Ido

De Wikipedio

Logo

Ido esas internaciona linguo kun poka polisemio sate konciza kreita da Louis de Beaufront en 1907 kom Esperanto reformita, adoptita internacione en Paris ye oktobro 1907, kom “idiomo helpanta internaciona”, da la Delegitaro (Délégation pour l’adoption d’une langue auxiliaire internationale).

Yen la maxim bazala gramatiko intencante ke anke nesavanto pri Ido povus saveskar ulo. Vu povas lernar Ido altraloke en la reto per ula nacionala linguo.

[redaktar] La alfabeto

Literi: a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z
- Vokali: a e i o u
- Konsonanti: b c d f g h j k l m n p q r s t v w x y z
- Digrami: ch sh qu
- Diftongi: au eu

[redaktar] La acento

(per signo ´)

Normala: incidénto, encefálo, broshúro, ecelánte, anciéna.
- ! : áquo [á.quo], pekúnio [pekúnyo].
Infinitivo: savár, donár, entraprezár.

[redaktar] La frazo

Bazala frazo = subjekto - verbo - objekto: Me amas tu.
Ne-bazala ordino → +n: Tun me amas.
Questiono = Ka tu amas me?

[redaktar] La artiklo

Ne existas nedefinita artiklo en Ido, ma existas definita artiklo.

tablo, stulo, domo
la tablo, la stulo, la domo
le 8 = 8, 8, 8, …

[redaktar] La eliziono

(kordiala amiko →) kordial amiko, (olda avulo →) old avulo
prepoziciono + artiklo
- a la = a l’ = al
- da la = da l’ = dal
- de la = de l’ = del
- di la = di l’ = dil

[redaktar] La pluralo

i : la tabli, la stuli, la domi
1. ! L’ elekt.i esas important.a
2. ! La mikr.a dom.i esas bel.a
le no = no + no + no …

[redaktar] La vorto-klasi

substantivo = .o: tablo, stulo, domo
adjektivo = .a: mikra, bela, nova
1. ! nova libri = libri nova
2. ! bela internaciona linguo → bela linguo internaciona
adverbo = .e: bone, rapide, facile
substantivo ↔ adjektivo ↔ adverbo
- papero ↔ papera ↔ papere
- lektanto ↔ lektanta ↔ lektante

[redaktar] La komparaziono

granda → plu granda → maxim granda
minim granda ← min granda ← granda
rapide → plu rapide → maxim rapide

[redaktar] La verbo

Infinitivo .ar: kantar
Finita verbo: .s: kantas
- Personi: me / vu / lu / ni / vi / li kantas

[redaktar] La tempo

Prezento: kant.a.s
Preterito: kant.i.s
Futuro: kant.o.s
Kondicionalo: kant.u.s
Perfekto: kant.ab.a.s
Pluquamperfekto: kant.ab.i.s
Imperativo: kant.ez

[redaktar] La pasivo

Me vid.a.s amiko → Amiko vid.es.a.s (da me).
Me trov.o.s vi → Vi trov.es.o.s (da me).
Me lekt.u.s libro → Libro lekt.es.u.s (da me).

[redaktar] La participo

Aktivo
- Prezento: flug.a.nta
- Preterito: flug.i.nta
- Futuro: flug.o.nta
Pasivo
- Prezento: skrib.a.ta
- Preterito: skrib.i.ta
- Futuro: skrib.o.ta

[redaktar] La verbala kombinuri

me esas vidinta (↔ ! me esas docisto)
me esis skribinta
me esos vendinta
me esos flugonta

me esas vidinta = me vidabas
me esis skribinta = me skribabis
me esos vendinta = me vendabos

me esas amata
me esas trovita
me esis vidita
me esabis amata
me esabus amata

[redaktar] La pronomo

[redaktar] La personala pronomi

(Hike komparate kun Esperantala)

**Personala pronomi**
	1ma	2ma		3ma				1ma	2ma	3ma
	singulara							plurala			indefinita
	1ma	familiara	formal	mask.	fem.	neut.	omnagenra	1ma	2ma	3ma
Esperanto	mi	ci	vi	li	ŝi	ĝi	[tiu]	ni	vi	ili	oni
Ido	me	tu	vu	il(u)	el(u)	ol(u)	lu	ni	vi	li	on

Pluso pri Lu

De Kompleta Gramatiko Detaloza di la Linguo Internaciona Ido da Beaufront: Lu (quale li) esas uzata por la 3 genri. Ke lu servas la tri genri, segunvole, en la singularo, ne esas en su plu astonanta kam vidar li servar la tri genri, segunvole, en la pluralo. Ma, kontraste, ni ulkaze bezonas distingar la pronomo «li» per ili, eli, oli, totsame kam ni distingas la pronomo «lu» per ilu, elu, olu ... Per decido (1558) la akademio Idista repulsis omna restrikto pri la uzo di lu. Onu darfas do uzar ta pronomo totsame por kozo e por persono di sexuo evidenta, kam por animali di sexuo nekonocata e persono qua havas nomo sensexua, quale infanto, puero, homo e.c., tam vere maskula kam femina.

