Marshalleyjar

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Marshalleyjar eru míkrónesískt eyríki í Vestur-Kyrrahafi, norðan við Nárú og Kíribatí, austan við Sambandsríki Míkrónesíu og sunnan við Wake-eyju. Eyjarnar voru í umsjá Bandaríkjanna til 1979 þegar lýðveldi var stofnað (í sérstöku sambandi við Bandaríkin). Fullt sjálfstæði var staðfest árið 1990. Marshalleyjar gera tilkall til Wake-eyju sem er undir stjórn Bandaríkjanna.

Efnisyfirlit 1 Saga 2 Landafræði 3 Stjórnmál 4 Efnahagslíf 5 Menning

[breyta] Saga

Eyjarnar voru byggðar af Míkrónesum á 2. árþúsundinu f.Kr. en annars er lítið vitað um sögu þeirra. Spænski landkönnuðurinn Alonso de Salazar lenti á eyjunum 1529 en Evrópubúar komu þangað sjaldan næstu aldirnar. Eyjarnar voru nefndar í höfuðið á breska skipstjóranum John Marshall sem kom þangað árið 1788. Spánn gerði tilkall til eyjanna árið 1874.

1885 setti þýskt fyrirtæki upp verslunarbúðir á eyjunum á Jaluit til að kaupa hið verðmæta kopra (þurrkað kókoshnetukjöt) og fyrir milligöngu páfa viðurkenndi Spánn yfirráð Þýskalands gegn bótagreiðslu.

Í upphafi fyrri heimsstyrjaldarinnar tók Japan yfir stjórn eyjanna. Eftir stríðið lýsti Þjóðabandalagið því yfir að eyjarnar væru japanskt umdæmi. Í síðari heimsstyrjöldinni, árið 1944, lögðu Bandaríkjamenn eyjarnar undir sig og síðar urðu þær hluti af Kyrrahafseyjaverndarsvæði Bandaríkjanna.

Til 1958 gerðu Bandaríkjamenn tugi kjarnorkutilrauna á eyjunum og enn standa yfir málaferli vegna heilsufarslegs skaða sem tilraunirnar ollu íbúunum.

1979 fengu eyjarnar heimastjórn og þær gerðust frjálst sambandsland Bandaríkjanna árið 1986 þegar þær urðu fullvalda ríki. Formlegt sjálfstæði fékkst árið 1990 í gegnum Sameinuðu þjóðirnar.

21. mars 2007 lýsti stjórn eyjanna yfir neyðarástandi eftir að langvarandi þurrkar urðu til þess að ekkert vatn var eftir á eyjunum.

[breyta] Landafræði

Marshalleyjar eru 29 hringrif og fimm stakar eyjar. Stærstu hringrifin og eyjarnar mynda tvo eyjaklasa Ratakeyjaklasann og Ralikeyjaklasann. Tveir þriðju hlutar íbúanna búa á Majúró, sem er jafnframt höfuðborg eyjanna, og Ebeye. Ytri eyjarnar eru strjálbýlli þar sem þar eru minni atvinnutækifæri og líf þar byggir á hefðbundnum veiðum og söfnun.

Mestur hluti landsvæðis eyjanna er við sjávarmál. Loftslag á eyjunum er heitt og rakt. Margir hvirfilvindar í Kyrrahafi eiga upptök sín við Marshalleyjar og vaxa eftir því sem þeir færast vestar yfir Maríanaeyjar og Filippseyjar.

Marshalleyjar gera tilkall til Wake-eyju sem er undir stjórn Bandaríkjanna.

[breyta] Stjórnmál

Marshalleyjar eru lýðveldi með forsetaræði. Hvert af 24 kjördæmum landsins kýs einn fulltrúa á neðri deild þings eyjanna (nema höfuðborgin Majuro sem kýs fimm fulltrúa). Neðri deildin fer með löggjafarvald. Efri deild þingsins er ráð tólf ættbálkahöfðingja. Fulltrúarnir kjósa síðan forseta.

Forseti eyjanna skipar tíu ráðherra ríkisstjórn sem fer með framkvæmdavaldið í umboði þingsins.

Umdæmin 24 eru:

Ailinglaplaprif Ailukrif Arnorif Aurrif Ebonrif Enewetakrif Jabateyja Jaluitrif Kilieyja Kwajaleinrif Laerif Libeyja

Likieprif Majúró Maloelaprif Mejiteyja Milirif Namdrikrif Namurif Rongelaprif Ujaerif Utirikrif Wothorif Wotjerif

[breyta] Efnahagslíf

Uppistaðan í efnahagslífi Marshalleyja er fjárhagsaðstoð frá Bandaríkjunum. Nokkur landbúnaður fer fram á litlum sveitabæjum, aðallega ræktun kókoshneta, tómata, melóna og brauðávaxta. Smáiðnaður er rekinn kringum handverk, fiskvinnslu og framleiðslu kopra. Innan við 10% íbúa vinna við ferðaþjónustu.

Marshalleyjar eru ekki aðilar að Alþjóðavinnumálastofnuninni og því ekki bundnar af samningum um grundvallarréttindi verkafólks (bann við nauðungarvinnu, bann við barnaþrælkun og réttur verkafólks til að mynda samtök).

Bandaríkin reka herflugvöll og skotpall fyrir flugskeyti á Kwajaleinrifi sem veitir nokkrum íbúum atvinnu og skapar leigutekjur af landinu.

[breyta] Menning

Marshalleyingar eru míkrónesar að uppruna sem fluttust til eyjanna frá Asíu fyrir um fjögur þúsund árum. Marshalleyska er það tungumál sem almennt er talað þótt enska sé líka opinbert tungumál eyjanna. Japanska er einnig víða töluð. Nánast allir íbúar eyjanna aðhyllast mótmælendatrú.

Marshalleyingar hafa löngum verið færir í siglingum á eintrjáningum og gátu stýrt eftir stjörnunum og kortum gerðum úr skeljum og spýtum. Árlega eru haldnar siglingakeppnir á eintrjáningum og tvíbytnum.

Samfélagsgerð Marshalleyja byggist á landareign. Allir eyjarskeggjar eiga rétt á landi í gegnum þá ætt (jowi) sem þeir tilheyra. Ættarhöfðingjar (Alap) sjá um daglegan rekstur landsins en ættbálkahöfðingjarnir (Iroij) stjórna landnotkun og dreifingu afurðanna og setja niður deilumál. Neðstir í virðingarstiganum eru verkamenn (Rijerbal). Börn tilheyra ætt móður sinnar.