Web Analytics


https://www.amazon.it/dp/B0CT9YL557

We support WINRAR [What is this] - [Download .exe file(s) for Windows]

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
SITEMAP
Audiobooks by Valerio Di Stefano: Single Download - Complete Download [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Alphabetical Download  [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Download Instructions

Make a donation: IBAN: IT36M0708677020000000008016 - BIC/SWIFT:  ICRAITRRU60 - VALERIO DI STEFANO or
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Napuleoon - Wikipedia

Napuleoon

Da Wikipedia.

Quest articol chì l'è assee ben faa e l'è mia de trà via
Lumbaart ucidentaal Cheest artícul al è scrivüü in milanees, urtugrafía clàssica.
El Napouleoun I de França, oeuvra del Jacques-Louis David
El Napouleoun I de França, oeuvra del Jacques-Louis David

Napuleoon Bònapart (Frances: Napoleòn Bonaparte, Talian: Napoleone Buonaparte) l'è nassuu a Ajaccio, in de la Corsega, el 15 de agost del 1769, giust dopu poch mes che la repùblica de Gènua la gh'aveva venduu l'isula ai frances. L'è staa fatt general durant la rivoluzion francesa, quand che l'ha contribuì a difènd el pais contra i staa de la reazion ch'el ghe daven contra.

In del 1804 l'è riessii a fas nominaa imperador de Francia in de a catedral de Notre Dame a Paris, e l'ann seguent l'è staa faa anca Re d'Italia cont una incoronazion in del Domm de Milàn. L'è rièsii a cataa sù tùta l'Europa cuntinentala, ma cont l'invasion de la Rusia in del 1812 e la ritirada de Musca, quand l'haa perduu tutt el sò esercit intra la fin del 1812 e el principi del 1813, l'haa segnaa la soa fin politica.

Relegaa a l'isula d'Elba, in del mes de marz del 1815 l'è tornaa a Paris in duve l'haa governaa ancamò per cent dì, finna a quand l'è staa definitivament scunfigiù a Waterloo daj ingles e daj prùsian.

Per vess seguri ch'el tornava minga un'altra volta, ij ingles el portaven a l'isula de Sant'Elena, giust in del mezz de l'ocean atlantic, in duve che l'è mort ed cinqu de magg del 1821.

A part che per i sò vittori milidar, el Napuleoon l'è recordaa anca per i sò codesch che de quel temp han regulaa i legg in quasi tùti i paes del mond.

Cuntegnüü

[Mudifica] Y prim agn e l'inizi de la carreira militara

Nasuu de Carl Maria Buonaparte e de Letizia Ramorino, a noeuv ann el pader l'haa portaa a la scola milidar de Brienne, in dove che lìè restaa per cinqu ann. L'era giamoo un ufizial quand che in del 1789 l'è sciopada la Rivoluzion francesa. Tornaa in Corsega a l'epoca de la guèra civil (I corsegan comandaa del Pasqual Paoli s'eren ribellaa aj francees) la soa familia l'è dovuda tornaa ancamò indree perchè l'era acusada de vess tradidura e amisa dj francees.

Favorevol a la rivoluzion, el Napuleoon l'è avanzaa de grad e in del december del 1793, quand che l'era tenent colonell de l'artiglieria, l'ha liberaa Tolòn daj nonarchich e daj inglees e l'è divegnii general.

In del 1795 l'è staa fatt comandant de la piaza de Paris del Barras, member del direttori che l'aveva giamoo favorii, e l'ha combattuu contra i munarchich che voreven tacaa la Convenzion Nazional. Ajudaa del Murat, el Napuleoon l'ha salvaa la Francia de un culp de staa. IN premi el Barras el nominava comandant de corp d'armada.

[Mudifica] La campagna d'Italia

El 9 de Marz del 1796 el Napuleoon l'haa sposaa la Giusepìna Beauharnais, e dopu solament dù dì l'è partii per el front talian, in dove doveva combatt contra ij austriach per quela che in del coo dj member del direttori la doveva vess soltant una diversion, perchè l'atacch principal l'era previst in sul Rèn. El sò esercit el gh'aveva solament 38.000 omen e l'era mal equipagiaa.

