Pekin
Wikipedia(e)tik
|
Pekin |
|||
|---|---|---|---|
| Txina | |||
|
|
|||
 |
|||
| Izena
Ofiziala
Jatorria |
北京 (Běijīng) - 北 běi - iparraldea - 京 jīng - hiriburua - iparraldeko hiriburua |
||
| Koordenatuak Azalera Biztanleria Dentsitatea |
16.808 km² 14.930.000 (2004) 888 bizt/km² |
||
| Antolaketa
Administrazioa
Alkatea |
udalerria Wang Qishan |
||
| Ordu eremua | UTC+8 | ||
| Postakodea Barruti kodea |
100000 - 102600 +86/10 |
||
| www.beijing.gov.cn | |||
| ingelesez www.ebeijing.gov.cn | |||
Pekin edo Beijing (txineraz: 北京; Hanyu Pinyin: Běijīng; Wade-Giles: Pei-ching; Txinako posta zerbitzuaren sistemaren transkripzioa: Peking) Txinako Herri Errepublikako hiriburua da. Probintzia estatusa duen Txinako udalerrietako bat da, gobernuak zuzenean administratzen duena Txinako Errepublika osatu zenetik. Hebei probintziarekin iparraldean, mendebalde, hegoalde, ekialdean eta Tianjin Udalerriarekin hegoekialdean egiten du muga probintziak.
Biztanleei dagokionez, Beijing bigarren hiri handiena da, Shanghai-ren atzetik. Garraio zerbitzuen elkargune garrantzitsua da, trenbide linea eta errepide askoren abiapuntua baita. Horrez gain, aireportura atzerritiko hegaldi asko heltzen dira. Hiriburua Txinako gune politiko eta kultural nagusia da ekonomia arloan, garrantzitsuenak Shanghai eta Hong Kong baitira.
Eduki-taula |
[aldatu] Izenak
Beijing izenaren itzulpen literala "Iparraldeko hiriburua" da. Beste zenbait hirik ere antzeko esanahia dute: Txinan Nanjing (hegoaldeko hiriburua), Japonian Tokio (ekialdeko hiriburua) edo Hego Korean Seul (hiriburua).
Hiriak historian zehar izen ugari izan ditu, agintarien aldaketen arabera, izendapen ofiziala aldatuz joan baita. 1928 eta 1949 urteen artean, Beiping (Iparraldeko bakea) bezala zen, Ming dinastiaren garaian bezala. Izendapenak hiriburu maila kentzen zion hiriari, Txinako hiriburu bakarra Nanjing zela azpimarratzeko. Japoniarren okupazio garaian Beijing izendapena berreskuperatu zuen eta Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Beiping izena hartu zuen berriro.
1949. urtean, Txinako Alderdi Komunistak izena aldatu eta Beijing berria hartu zuen hiriak, Txinako hiriburu bihurtzeko. Taiwan-en herbestean zegoen Txinatar Errepublikako gobernuak aurrekoaa erabiltzen segitu zuen, baina gaur egun Beijing Taiwan-en ere onartuta dago.
[aldatu] Historia
Beijing inguruetan K.a. 1000 urte inguruko finkalekuen aztarnak aurkitu dira. Song dinastia eta Tang dinastietan zehar, herrixkak zeuden inguruetan.
Txina iparraldeko Jin dinastiak (K.o. 936 - K.o.947) bere menpeko lurralde asko galdu zituen, Beijing barne, Khitan Liao dinastiak X. mendean inguruneon kontrola hartu zuelarik. 938. urtean, Liao dinastiak gaur Beijing den tokian Nanjing izeneko bigarren mailako hiriburu bat ezarri zuen. 1125. urtean, Jurchen Jin eta Liao dinastiak batu zirenean, Nanjing bihurtu zen hiriburu nagusi eta haren izena Zhongdu (erdiko hiriburua) izan zen.
Mongoliarrek Yuan dinastia sortu zuten Txina konkistatu zutenean, Zhongdu hiriburua 1215. urtean birrindu eta Hiriburu Handia gisan berreraiki zuten: horixe da gaur ezagutzen den Beijing-en jatorria.
