Føroyskt (mál)

Frá Wikipedia, hin frælsa alfrøðin

Føroyskt Føroyskt
Spoken in:	Føroyar, Danmark, Ísland v.m.Fyrimynd:Infobox Language/statesregion
Total speakers:	uml. 80.000
Language family:	Indo-evropeiskt  Germanskt   Skandinaviskt    FøroysktFyrimynd:Infobox Language/official
Language codes
ISO 639-1:	fo
ISO 639-2:	fao
ISO 639-3:	— Fyrimynd:Infobox Language/IPA notice

Føroyskt er Indo-evropeisk mál. Tað hoyrir til Vesturnorrønu málættina (saman við íslendskum, norskum og hinum nú útdeyða norn).

Í Føroyum tosa 48.000 fólk føroyskt, í Danmark uml. 25.000 og í Íslandi uml. 5.000, so samlaða talið av fólkum, ið duga føroyskt liggur um 85-90.000.

Innihaldsyvirlit 1 Stavraðið 2 Frambering og staving 3 Stavseting 4 Orðalagslæra 5 Formlæra 5.1 Kenniorð 5.2 Navnorð 5.3 Lýsingarorð 5.4 Fornøvn 5.5 Talorð 5.6 Sagnorð 5.7 Hjáorð 5.8 Fyrisetingarorð 5.9 Sambindingarorð 5.10 Miðalvarpingar 6 Orðatilfeingi 7 Søga 8 Skyldskapur við onnur mál 9 Málføri 10 Sannroynd 11 Flokkan 12 Sí eisini 13 Slóðir

[rætta] Stavraðið

Føroyskt nýtir latínska stavraðið við serligum norrønum serstavum. Føroyskt nýtir 29 bókstavir umframt trý samansett tvíljóð.

Bókstavur Navn Ljód A, a fyrra a [firra äa] /a, æ/ Á, á á [åa] /å/ B, b be [bee] /b/ D, d de [dee] /d/ Ð, ð edd [ädd] E, e e [ee] /e/ F, f eff [äff] /f/ G, g ge [gee] /g/ H, h há [håa] /h/ I, i fyrra i [firra ii] /i/ Í, í fyrra í [firra ui] /ui/ J, j jodd [jodd] /j/ K, k ká [kåa] /k/ L, l ell [äll] /l/ M, m emm [ämm] /m/ N, n enn [änn] /n/ O, o o [oo] /o/

Bókstavur Navn Ljód Ó, ó ó [ou] /ou/ P, p pe [pee] /p/ R, r err [ärr] /r/ S, s ess [äss] /s/ T, t te [tee] /t/ U, u u [uu] /u/ Ú, ú ú [üu] /uu/ V, v ve [vee] /v/ Y, y seinna i [saidna ii] /i, y/ Ý, ý seinna í [saidna ui] /ui/ Æ, æ seinna a [saidna äa] /æ/ Ø, ø ø [öö] /ø/ Tvíljóð ey – /ei/ ei – /ai/ oy – /oi/

C, Q, W, X, Z verða ikki nýttir, men finnast í summum lániorðum (eisini Ö, Ü, Å og Þ í nøvnum), men tó er skikkur at býta hesar stavir um við føroyskar stavir við somu frambering.

Teir verða flokkaðir soleiðis:

• Sjálvljóðini eru: a á e i í o ó u ú y ý æ ø
• Tvíljóðini eru: ei, ey, oy
• Hjáljóðini eru: b d ð f g h j k l m n p r s t v

[rætta] Frambering og staving

[rætta] Stavseting

[rætta] Orðalagslæra

[rætta] Formlæra

[rætta] Kenniorð

Óbundna kenniorðið er ein/eitt. Bundna kenniorðið er tann/hin og tað/hitt.

[rætta] Navnorð

Navnorð er felagsheiti fyri ein bólk av orðum, ið lýsa nøvn á ítøkiligum lutum (td. stólur, bilur, genta, drongur), fyribrigdum (vestfall, eystfall, mysing, mánalýsi) og hugtøkum (sorg, gleði, longsul) umframt sernøvn (Petur, Sólvá, Enniberg, Sørvágur).

[rætta] Lýsingarorð

[rætta] Fornøvn

Um persónsfornøvn sæst í greinini Persónur (máll.)

[rætta] Talorð

[rætta] Sagnorð

[rætta] Hjáorð

[rætta] Fyrisetingarorð

Tey verða brúkt sum í enskum, men tó taka fyrisetingarnir haraftrat ávíst fall til sín, og tann stýringin,

ið er knýtt at fyrisetingini fær ta fallending, ið verður kravd av fyrisetingarorðinum.

Dømi:

Brævið liggur á borðinum.

á borðinum er fyrisetingarliðurin.

Her er hvørjumfalsendingin: -inum

Á er fyrisetingarorðið (ella fyrisetingin) og borðinum er stýringin. Á stýrir í hesum føri hvørjumfalli, tí talan er um veran á sama staði.

Í sambandi við rørslu tekur fyrisetingin hvønnfall til sín.

Dømi:

Hann legði brævið á borðið.

Og hvønnfalsendingin er: -ið

[rætta] Sambindingarorð

[rætta] Miðalvarpingar

[rætta] Orðatilfeingi

[rætta] Søga

[rætta] Skyldskapur við onnur mál

[rætta] Málføri

[rætta] Sannroynd

[rætta] Flokkan

(øll mál)

Indo-evropeiskt

Germanskt

Norðurgermanskt

Vesturnorrønt

Føroyskt

[rætta] Sí eisini

• Fólkaflytingatíðin
• Brúkarakassin

[rætta] Slóðir

• Føroyska málnevndin
• Føroysk orðabók
• Føroysk málteknologi