El gèni l'è vegnuu foeura: la scunfigiuu i forz piemontes/austriach a Dego, a Milèsim, a Cairu Muntenott e a Cosseria. El 10 de magg el travolgeva l'ultima difesa austriaca in sul pont de Lod, e el 15 l'è entraa triunfalment a Milàn. In del mes de giugn la veniva proclamada la Republica Transpadana (cont capidal a Milàn) e in de l'otober de l'istess ann la vegniva formada la Legion Lombarda, che per prima la gh'aveva come bandera el tricolor verd, bianch e ross.

I Savoja se vedeven costrett a firmaa el 28 de avril l'armistizi de Cherasco, cont el qual Nizza e part de la Savoja vegniven passaa a la Francia. Ij austriach, spaventaa per l'avanzada che la pareva inarestabil, , el 17 de otober del 1797 firmaven el Trataa de Campoformio ch'el meteva la parola fin a la campagna d'Italia che l'aveva dervii ij occh al mond de fronta al genj milidar del corsegan, suranominaa el 'caporal piscinin' per la soa stadura e per el mood che el gh'aveva de stagh vesin aj sò omen.

[Mudifica] La campagna d'Egipt

El Direttori el voreva limitaa el poder dj inglees e la soa capacitaa de lor de viagiaa vers l'India. A l'istess temp el voreva limitaa el poder de Napuleoon avendighel minga intorna. In del 1798 la vegniva inscii deciduda la spedizion in Egitt.

Metuu insèma on esercit de 40.000 omen, el Napuleoon l'haa faa rota su Malta, subit ciapada, e poeu su Alesandria che la s'è aresa dopu poch oor de l'ariv de la flota francesa.

Napuleoon el viagiava vers l'internu, in direzion del Cairo ling el Nilo, sconfigend i mamalucch prima a El Rahamaniya e poeu, el 21 de luj, in de la bataja dj piramidi. El sò esercit l'era però decimaa del cald, dj fever e de la fatiga, e in de menter l'era ridott a 25.000 omen. Ultra tutt la soa flota, de la qual i a dipendeven i rifurniment, la vegniva completament distruta el primm de agost in de la baja de Abukir de l'amiraj inglees Orazi Nelson, de manera che el Napuleoon el gh'aveva puu la posibilidaa de tornaa indree per mar.

A quest punt el decideva de marciaa vers la Siria. Rivaa el 19 de marz del 1799 a Acri, l'antiga fortessa cruciada, el sò esercit el perdeva dù mes in de l'assedi e lù el decideva de tornaa indree. A Abukir, in dove l'ann prima la soa flota l'era stada distruta, el scunfigeva i turch, ma ghe rivaven notizzi preocupant de la Francia in dove l'esercit el vegniva sconfigiuu in sù tutti i front e el Direttori l'aveva perduu grand part del sò puder.

El 22 de agost el se imbarcava in segrèt in su una barca piscinina per tornaa in Francia, mentra quell che el rimaneva del sò esercit l'era da consideraa perduu in de l'Egitt.

Gh'è de ricordaa che el Napuleoon l'era partii per l'Egitt portandes adree diversi scienziaa e studioos. In tra i scovert che questj hann faa la pusee famosa l'è stada la Stèl de Rosèta, che per la prima volta l'haa permitii de interpretaa el significaa dj geruglifici per capii la stòria de l'antich Egitt.

[Mudifica] El 18 de Brumay

El 9 de otuber del 1799 el Napuleoon el rivava a Frejus e intant ch'el marciava vers Paris la gent el aclamàva. Rivaa en la capidàl l'haa reunii igent che voreven cuspiraa contra el Direttori. De la soa part a gh'eren el fradel Giusèpp e l'alter fradell Lusiaan ch'el presideva el Cunsej dj cinqucent, ch'el gh0aveva el podel legislatiiv insèma cont el consilj dj vecc. De la sua part a gh'eren anca el Roger Ducos, member del Direttori, e el Emanuèl Giusepp Sieyès che a l'era l'ideolugh de punta de la burghesia rivuluziunaria, e poeu el minister dj esteri Talleyrand e el minister de la pulizia Giusepp Fouchè. Barras, alter member del Direttori, l'haa deciduu de fass de part per vess minga contra el Napuleoon.

