Terschelling
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
Terschelling (lokaol Fries Schylge, Staanderdfries Skylge) is 'n wadde-eiland en gemeinte in de Nederlandse provincie Friesland, tösse Vlieland (te weste) en Ameland (t'n ooste). De gemeinte heet 'n oppervlak vaan 674,0 km2 (daovaan 585,9 km2 water of wad); heimèt is Terschelling es me 't water mètrekent in oppervlak de groetste gemeinte vaan Nederland. 't Aontal inwoeners bedreug per 1 januari 2007 4702. De kerne zien Hoorn (Hoane, Hoarne), Formearum (Femearum, Formearum), Lies, Midsland (Meslôn, Midslân), Oosterend (Aastrein, Easterein) en West-Terschelling (West, West-Skylge). Vaan de naome tösse häökskes zien de ierste ummer de plaotselike en de twiede de Staanderfriese naome. De Nederlandse naome zien officieel en de sjèlder in de gemeinte zien eintaoleg.
Inhawd |
[bewirk] Gemeintefuncties
Wie de mieste wadde-eilen leef Terschelling veur e groet deil vaan 't toerisme, wat strand-, natuur en watertoerisme (jachhave) umvat. In 't zomerseizoen verblieve gemeinlik mier es drei kier zoeväöl lui op 't eiland es daoboete. Nog e deil wèrk in 't reddingsweze. De vèsserij, veural op kokkele, is vaanajds ouch e belaangriek middel vaan bestoon.
[bewirk] Natuur
Terschelling is e dunbevolk eiland mèt väöl natuur. 't Eiland heet aon de Noordziekant brei strande en besteit veur e good deil oet duine, die in 't bezit vaan Staatsbosbehier zien. De bijbehurende wadde zien veural belangriek es breujplaots veur zieveugel wie miewe, sterne, sjolvers en sjoleeksters.
[bewirk] Cultuur en dörpsgeziechter
't Bekindste monumint vaan Terschelling is de vuurtore de Brandaris in West-Terschelling oet 1594. Ouch zien op Terschelling väöl awwerwetse cultuurlandsjappe bewaord gebleve, beveurbeeld elzehaoge in 't ooste vaan 't eiland, die de akkerbouw in vreuger tije besjermde tege opvlegend zand oet de duine.
Väöl aw gebruke vaan de volkscultuur zien op Terschelling nog hiel laank bewaord gebleve. Zoe heet me hei in 't begin vaan de twintegste iew nog volksleedsjes opgeteikend die op de vaste wal verdwene waore en kós toen ouch 'n unieke volksdanstraditie. De dörper hadde 'n eige bestuur in de vörm vaan 'n volksvergadering vaan alle volwasse manslui oet e dörp (genump buur), die nog altied gehawwe weure (veural es folklore). 'n Aander traditie is 't sunderum, gevierd op 6 december, 'n al eve awwerwèts volksfies.
Sins 1981 weurt op Terschelling jaorleks 't theaterfestival Oerol ("euveral") gehawwe, wat landelik bekind is gewore.
[bewirk] Taol
Wie de ander wadde-eilen heet ouch Terschelling 'n unieke taolhistorie. Hei weure drei hiel apaarte dialekte gesproke. In West-Terschelling kint me 't Westers, in Midsland 't Midslands en in de aander dörper 't Aasters ("Oosters"). 't Westers en 't Aasters zien twie Friese dialekte, die väöl opein liekene en allebei nogal vaan 't Fries vaan 't vasteland aofwieke. Aon d'n eine kant höbbe ze mier invlood gehad oet 't Hollands (en ouch wäörd euvergenómme oet 't Deens en Ingels), aon d'n andere kant höbbe ze kinmerke (veural wäörd) vaan 't Aajdfries bewaord die 't Staanderdfries neet mie kint. 't Midslands (eige naom: Meslonners) is e dialek wat väöl verwantsjap heet mèt 't Stadsfries: e Hollands vocabulair en Friese taolprincipes.
[bewirk] Historie
Terschelling waor oorsproonkelik de naom vaan 'n klein zandplaat, die in de middeliewe aoneingreujde mèt 't groeter eiland Wescile. Op d'n duur góng de naom euver op 't gans eiland en verdween de naom "Wexel". Al in de negende iew woort op 't later eiland - dit zat toen nog aon 't vasteland vas - e kèrkske gestiech. In de volgende iewe kaom 't gebeed ummer geïsoleerder te ligke tot 't in 1287 defintief door de Waddezie gesjeie woort. In de late middeliewe waor Terschelling nog 'n Friese grietenij, in han vaan 't geslach Popma, meh in de zestiende iew kaom 't oonder bestuur vaan Hollandse hiere. De Staote vaan Holland annexeerde 't gebeed in 1615. Bij d'n Twieden Ingels-Nederlandsen Oorlog in 1666 plunderde en brandsjatde de Ingelse vloot 't dörp West-Terschelling. Op 1 september 1942 kaom Terschelling bij de provincie Friesland.