Ming dinastiak mongoliarrak garaitu ondoren, hasiera batean Nanjing izan zen hiriburua, baina 1403. urtean, Ming dinastiaren Yǒnglèk hirugarren enperadoreak (boterea bere iloba hil eta gero lortu zuen) hiriburutza berriro Beijing-era eraman zuen. Hiri Debekatua 1406 eta 1420 artean eraiki zen. Haren ondoren, 1420an Zeruaren Tenplua eta beste proiektu batzuk eraiki ziren. Tian An Men atea Ming dinastian bi aldiz erre zen baina 1651. urtean berreraiki.
Mantxutarrek Ming dinastia garaitu zutenean, Qing Dinastia heldu zen boterera. Haiek iraun zuten bitartean, Beijing hiriburua izan zen.
1911ko Xinhai iraultzak errepublika ekarri zuenean, hasiera batean Nanjing hiriburu bilakatzeko asmoa zegoen; hala ere, Yuan Shinai ofizial Qin-zaleak egin zituen presioei esker, enperadorearen abdikazioa lortu eta iraultzaileek Yuan Shinai presidentea izatea onartu zuten, baita Beijing hiriburua izan behar zuela ere.
Yuan-ek pixkanaka bere indarra handitu zuen eta 1915. urtean Txinatar Inperioa aldarrikatu zuen, bera enperadore izendaturik. Herriak ez zuen hori gustuko izan eta Yuan Shinai urte bat geroago hiltzearekin batera, erregimen labur hura bukatu zen. Hortik aurrera, Txina lurralde txikien kontrola zuten jauntxoen esku gelditu zen. Jauntxo indartsuenen artean maiz gertatzen ziren gudak (Zhili-Anhui guda, Lehen Zhili-Fengtian guda eta Bigarren Zhili-Fengtian guda adibidez) Beijing hiriburuaren kontrola lortzeko helburuarekin.
Kuomintang-en alderdi abertzaleak jauntxoen arteko liskarrak baretzea lortu zuen. Nanjing errepublikako hiriburu izendatu eta Beijing izenaren ordez Beiping erabili izatera zuten. Txina eta Japoniarren arteko gudan, Beijing 1937ko uztailaren 29an hartu zuten tropa japoniarrek. Lurralde okupatuetan agintzen zuen Txinako Iparraldeko kontseilu exekutiboaren egoitza izan zen, 1945eko abuztuaren 15ean Japonia errenditu zen arte.
1949ko urtarrilaren 31n, Txinako Guda Zibilean zehar, komunistak indarra erabili gabe sartu ziren Beijing-en. Urte hartako urriaren 1ean Txinako Alderdi Komunistaren buru zen Mao Zedong-ek Tian An Men plazan Txinako Herri Errepublika aldarrikatu zuen.
Deng Xiaoping-en aldaketa ekonomikoen ondoren, hirigunea asko handitu eta aldatu zen. Gumao merkataritza-gune bat izatera pasatu zen eta Wangfujing eta Xidan erosteta gune bihurtu dira. Aldiz, Zhongguancun elektronikaren erakusleiho da orain.
Hiriburu izaki, Beijing-en politikarekin erlazionatutako zenbait istilu gertatu dira azken urteotan. Tian An Men plazan, Txinako gune espiritualean, 1976ko lehen protestak gertatu ziren eta bigarren aldiz 1989. urtean, militarrek indarrez bukatu zituzten arte. Plaza hartan Falun Gong-ek antolaturiko protesten tokia ere izan da.
Azken urteotan, Beijing-en hazkundearekin urbanizazioaren inguruko arazoak azaleratu ditu: trafiko handia, aire kutsatua, auzo historikoak botatzea eta herri txiroetatik datozen etorkinak, adibidez.
2005 urtearen hasieran, gobernuak hiriburuaren hazkunde kontrolgabea geldiarazi zuen; handik aurrera, hiriburuaren hazkundea hirigunetik hurbil dauden zirkuluerdietan egitea erabaki zen, ekialde eta mendebaldean.