Dopu de avee fatt giraa la voos che i monarchich i eren adree a organizaa on culp, Napuleoon l'haa ciamaa al Cunsej di vecc e a quell dj cinqucent de trasferiss el 18 Brumaj (9 de November) a Saint Cloud, foeura de Paris. Napuleoon l'è anca staa faat comandant general de l'esercit. El trasferiment el serviva a faa in mod che ij deputaa contrari al culp de staat che el Napuleoon l'aveva programaa podessen minga parlaa a la populaziòn. Napuleoon el voreva che i dù camer i passassen a lù i sò puderi de lor. L'è andaa minga inscii: el Cunsej dj vecc l'è minga restaa impresionaa del sò discors, e l'altra camera la voreva perfin ghijuttinall. Per soa fortuna el Fradell president del Cunsej di Cinqucent l'è essii de la camara e l'haa parlaa al soldaa che gh'eren de foeura contand che a gh'eren dj terrurista in tra i deputaa, e l'haa faa in modu che l'istess esercit desperdèss i member de la camara. A un cert moment l'haa puntaa la soa spada al coll del fradell disend che l'avaria copaa si l'avess savuu che lù el voress limitaa i libertaa del paees.

Dopu che l'esercit l'aveva disperduu i deputaa i dò camer vegniven desfaa l'istessa sira, e el vegniva votaa la legg che ghe dava tucc i poder aj trì consuli: Ducos, Sieyes e Napuleoon.

[Mudifica] El counsoulad

Nominaa consoli provisòri, i tri padruni da la Francia scriveven giò una noeuva costituzion, quèla de l'ann VIII, che cont una votazion popular la vegniva ratificada e inscii la legalizava el culp de staa.

Napuleoon el controlava diretament el poder esecutiv, ma anca el legislativ, dividuu in quatter camer, el podeva vess tegnì sota control. Nominaa primm consol, el Napuleoon l'impostava la strutura centralizada del paes che l'è inscì ancamò al dì d'incoeu, cont i provinvi, i distrett, e i comun aminisstraa dej prefett, dej sota-prefett e dej sindach.

I cass del staa vegniven risanaa grazzia aj conquist de la guèra e a la fondazion de la Banca de Francia, e anca cont l'ìintroduzion del franc d'argent. La despariva l'inflazion.

La guèra cont el Papa la finiva cont el concordaa del 1801, firmaa del Pio VII, ch'el restituiva minga a la gesa i ricchezz espropriaa duranta la rivoluzion.

Nal camp de l'istruzion vegniven fondaa licei e politecnich, ma se preferiva lassaa el popul in de l'ignuranza per avegh un governo stabil e un esercit ubidieent.

Cont la votazion del 2 de agost del 1802 el consolaa del Napuleoon el divegniva a vida, primm pass per la formazion del imper.

[Mudifica] El Còdex Napouleònic

El noeuv còdex de leij che el Napouleoun el g'aveiva in ment el se proupouneiva de scancellar quel che l'era stad el 'vej' countra che la revouluzioun franceisa l'aveiva counbatud: y spariven insì el feudaleisem, el poudeir absoulud e la vegniva creada ouna soucietad bourgheisa e liberala.

El 11 de avoust del 1799 la vegniva institouïda ouna coumissioun per scrìver jo el còdex, e el Napouleoun el faxeiva part apeina poussìbel dy so reunioun. Anca del frount lù l'era us de far-s mandar y doucument per courrèger-y.

El 21 de marz del 1804 el Còdex Napouleònic l'entrava in vigour, e de aloura l'è stad la bas dy tuit y còdex in Europa e in general in del mound oucidental. In Italia el còdex l'è entrad count y stad prouclamad del Napouleoun, e l'è stad ancamò la bas del còdex civil talian del 1865.

[Mudifica] Envers l'Emperi

Durant de l'assenza de Napuleoon che l'era in Egitt ij francees ij eren staa scunfigiuu dij austriach en Italia (Novi Ligure) e in sul Rèn. IN Italia, poeu, la coaliziòn contra i francees l'haveva faa feura la Republica Napuletana del 1799, fundada dj francees, e anca quèla rumana. El 6 de Magg del 1800, dopu ses mes del colp del 18 de Brumaj, Napuleoon el ciapava ancamò el comand de l'esercit francees.

