Jan Arnošt Smoler
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Jan Arnošt Smoler, ně. Johann Ernst Schmaler, (* 3. měrca 1816 we Łuću; † 13. junija 1884 w Budyšinje) bě serbski filolog, spisowaćel a nakładnik. Bě jedyn z najwuznamnišich wosobinow serbskeho narodneho wozrodźenja w 19. lětstotku.
Wobsah |
[wobdźěłać] Žiwjenje
Nan Korla Jan Smoler bě ewangelski kantor we Łazu. Tam chodźeše Jan Arnošt na zakładnu šulu, prjedy hač 1827 Budyski gymnazij wopytowaše. Hačrunjež so tam jenož w němskej rěči wuwučowaše, přiswoji so Jan Arnošt Smoler w tutym času w priwatnych kruhach wobšěrne znajomosće serbskeje rěče.
1836 zahaji studij bohosłowstwa na Wrocławskej uniwersiće. 1839 zakónči studij a wróći so za nimale tři lěta do staršiskeho domu we Łazu. Hromadźe z němskim wučencom Leopoldom Hauptom zazběra w tutym času material za 1841/43 wuńdźenu sławnu zběrku „Pěsnički hornich a delnich Łužiskich Serbow”.
1847 bě Smoler mjez załožerjemi Maćicy Serbskeje. W samsnym času zasadźi so we wobkruhu byrgarskeje rewolucije 1848/49 jara za prawa serbskeho ludu. Sakske knježerstwo zwoli do někotrych žadanjow a tak móžeše w lěće 1850 na někotrych šulach serbska wučba zahajić. 1850 sta so Smoler z prěnim wučerjom serbšćiny Budyskeho gymnazija. Spisa těž někotre wučbicy serbšćiny.
1851 załoži w Budyšinje serbsku kniharnju a nakładnistwo. W nim wuńdźěchu mjez 1852 a 1856 Jahrbücher für slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft, kiž mějachu w tu- a wukraju mjez rěčespytnikami wulki wuznam. 1865 do 1868 bě Smoler wudawaćel tydźenika „Slawisches Zentralblatt – Wochenschrift für Literatur, Kunst, Wissenschaft und nationale Interessen des Gesamtslawentums”. Wěsty čas bě tež z redaktorom tehdy jako tydźenik wuchadźacych Serbskich Nowin.
Smoler bě zakitowar kulturelneho panslawizma a přiwisnik teorije słowjanskeje wzajomnosće. Wosebje za Serbow wočakowaše sej pozbudźenje a spěchowanje přez kontakty a wuměnu z druhimi, předewšěm wulkimi słowjanskimi ludami. Mjez 1859 a 1883 přebywaše wjacekróć w Ruskej, zo by tam mjez druhim pjenježne srědki za podpěrowanje serbskeho ludu nazběrał.
We Łazu pěstuje so namrěwstwo Smolerja a Handrija Zejlerja w Domje Zejlerja a Smolerja, kotryž je wot 1994 w něhdyšej wjesnej šuli, hdźež přežiwješe Smoler swoje dźěćatstwo.
W Budyšinje so 1991 Smolerjec kniharnja přez Ludowe nakładnistwo Domowina znowa załoži. Je to jenička kniharnja z dospołnym sortimentom aktualneje serbskeje literatury a z wobšěrnym poskitkom antikwariskich knihow.
Budyska domowinska župa nosy mjeno Jana Arnošta Smolerja.
[wobdźěłać] Spisy
- Wendisch-deutsche Gespräche. Budyšin 1841
- Pěsnički hornich a delnich Łužiskich Serbow. 2 zwjazkaj, Grimma 1841 a 1843 (z Leopoldom Hauptom)
- Krotke wułpoženje powšitkomneho Serskeho prawjepisanja. Budyšin 1843.
- Deutsch-Wendisches Wörterbuch. Mit einer Darstellung der allgemeinen wendischen Rechtschreibung. Budyšin 1843
- Überreste der alten Mythologie in der wendischen Lausitz. [1848]
- Sorbisch-wendische Sprachlehre. Budyšin 1850
- Kleine Grammatik der serbisch-wendischen Sprache in der Oberlausitz. Budyšin 1852
- Die slavischen Ortsnamen in der Oberlausitz und ihre Bedeutung. Festschrift zum 300 jährigen Jubiläum des Gymnasiums zu Budissin. Budyšin 1867
[wobdźěłać] Spisy, kotrež so w Smolerjowym nakładnistwje wudawachu (wuběr)
- Eduard Rüffer: Die Balkanhalbinsel und ihre Völker vor der Lösung der orientalischen Frage: Eine politisch-ethnographisch-militärische Skizze. 1869
- K. V. Bronis: Die slavischen Familiennamen in der Niederlausitz. 1867
- Korla Awgust Jenč: Geschichte der Lausitzer Predigergesellschaft zu Leipzig und Verzeichnis aller ihrer Mitglieder vom Jahre 1716-1866. 1867
- Křesćan Bohuwěr Pful: Laut- und Formenlehre der oberlausitzisch-wendischen Sprache. Mit besonderer Rücksicht auf das Altslawische. 1867
- Centralblatt für slavische Literatur und Bibliographie (časopis)
- Karl Friedrich Robert Immisch: Die Slawischen Ortsnamen im Erzgebirge. 1866
- Křesćan Bohuwěr Pful/Handrij Zejler: Lausitzisch wendisches Wörterbuch. 1866
- Slavisches Centralblatt: Wochenschrift für Literatur, Kunst, Wissenschaft und nationale Interessen des Gesammtslaventhums. (časopis)
- Zeitschrift für slavische Literatur, Kunst und Wissenschaft
- Alexander Hilferding: Bosnien. 1858
- Alexander Hilferding: Die sprachlichen Denkmäler der Drevjaner und Glinjaner Elbslaven im Lüneburger Wendlande. 1857
- Jahrbücher für slavische Literatur, Kunst und Wissenschaft
[wobdźěłać] Literatura
- Pětr Kunze: Jan Arnošt Smoler: ein Leben für sein Volk. (= Spisy Serbskeho instituta. 10). Budyšin 1995. ISBN 3-7420-1624-5