Beijing 2008 urteko Udako Joko Olinpikoen egoitza izendatu izanak txinatarren harrotasuna areagotu du.
[aldatu] Geografia eta Klimatologia
[aldatu] Geografia
Beijing udalerria laua da nagusiki, iparraldeko, iparmendebaldeko eta mendebaldeko muinoak izan ezik. Hirigunea erdiko ingurabideetan hedatzen da, Tian An Men erdigunean, Hiri Debekatuaren hegoalde eta Zhongnanhai-ren ekialdean (Txinako Herri Errepublikako maila goreneko liderren egoitza da). Alde zaharra bere forma simetriko eta horizontalagatik ezagut daiteke; hiriko harresi zaharra zegoen tokian eraiki den bigarren ingurabideak mugatzen du Auzo berriak hiru eta laugarren ingurabideen artean daude.
Zhongguancun, Txinako gune teknologikoa, hirigunearen iparmendebaldean dago eta bertan daude Peking eta Tsinghua, herrialdeko unibertsitate nagusiak. Unibertsitateon iparraldean daude Udako Jauregia eta Udako Jauregi Zaharraren arrastoak, Qing dinastiaren enperadoreen bizilekua. Negozio auzoa Gumao gunearen ekialean dago eta finantzagunea, hiriaren mendebaldean. 2008ko Joko Olinpikoetarako eraikitzen ari den hiri olinpikoa hirigunearen iparraldean dago. Mendeabaldean, gobernuaren eta indar militarren egoitzez dago, bai eta Txinako Museo Militarra ere.
[aldatu] Klimatologia
Klimatologia gogorra da: Asia ekialdeko montzoia dela medio, uda beroa eta hezea da baina Siberiako antizikloiaren eraginez, negua hotz, haizetsu eta lehorra. Urtarrileko bataz besteko tenperatura -7 eta -4ºC bitartekoa da; aldiz, uztailean 25-26ºC-takoa. Urteko prezipitazioa 600nm-tik gora dago (% 75 udan). Horrez gainera, hiriak aire poluzio handia du, industria eta trafiko altuak direla eta. Beijing 2008ko Udako Joko Olinpikoetarako garbiketa prozesu baten barruan dago.
[aldatu] Auzoak eta administrazio barrutiak
[aldatu] Auzoak
Hiriguneko auzo garrantzitsuenen zerrenda:
- Andingmen 安定门
- Beiyuan 北苑
- Chaoyangmen 朝阳门
- Dongzhimen 东直门
- Fangzhuang 方庄
- Fuchengmen 阜成门
- Fuxingmen 复兴门
- Guomao 国贸
- Hepingli 和平里
- Wangjing 望京
- Wangfujing 王府井
- Wudaokou 五道口
- Xidan 西单
- Yayuncun 亚运村
- Zhongguancun 中关村
Zenbait leku-izenek men ("ate") bukaera dute, hantxe baitzeuden hiriko harresi zaharretako ateak. Beste batzuek cun ("herrixka") bukaera dute, harresi zaharraren kanpoaldeko herrixkak zirelako.
[aldatu] Herriskak
Udalerrian baina hirigunetik kanpo dauden herrisken zerrenda:
- Changping 昌平
- Huairou 怀柔
- Miyun 密云
- Liangxiang 良乡
- Liulimiao 琉璃庙
- Tongzhou 通州
- Yizhuang 亦庄wim
[aldatu] Administrazio barrutiak
Beijingo udalerria 18 administrazio barrutietan banatuta dago Hauetatik 16 barrutiak dira eta 2 konderri. Hirigune eta hiri-inguruko guneak 8 barrutitan banatuta daude:
- Dongcheng Barrutia (东城区: Dōngchéng Qū)
- Xicheng Barrutia (西城区: Xīchéng Qū)
- Chongwen Barrutia (崇文区: Chóngwén Qū)
- Xuanwu Barrutia (宣武区: Xuānwǔ Qū)
- Chaoyang District (朝阳区: Cháoyáng Qū)
- Haidian Barrutia (海淀区: Hǎidiàn Qū)
- Fengtai Barrutia (丰台区: Fēngtái Qū)
- Shijingshan Barrutia (石景山区: Shíjǐngshān Qū)
Beste 8 distritu eta 2 konderriak hiritik hurrunago daude eta hiri kanpoko auzo, herri eta nekazalguneetan agintzen dute.