Cont una marcia impunenta l'haa pasaa ij Alp al Grand San Bernard, in dove che ij austriach s'el spettaven minga, e ij haa scunfigiuu a Montebello entrand ancamò en Milan. El 14 de giugn s'haa cumbatida la famusa bataja de Marengo, la pusee famosa dj bataj napuleonich en Italia, e anca la pusee definitiva, vinciuda grazzia a l'ariv del general [Desaix]] che l'è mort in sul camp.

La paas en Italia la vegniva formalizada cont el trataa de Luneville ch'el riconfermava el Trataa de Campoformio. In del 1802 el Napuleoon el vegniva proclamaa President de la Republica Taliana (viis president a lìera el nobil milanees Francesc Melzi d'Eril), titol ch'el tegniraa sina al 17 de marz del 1805 quand el vegniraa nominaa Re d'Italia.

La nocch de Nadal del 1800 el Napuleoon, la mijee e la scorta s'eren salvaa per un miracol de un atentaa dinamitard mentra che ij andaven a l'Opera. Lù l'haa ciapaa l'ocasion de mett foeura legg i giacobin (esijandj en Guiana e i munarchich. Per dagh un segnal fort aj Burbuni che voreven tornaa in sul tròn l'haa faa restaa in sul confin francees del Brabant el Duca D'Enghien, acusaa de cospirazioon contra el primm consul, e l'haa faa fusilaa. El minister Talleyrand l'haa definii l'assassini del Dura un grand error. Anca el General Moreau el vegniva mazzaa perchè implicaa in del complott munarchich.

In del 1802 anca l'Inghiltera la firmava la Paas de Amien cont la Francia. El Napuleoon l'aveva distrugii la coalizion contra de luavendegh anca l'appogg del Tzar Paolo I. Per dù ann l'Europa la saraa finalment in paas.

In del 1802 el Napuleoon el vendeva la pusee part del Nord America aj Staa uniid, dopu che l'esercit che l'aveva mandaa a ciapaa Santu Domingu l'era staa distrugii de la febbr giàla e de la resistenza comandada del Toussaint l'Overture. Cont i sò forz a l'ovest metuu inscii el Napuleoon l'aveva capii che l'era minga el caas de cercaa de difènd la Luisiana, come la se ciamava l'America francesa del nom dj Re de Francia.

Dopu che l'aveva largaa la soa influenza in su la Svizzera e in su l'Alemania, dj problema in su de Malta gh'haa daa el pretest aj francees de diciaraa ancamò la guèra aj inglees che ghe daven supoort aj munarchich francees.

Uramaj consul a vida, el Napuleoon a l'era el padron total de la Francia. El 18 de magg del 1804 el senaa el proclamava Imperador dj francees e el 2 de divcember del 1804, in de a catedral de Notre Dame, la vegniva fàda la cerimonia de incoronazioon. Se diis che lù l'aveva ciapaa la curòna dj maan del Papa Pio VII per mètela in sul coo de per lù per minga ricognoss l'auturitaa papal, ma prubabilment l'è minga inscii perchè el Papa l'aveva benedett ij insegni imperiaal. El fatto l'è che el Napuleoon el s'è incoronaa lù e poeu l'haa incoronaa la soa mijee Giusepina Baauharnais.

En Francia la tornava la munarchia, ma l'era minga quèla veggia. Napuleoon a l'era minga 'Re de Francia e Navarra per grazzia de Diu' come se diseva un temp, ma 'Imperador dj francees per voluntaa populaar'. La gh'era minga la nobiltaa feudaal ma rimanèven i principij de la rivoluzion francesa, e el Napuleoon el divegniva el primm imperador rivoluziunari, el paradoss pusee grand de la storia.

El 26 de Magg del 1805, in del Dòm de Milan, el Napuleoon el vegniva anca incoronaa Re d'Italia cont la Curona Ferrea che l'era (e l'è ancamò ) conservada in del Dòm de Monza.

