Efnahagsvísindi

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Efnahagsvísindi hafa verið þróuð til rannsókna á efnahagslegum viðskiptum, á grundvallarreglum efnahagslegrar þróunar og til að aðstoða ákvörðun ríkisstjórna og fyrirtækja. Þessari vísindagrein er skipt í hagfræði og viðskiptafræði. Rekstrarhagfræðin, sem er grein af hagfræðinni, rannsakar heildarsamhengi efnahagslegs árangurs eftir skynsömum ákvörðunum einkaaðila sem geta verið annað hvort heimili eða fyrirtæki. Annars vegar lýsir þjóðhagfræði árangri kerfisbundins samleiks milli samstæða kerfishluta (sem eru meðal annars heildar eftirspurnin, fjárfestingar, verðlag o.s.frv.)

Hins vegar gerir viðskiptafræði grein fyrir hegðun eins viðskipta aðila: Fyrirtækið og takmarkaður möguleiki þess.

Sem frumherji í nútímalegum efnahagsvísindum er talinn Skotinn Adam Smith, sem skrifaði 1776 hina frægu bók Auðlegð þjóðanna eða An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. Í þessari bók gagnrýnir hann kaupskaparstefnu (merkantílismi) sem var algeng pólítisk stefna í þá daga. Bókin fékk viðurkenningu víða um heim, helst í Bretlandi og Bandaríkjunum og lýsti eftir nýjum hugmyndum um fræðilega rannsókn í viðskiptalegri hegðun. Sérstaklega setti hann saman hugmyndina um þrígreiningu ríkisvaldsins eftir Montesquieu og kenninguna úr Ritgerð um manneðlið eftir heimspekinginn David Hume.

Hin nútímalega þjóðarhagsfræði er árangur af rannsóknum og skriftum Johns Maynards Keynes sem gagnrýnir í umdeildri bók sinni Áhrif friðar á efnahag skaðabótagreiðslur Þjóðverja eftir fyrri heimsstyrjöld sem gjaldþrot þýska þjóðarhagskerfisins. Aðallega með Almennu kenningunni um atvinnu, vexti og peninga drottnar hann yfir vísindalegri samræðu í áratug. Auk þessarar eftirspurnvæntu þjóðarhagsfræðiskenningu (keynesianismi) þróaðist á seinni hluta 20. aldar kenning með áherslu á framboð eftir Milton Friedman: monetarismi. Þetta álit hefur haft mestu áhrif á stjórnmálastefnu í Bretlandi undir stjórn Margrétar Thatcher forsætisráðherra (thatcherismi) og í Bandaríkjum undir stjórn Ronalds Reagan forseta (Reaganomics).

Í efnahagsvísindum er oftast álitið að þörf mannanna sé óendanleg. Þar eð efnin til að fullnæga þeim þörfum eru takmörkuð, liggur í augum uppi að ekki er hægt að uppfylla allar óskir. Í ljósi þess að framleiddar vörur til að uppfylla óskir eru takmarkaðar (kenning um takmarkað vörumagn) er verkefni efnahagskerfisins að dreifa þessum vörum á sem hagnýtastan hátt.