- Mentougou Barrutia (门头沟区: Méntóugōu Qū)
- Fangshan Barrutia (房山区: Fángshān Qū) — Fangshan konderria1986 arte.
- Tongzhou Barrutia (通州区: Tōngzhōu Qū) — Tong konderria 1997 arte.
- Shunyi Barrutia (顺义区: Shùnyì Qū) — Shunyi konderria 1998 arte.
- Changping Barrutia (昌平区: Chāngpíng Qū) — Changping konderria 1999 arte.
- Daxing Barrutia (大兴区: Dàxīng Qū) — Daxing konderria 2001 arte.
- Pinggu Barrutia (平谷区: Pínggǔ Qū) — Pinggu konderria 2001 arte.
- Huairou Barrutia (怀柔区: Huáiróu Qū) — Huairou konderria 2001 arte.
- Miyun Konderria (密云县: Mìyún Xiàn)
- Yanqing Konderria (延庆县: Yánqìng Xiàn)
Hiriko 18 barruti eta konderriak 273 administrazio unitate txikiagoetan banatuta daude.
[aldatu] Ekonomia
Beijing-eko Barne Produktu Gordina 2005. urtean 681.450 milioi yuan-ekoa (71.286,61 milioi €) izan zen, %11,1-eko hazkundearekin. Per kapita errenta aldiz, 44.969 yuan-ekoa (4.704,05 €) izan zen, %8,1eko hazkundearekin.
Azken urte hauetan hirugarren sektoreak garapen haundia izan du, luxuzko eraikuntza eta automobilgintzak batez ere. 2005. urtean, 28.032 metro karratu etxebizitza saldu ziren, 175.880 milioi yuan-eko balioarekin. 2004. urtean, 2.146.000 automobil zeuden erregistraturik, %64a baino gehiago jabetza pribatukoak.
Gumao inguruan dagoen Beijing CBD hiriko negozio distritua bezala ezagutzen da eta lurraldeko enpresen egoitza eta merkatalguneak bertan daude. Beijing-eko finantzagunea Fuxingmen eta Fuchengmen auzoetan dago. Wangfujing eta Xidan dira Txinako hiriburuko erosketa gune garrantzitsuena eta Zhongguancun Txinako elektronika, konputagailu eta medikuntza industriaren gune garrantzitsuena, "Txinako Silicon Valley" bezala ezagutzen da. Horrez gain, hiria pirateatutako produktuen salgune garrantzitsua da.
Industriari dagokionez, mendebaldean dagoen Shijingshan auzoa da hiriko tokirik garrantzitsuena. Nekazaritza hirigunetik kanpo egiten da ekoiztutako zereal garrantzitsuenak garia eta artoa direlarik. Barazkiak hirigunetik hurbilago hazten dira hiriko hornikuntza errazteko.
Pekingo hazkuntza azkarra dela eta arazo berriak sortu zaizkio hiriari. Gobernuak ezarritako "Energia-aurrezte" kanpainak maiz gertatzen dira. Horrez gain, hiritar eta turistak askotan etxeko uraren kalitate eskas eta oinarrizko zerbitzuen (elektrizitatea, gas naturala...) prezio altuaz kexatzen dira. Industriagune gehienak garbitzeko esfortzu handiak egin dira baina lantegi batzuk garbitzeko ezintasuna dela medio, lantegi hauek Xi'an bezalako beste hiri batzuetara eraman dira
[aldatu] Kultura
Pekindarrek Mandarin txineraren azpibanaketa de Beijing dialektoa erabiltzen dute hitz egiterako orduan. Udalerriko nekazalguneetan aldiz, beste dialekto batzuk darabiltzate.