La motivi di la decido donesis en «Mondo», XI, 68: «Lu» por la singularo esas exakte lo sama kam «li» por la pluralo. Logiko, simetreso e facileso postulas ico. Konseque, same kam «li» darfas uzesar por personi, animali, kozi, omnafoye kande nulo obligas expresar la sexuo, tale «lu» darfas uzesar por personi, animali, kozi en la sama kondiciono. La distingo propozita esus subtilajo jenanta....

[redaktar] La posesiva pronomi

Pronomo personala divenas posesiva per dezinenco -a.

Singularo: me.a, tua, vua, (i)lua / (e)lua / (o)lua
Pluralo: ni.a, via, lia

[redaktar] La demonstrativa pronomi

Singularo: (i)ca, (i)ta
Pluralo: (i)ci, (i)ti

[redaktar] La posesiva + la demonstrativa pronomi

ilu + ca = ilca
elu + ca = elca
olu + ca = olca

[redaktar] La relativa / interogativa pronomo

qua: ilta qua volas / qua volas?
qui: la homi qui venis / qui venis?

[redaktar] La nedefinita pronomi

ula || nula || irga || altra || kelka || singla || omna || multa || poka || plura

[redaktar] La numeri

1–10: un, du, tri, quar, kin, sis, sep, ok, non, dek.
0 = zero, 100 = cent, 1.000 mil, 1.000.000 = miliono
13 = dek-e-tri (≈ 10 + 3)
20 = du-a-dek (≈ 2 · 10)

[redaktar] La sufixi

ach: hundo → hundacho : nuanco di desestimo
ad: danso → dansado : durolonga o kontinue plurfoya
ag: martelo → martelagar : agar per
aj: bela → belajo : ula materio o posedanta ca o ta karaktero
al: naturo → naturala : pri
an: klubo → klubano : membro di
ar: libro → libraro : en substantivi l'ensemblo
ari: sendar → sendario : destinata
atr: blua → bluatra : kelke simila a
e: oro → orea : la koloro od aspekto di
ebl: drinkar → drinkebla : qua povas esar
ed: glaso → glasedo : la quanto qua plenigas
eg: richa → richega : grado supera od extrema
em: laboro → laborema : inklita ad
end: pagar → pagenda : qua devas o mustas esar
er: fumar → fumero : ta qua kustume o mem sur ofte okupas su pri ulo
eri: libro → librerio : establisuro en qua on okupas su irgamaniere pri la kozo indikata da la radiko
es: quala → qualeso : la stando od abstraktita qualeso
esk: savar → saveskar : kreskado
esm: du → duesma : ordinala nombri
estr: urbo → urbestro : chefo, mastro di
et: rivero → rivereto : mikreso o febleso
ey: lektar → lekteyo : loko
i: rejo → rejio : lando, regiono, domeno dependanta de
id: linguo → linguido : decendanto
ier: teo → teiero : kontenanta o sustenanta la kozo de
if: floro → florifo : produktar, genitar, sekrecar.
ig: fixar → fixigo :
ik: daltonismo → daltonismiko : malada per
il: telefonar → telefonilo : instrumento por
im: du → duimo : la nombri fracionala
in: spozo → spozino : femina
ism: reala → realismo : doktrino, partiso, sistemo
ist: sociala → socialisto : di profesiono o partiso
iv: nutrar → nutrivo : soldesas a radiki verbala
iz: butro → butrizar : provizar, garnisar, indutar, impregnar per
op: quar → quarope : distributiva
opl: tri → triopla : multiplikera
oz: danjero → danjeroza : qua havas
ul: kato → katulo : maskula
ur: piktar → pikturo : la produkturo dil ago
uy: violino → violinuyo : recipiento
yun: hundo → hundyuno : infanto di

[redaktar] La prefixi

bo: bopatro
des: desfacila
dis: dissemar
ex: exprezidanto
ge: geavi
mi: micirklo
mis: misuzar
ne: neposibla
par: parlektar
para: parapluvo
pre: prenomo
pseudo: pseudonimo
retro: retroveno
ri: rifacar
sen: sensenca
stif: stifmatro
vice: viceprezidanto

[redaktar] La prepozicioni

a(d) || alonge || an || ante || apud || avan || che || cirkum || cis || da || de || di || dop || dum || ek || en || exter || for || inter || kontre || koram || kun || lor || malgre || per || po || por || pos || preter || pri || pro || proxim || segun || sen || sub || super || til || tra || trans || ultre || vice || ye

[redaktar] Lektez anke pri

[redaktar] Extera ligilo

http://www.ido.li/
Ido kurte (html,pdf)

Kategorio: Ido

Ido