[Mudifica] La counquista de l'Europa

In del 1805 la vegniva formada in de l'Europa la terza coaliziòn contra el Napuleoon. Lù l'aveva pasaa l'ultim ann in su la costa de la Nurmandia a preparaa l'invasiòn de l'Inghiltèra insèma a la Spagna, ma vidend che la situaziòn la se faseva periculusa l'è tornaa indree per mètes al comand de la Grand Armada per portala in del coeur de l'Europa a sconfigg i sò nemiis, anca perchè el 21 de otober la flòta francesa comandada del amiraj Villeneuve la vegniva distrugia al larg de Trafalgar de quèla inglesa del Nelson (ch'el moriva in de la bataja) e inscii se scancelaven i sogn de invaad l'Inghiltèra.

I forzi prusià, austriach e rùss (sota del nuvell tzar Lissander I ij eren pusee foort. A gh'eren dù front: quell tudesgh, in dove l'imperador el guidava la soa armada, e quèll talian, in dove el Massena el comandava l'ardama d'Italia. El 20 de otober el general nemiss Mack el se rendeva, el 30 ij francees a vinceven en Italia a Caldero e poeu el Murat el ciapava Vièna, ma el gross de l'esercit nemiis el rimaneva intatt, ma el dù de dicember al Napuleoon el meteva la parola 'fin' a la guèra cont la bataja de 'Austerlitz', el sò capulavor strategich cont el qual l'è divegnii el padron de l'Europa. El dì dopu ij sò nemiis ij ciamaven la paas. L'Austria la perdeva Venèzia, cha la vegniva unida al Règn d'Italia, e la pardeva anca la soa influenza in de sura de l'Alemania che la divegniva Confederazion del Rèn.

Se diss che dopu de avee savuu de Austerlitz el primm minister inglees Gujerm Pitt l'haa domandaa al sò nevod re rutulà una carta de l'Europa che la gh'era in cà de lù, ricognossend che el continent l'era staa tutt ciapaa dj francees.

L'ann dopo el Bònapart el umiliava la Prùsia el 14 de otober cont la bataja de {{jena]].

El 14 de giugn del 1807 a Friedland l'imperador el sconfigeva la quarta coalizion comandada de la Prùsia, dopu de la sanguinusa bataja de Eylau. El Tzar Lissander I el vegniva custringiuu a firmaa la paas in de l'inconter de Tillsit. L'Europa la vegniva dividida in dù zon de influenza: quèla ucidentala sòta la Francia, quèla urientala sòta la Rùsia. La rimagniva averta la question de la Pulònia, che el Napuleoon vereva indipendenta mentra che el tzar la voreva ciapaa. En Pulònia l'imperador l'aveva incontraa una nobildòna, Maria Walesa, che la divègn la soa amant e la andarà a incontrall anca quand el imperador el andrà en disgrazia.

L'inghiltera a l'era l'unica putenza ancamò in pè contra ij francees, e per indebulila el 21 de november del 1806 el Bònapart l'aveva diciaraa el blocch continental de tucc i materiaal: i naaf inglees sarissen minga puu entraa in dj port cuntinentaj e ghe saria puu staa comerc cont l'Inghiltèra. Per ij inglees l'è staa un prublema, ma per l'Europa el prublema l'è staa ancamoo pusee grand: la Francia l'haa perduu parecc in del commerzi, ma el blocch l'è fallii perchè diversi paìs aveven minga aderii completament e gh'aveven ancamò scambi cont i inglees. Quand el Purtugall l'haa dervii i sò porti aj Inglees l'imperador l'haa invaduu la Spagna, e quand che el tzar l'è usii del blocc l'haa lanciaa la campagna de Rusia che l'haa segnaa la soa fin.

In del 1808 in de la famija real spagnola a gh'era sort un diverbi in tra el Re Carl IV e el sò fioeu, el Princip dj Asturia Ferdinand. El Napuleoon l'haa constringiuu tuc e dù a ritirass e l'haa ciapaa la Spagna per anètela in de l'imper. In del menter i sò trupp a conquistaven el Portugall, in dove però ij inglees sbarcaven dj trupp al comand del Duca de Wellington che l'haa liberaa el pees e l'haa creaa dj prublema anca in Spagna, in dove la popolaziun a l'era insorta contra i francees e l'aveva costringiuu el Re Giusepp a scapaa. El Napuleoon el vegniva giò e el 4 de dicember Madrid la se rendeva a l'imperador, ma la nasida de la quinta coalizion la ghe impediva de completaa la soa opera e la Spagna la rimagniva un prublema.

