Sýslur á Íslandi

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Íslandi hefur frá fornu fari verið skipt upp í sýslur til umboðsstjórnar. Skiptingin hefur verið svipuð frá upphafi og réðst aðallega af rökréttri landfræðilegri skiptingu landsins. Síðar var sumum sýslunum skipt upp og á 20. öldinni voru þær orðnar 23. Þegar þéttbýlismyndun fór af stað á 18. öld var farið að stofna sérstaka kaupstaði, sem ekki heyrðu undir sýslur þó svo að þeir væru innan landfræðilegra marka þeirra.

Sýslumenn fóru með framkvæmdavaldið í sýslunum og voru sjálfkjörnir formenn sýslunefnda, sem einnig voru skipaðar fulltrúum allra þeirra hreppa sem í viðkomandi sýslu voru. Verkefni sýslunefnda voru að hafa eftirlit með gerðum hreppsnefnda og annast ýmis mál er snertu sýsluna alla eins og t.d. þjóðvegi.

Sýslurnar hafa nú fallið úr gildi sem formlegar stjórnsýslueiningar en þær eru áfram notaðar í daglegu tali til að vísa til landfræðilega afmarkaðra svæða þó að mörk sveitarfélaga og umdæma sýslumanna gangi nú stundum þvert á hin hefðbundnu mörk. Þetta gerðist með tvennum lögum sem sett voru á 9. áratug 20. aldar. Fyrst voru það ný sveitarstjórnarlög (nr. 8/1986) sem að leystu af hólmi eldri lög um sveitarstjórnir frá 1872, en í þeim var kveðið á um að sýslunefndirnar yrðu lagðar niður og verkefni þeirra færð til sveitarfélaganna sjálfra og sérstakra héraðsnefnda (sem oftast ná yfir stærri svæði en gömlu sýslurnar) sem kaupstaðirnir gætu líka átt hlut að.

Seinni lagabreytingin fólst í lögum um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði (nr. 92/1989, nú kölluð Lög um framkvæmdavald ríkisins í héraði) en í þeim var hlutverk sýslumanna endurskilgreint, embætti bæjarfógeta í kaupstöðum lögð niður og dómsvaldið fært frá þessum embættum til nýrra héraðsdómstóla. Í lögunum var Íslandi skipt upp í 25 umdæmi sýslumanna sem að miðuðust að litlu leyti við hina gömlu sýsluskiptingu landsins. Áhrif þessara lagabreytinga voru þau að nú hafa öll sveitarfélög landsins sömu réttarstöðu, hvort sem þau heita hreppur, bær eða kaupstaður og sýslurnar eru ekki lengur til í lagalegum skilningi sem stjórnsýslulegar einingar.

Sýslurnar eru:

Sýslur og kaupsstaðir Íslands, sýslurnar eru 23 talsins og auk þeirra eru 24 kaupstaðir

Auk sýslanna voru 24 sjálfstæðir bæir, kaupstaðir, árið sem þeir fengu kaupstaðarréttindi er innan sviga:

• Akranes (1942)
• Akureyri (fyrst 1786, missti þau 1836, fékk aftur 1862)
• Bolungarvík (1974)
• Dalvík (1974)
• Eskifjörður (fyrst 1786, missti þau en endurheimti 1974)
• Garðabær (1975)
• Grindavík (1974)
• Hafnarfjörður (1908)
• Húsavík (1950)
• Ísafjörður (fyrst 1786, missti þau en endurheimti 1866)
• Keflavík (1949)
• Kópavogur (1955)
• Neskaupstaður (1929)
• Njarðvík (1975)
• Ólafsfjörður (1945)
• Ólafsvík (1983)
• Reykjavík (1786)
• Sauðárkrókur (1947)
• Selfoss (1978)
• Seltjarnarnes (1974)
• Seyðisfjörður (1895)
• Siglufjörður (1918)
• Vestmannaeyjar (fyrst 1786, missti þau en endurheimti 1918)

Fyrrverandi kaupstaður:

• Grundarfjörður (fékk kaupstaðarréttindi 1786 en missti þau og endurheimti ekki aftur)

[breyta] Neðanmálsgreinar

1. ↑ Kvasir - Rof í sýslum. Skoðað 20. febrúar, 2008.