød am Lãnd und s natuafabundene Lém fu de Bauan im Géngsåz zum Lém in da Schdåd, wo gråd naiche Fabrikn und Oawatasidlungen ausn Bon schiassn. Fü fu denane Hoamaddichda, wia dé Litaratua schbéda gnent wiad, schraim åwa a s meara auf Hochdaidsch und neta gãns wéng im Dialekt.

Bekãnte Schriftschdöla im 19. Joahundat, de dailwais auf Boarisch gschrim hãm, woan:

Ludwig Anzengruber, Franz von Kobell, Peter Rosegger, Ludwig Ganghofer, Franz Stelzhamer, Norbert Hanrieder, Johann Nepomuk Nestroy

[dro werkln] Da Dialekt im 20. Joahundat

A Portrait fum Ludwig Thoma, 1909
A Portrait fum Ludwig Thoma, 1909
Da H.C. Artmann wiar a 1974 in Schdådsbrais griagt håd in da Hofbuag in Wean
Da H.C. Artmann wiar a 1974 in Schdådsbrais griagt håd in da Hofbuag in Wean

Bekãnte Schriftschdöla im 20. Joahundat woan: Ludwig Thoma, H. C. Artmann, Gottfried Glechner, Anna Schuster, Oskar Maria Graf, Wally Fendt, Otto Jungmair, Gerhard Glawischnig








[dro werkln] Boarisch haid

Da Willi Resetarits bai ana Lesung im Museumsquartier in Wean, 2007
Da Willi Resetarits bai ana Lesung im Museumsquartier in Wean, 2007

Boarisch is haid a Dialekt fum Daidsch, dea fu ungefea 12 Milionen Laid grét wiad. S Boarische dailt si åwa søwa wida in an Haufn faschidane Dialekt auf, dé s Resultat fu da gschichtlichn Entwiklung san. Ném dé regionaln Dialekt gibt s haid a nu iwaregionale Umgãngsschbråchn, dé a Mischung zwischn Dialekt und Hochdaidsch san und dé in Ésdaraich recht fum Weanarischn beainflust san und in Baian fum mingara Schdåd-Dialekt. Daduach sång a fü laid, dass d Ésdaraicha haid do gschaid ãndas wia de Baian rén. Dé Umgãngsschbråch broat si a oiwai meara aus und fadrengt dé åidn regionaln Dialekt oiwai meara. In de zwoa Grosschded fum boarischn Schbråchraum (Wean und Minga) rén a fü Laid goa neama Dialekt, sondan Hochdaidsch, bzw. a ésdaraichischs Hochdaidsch oda "Isarpraissisch".

Ãndarasaits wiad da Dialekt haid wida in a weng am béssan Liacht gseng wia fria und dailwais gibt s sogoa Projekt in da Schui, wo d Schüla wås auf Dialekt schraim und a wås iwa s Boarische leanan. [16] A im Feanseng und im Kino gibt s oiwai wida Sendungen und Füm, wo Dialekt grét wiad und es gibt a an Haufn naiche Musi auf Dialekt, fu Foiksmusi bis Rock und Hiphop.

Aussadém gibt s haid a wida mea Litaratua auf Dialekt und mea Laid wia fria fasuachn s Boarische aufs Babia zan bringa. A Beraich wo a gean auf Dialekt gschrim wiad san SMS und Chats im Intanet.

Bekãnte Schriftschdöla haid, dé (a) auf Dialekt schraim: Willi Resetarits, Hans Kumpfmüller, Felix Mitterer, Ulrich Karger, Sepp Denk, Franz Xaver Kroetz, Peter Turrini, etc.


[dro werkln] Schau a unta


[dro werkln] Gwøn


Der Artikl gheart zu de berign Artikl in da boarischn Wikipedia.
Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Sub-domains

CDRoms - Magnatune - Librivox - Liber Liber - Encyclopaedia Britannica - Project Gutenberg - Wikipedia 2008 - Wikipedia 2007 - Wikipedia 2006 -

Other Domains

https://www.classicistranieri.it - https://www.ebooksgratis.com - https://www.gutenbergaustralia.com - https://www.englishwikipedia.com - https://www.wikipediazim.com - https://www.wikisourcezim.com - https://www.projectgutenberg.net - https://www.projectgutenberg.es - https://www.radioascolto.com - https://www.debitoformtivo.it - https://www.wikipediaforschools.org - https://www.projectgutenbergzim.com