In tra el cinqu e el ses de luj del 1809 l'imperador el sconfigeva la quinta coaliziun a Wagram, dopu de avee ocupaa Vièna includii el palazz de Shonbrunn. I condiziòn de paas per l'Austria i eren pesanta: la perdeva el Trentin, l'Altu Adig, l'Istria e la Dalmazia, e la gh'aveva de pagaa un indennizi de guèra enorma.

El 7 de magg del 1809 Napuleoon l'haveva anca ordinaa l'anesiòn del staat Puntifizi in del Imper francees.

In de 1810 l'Europa de Napuleoon a l'era sistemada, la Francia la s'era ingrandida, e tucc ij alter staa i eren divegnii sò satellit o leaa. El Règn d'Italia l'era governaa del Viis rè Eugeni, fioeu de la mijee Giusepina, la Republica de Lucca e part de la Tuscana i eren governaa de la sorela Elisa Bònapart cont el sò spoos el princip Felis Baciocchi, el Ducaa de Guastàla l'è andaa prima a la sorela Paulina Bònapart sposada cont el Princip Borghese, e poeu al Règn d'Italia; el fradell magiòr Giusepp Bònapart l'era divegnii Re de Spagna, el fradell Luis Re de Ulanda dopu de avee sposaa la Urtensia Beauharnais, fioeula de la mijee Giusepina. Ancamò, el fradell Girolam Bònapart el gh'haa avuu el Règn de Westfalia e el general Murat, che l'aveva sposaa la sorela Carulina Bònapart l'aveva avuu el Règn de Napuli.

El Maresciall Bernadotte el gh'haa avuu el Règn de Svezia (ma l'haa poeu tradii entrand in de la coalizion cha a la fina l'ha scunfigiuu) dopu de avee sposaa el primm amur de Napuleoon Desiree. Anca la Confederaziòn dèl Rèn l'era sòta el controll de l'imperador.

Dopu de la paas de Schonbrunn el Napuleoon e el primm minister austriach Metternich i s'eren acordaa per un matrimoni de staat. el 14 de december del 1809 l'imperador el divorziava de la Giusepina Beauharnais, la mijee infedela ma amada (tant che i dù a remaneven legaa financa ai temp de l'esili de Sant'Elena per sposaa el primm de avril del 1810 la tosa de l'imperador d'Austria, Maria Luisa de Asburg. Essend inscii legada anca del matrimoni, l'Austria la rapresetava adess una noeuva leada. Dopu che la prima mijee la gh'aveva minga daa un fioeu, la segunda el 20 de marz del 1811 l'è riessida a dagh a l'imperador l'ered del tron: Napuleoon Francesc, disuu el 'Re de Roma', che però el saria mai andaa verament in sul tron per morì a 21 ann solament in del 1832.

[Mudifica] La campagna de Russia del 1812

Rusia e Francia ij eren formalment leaa, ma l'ecunumìa rusa l'era danegiada cont el bloc cuntinental contra ij inglees, e el tzar Lissander el serava volentera un occ per quij ch'el violaven, inscii el Napuleoon l'è traa insèma una 'Grande Armee' formada de pusee de 500.000 omen per stremill.

El tzar el s'è minga stremii, e l'haa ordinaa la formazion de duu armadi, comandaa dij general Barclay de Tolly e Bagration.

El 24 de giugn del 1814 i francees pasaver la frontera e tacaven l'invasion; de front de lor l'esercit russ el se ritirava in ordin senza combatt, salvu bataj de importanza limitada come quej de Smolensk e de Valutino. La vanzada l'è rivada senza prublema a 110 km de Musca quand i russ, adess sòta el comand delgeneral Kutusov, aveven posizionaa 120.000 omen a Borodino.

I francees rimast i eren 133.000, e cont coragg e cont el sacrifizi de la Guardia Imperial eren riesii a pasaa per entraa in d'ona Musca brusava e abandunada dij sò abitant.

Napuleoon l'è restaa cinqu setiman in de la cità, spedand in d'una resa dij russ che la rivava minga, poeu l'è cominciada la ritirada pusee disastrosa de la stòria.

In quel ann la neev l'è vegnida gioo avaant del solit; la faam e ij attacch dij Cusacc derviven buch tremend in dij fila francees. Per traversaa la Beresina l'è seriva una bataja de duu dì cont la qual i mort s'hann contaa minga.

El 5 de dicember Napuleoon el lassava el sò esercit per corr a Paris a ciamaa rinforz. El sette del istess mes i francees essiven de la Rusia; dij 500.000 che eren partii ghe n'era tornaa mèn de 20.000!

[Mudifica] La campagna de Alemagna del 1813

Dopu de vess tornaa de la Rusia cont el esercit a tocch, el Napuleoon l'è cercaa de rimett insèma una armada per faa front a la sesta coaliziòn che l'andava montand contra de lu.

L'haa cominciaa a combatt per restabilii el sè poder de sura de la Alemània, vincend contra i prusian leaa dij russ a Lutzen e a Bautzen, de modo de firmaa un armistizi e podee ciapaa fiaa. d agost, però, anca l'Austria la decidd de combatt, e i bataj tachenn ancamò.

Ij aleaa eren guidaa del Blücher per i prusiàn, del Schwarzenberg per ij austriach e del Bernadotte per i svedees. La campagna l'è cominciada cont la vitòria del Bònapart a Dresda contra ij austriach, ma poeu la gh'è stada una lunga seri de sconfitt per ij francees: a Kulm l'armada del general Vandamme l'è stada distruda, el Macdonald l'è staa sconfigiuu del Blücher a Ketzbach e el Ney del Bernadotte a Dennewitz. La tàtica leada de combatt cont ij omen de Napuleoon lasand perd el imperador la funziunava ben!

Decisiva l'è stada la bataja de Lipsia, durada trii dì, che l'è considerada la bataja pusee granda de tutt el period napuleonich: l'esercit francees l'è staa squasi distrugii e lìè staa on miracol de potee ritirass ancamò cont un quaidun. A quel punt duu leaa del Napuleoon, la Baviera e la Sasònia, i pasaven intra i sò nemiis, e l'esercit de la prima l'haa anca tacaa i francees che se ritiraven de l'altra part del Ren.

[Mudifica] La campagna de França del 1814

Dopu de vess pasaa per ij campagn disastroos del 1812 in Rusia e del 1913 in Alemània, el Napuleoon l'haa cometuu l'eror de minga acetaa la paas che i sò nemìs ghe proponeven, limitand la Francia aj sò confin naturali dij Alp e dèl Rèn.

Adess lù el se trovava cont l'esercit formaa de soldaa nuvej, contra ij ingles del Wellington e ij prusian che eran om de esperienza. El ghe s'era metuu contra giamoo de un quaj temp anca el sò maresciall Bernadotte, che l'era divegnii princip de Svèzia.

Nonustant tuttscoss el Napuleoon el toeva vitòrij a Brienne, La Rothiere, Champaubert, Montmiral, Chateau Thierry, Vauchamps, Montreau e Craonne, el maresciall Macdonald el vegniva però sconfitt a Bar-sur-Aube e ij maresciall Mortier e Marmont a La Fere-Champenoise.

Anca si l'era pusè debol l'è staa constrett a lanciaa l'atach contra el Blücher a Laon, in dove che l'è staa sconfigiuu. Subit dopu l'haa perduu ancamò contra el Schwarzenberg, austriach, a Arcis-sur-Aube. Mentra ch'el tornava a Paris per dagh ona mann al Marmont e al Mortier, questi chi s'eren giamoo arees.

El 31 de Marz Paris la vegniva ocupada, e in d'una setimana i sò maresciall el convinceven a abdicaa, cosa che l'è avegnida el 11 de avril.

[Mudifica] L'ìsoula d'Elba

Despoeu de la abdicazioun a Fontainebleau el Napouleoun l'è stad mandad a l'Ìsoula d'Elba, indoù che l'è rivad el 4 de maj del 1814.

L'ha poudud tegnir ouna scorta de mila òmegn, e l'ha counservad el tìtoul de emperadour (de l'Elba).

Al principi el Bonaparte el s'è empegnad a refourmar el gouern de l'ìsoula, ma bein prest l'ha coumençad a pensar a retournar a Parix indoù in sul tron l'era stad metud el Louïx XVIII.

El 26 de fevraer el Napouleoun el scapava de l'ìsoula d'Elba.

[Mudifica] Y cent dì

Napuleoon, scapand de l'Elba e l'è sbarcaa visin a Cannes con 600 omen de la soa guardia, e el s'è subit rees cont che la Francia a l'era minga suddisfada del re Luis XVIII. A Grenoble el quint regiment l'era staa mandaa per restall, ma ij sò omen sont pasaa con't l'imperador.

Tucc i trupp inviaa contra de lù pasaven de la soa part, tant che se diis che lù l'abia inviaa un mesagg al Re che 'l diseva 'caar fradell, smett de mandamm altri omen, ghe ne hoo asee'.

El 19 del marz el Re el scapava e l dì dopu Napuleoon el formava el noeuf Govèrno. Dopu dù mees de quand che l'è rivaa in Francia el gh'aveva 280.000 omen al sò comand.

Contra de lù han cominciaa a movess el Duca de Wellington cont 110.000 omen e el prusian Blücher cont 120.000. Napuleoon l'haa rapidament invaduu el Belgi cont 125.000 omen per dividd i ingles e i prusian. El voreva tacaa prima i tudesgh, mandand el maresciall Ney conta ij ingles.

El 16 de giugn Napuleoon el tacava i prusian a Ligny, dandegh al Ney el ordin de avanzaa vers Quater Bras. A Ligny i francees han vinciuu, ma a Quatre Brass un grupètt de ingles l'è staa bon de fermaa el Ney finna a l'arriv dj rinforzi. El faat de mingia ciapaa la postazion l'è staa quèl che l'haa condizionaa la campagna.

El 18 Napuleoon el mandava un corp comandaa del Grouchy contra i prusiàn e l'haa tacaa el Wellington, ma quand che finalment el pareva riessii a sfondaa hiin rivaa la plu part dij prusian e la bataja la s'è decidida inscì. In del istess dì el Glouchy a Wavre el bateva solament un corp minor dj prusian.

Tornaa indree a Paris, el Davout l'haa domandaa al Bònapart de combat ancamò, del moment che in del istess temp un'alter esercit francees l'aveva scunfigiuu i austriach, ma l'imperador el se sentiva stracch e el 22 de giugn l'haa abdicaa anmò.

[Mudifica] Sant'Èlena

Dopu de la sua bataja final a Waterloo, Napuleoon l'haa pasaa des setiman in sù la nav inglesa 'Northumberland'. La sua destinazion l'è stada Sant'Elena, una isulèta controlada dij ingles a pusee de 2000 km de la costa de l'Africa.

La cà in dove el doveva staa, ciamada 'Longwood', l'era non anmò finida quand l'imperador l'è arivaa, inscì l'è staa costrett a staa près de una familia inglesa, i 'Balcombes', in cà da lor.

El raport con el governadur de l'isula, Sir Hudson Lowe, l'era minga bon, e l'imperador el s'è lamentaa diversi volt del tratament ricevuu: el Bonapart el se lamentava de podee minga cavalcaa senza la scorta inglesa, e anca del fatt che el Governadur el ciamava 'General Bonapart' mentra che lù el voreva ves ciamaa 'Vossa Maistaa'.

Napuleoon el se lamentava anca de veggh minga roba de mangia suficient per lù e i sò acompagnadoor, ma in dej document de l'epoca el risulta che ij ingles ghe pasaven tucc i dì la belezza de 40 kg de carna, noeuf pulaster e dersett butej de vin!

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Sub-domains

CDRoms - Magnatune - Librivox - Liber Liber - Encyclopaedia Britannica - Project Gutenberg - Wikipedia 2008 - Wikipedia 2007 - Wikipedia 2006 -

Other Domains

https://www.classicistranieri.it - https://www.ebooksgratis.com - https://www.gutenbergaustralia.com - https://www.englishwikipedia.com - https://www.wikipediazim.com - https://www.wikisourcezim.com - https://www.projectgutenberg.net - https://www.projectgutenberg.es - https://www.radioascolto.com - https://www.debitoformtivo.it - https://www.wikipediaforschools.org - https://www.projectgutenbergzim.com